POWSTANIE 33-go PUŁKU PIECHOTY.
Tajna praca wojskowa na ziemi łomżyńskiej skończyła się jeszcze w okresie okupacji niemieckiej, podczas rządów Rady Regencyjnej. Mianowicie, rozkazem sztabu generalnego L. 4 z dnia 30 października 1918 roku utworzono z powiatu ziemi łomżyńskiej — „Łomżyński Okręg Wojskowy”, z. zadaniem zorganizowania w odpowiedniej chwili jednego pułku piechoty. Dowództwo okręgu tymże rozkazem powierzono pułkownikowi z byłej armji rosyjskiej, Bronisławowi Kaplińskiemu, który objął dowództwo pułku dnia 13 listopada 1918 roku; istotnie bowiem dopiero w tym dniu przystąpiono do organizowania okręgowego pułku piechoty.
Urzędowo zapoczątkowany okręgowy pułk piechoty do czasu wcielenia doń kompanij ,P. O. W., był słabym liczebnie zawiązkiem pułku. Składał się bowiem z dowództwa i oddziału nowozaciężnego, który przemianowano na kompanję rekrucką. Stan tej kompaniji wzrastał bardzo wolno, ł tak dnia 18 listopada 1918 roku kompan ja rekrucka liczyła 132 szeregowców; cyfra ta wzrosła do dnia 21 grudnia 1918 roku do 149 szeregowców, przybyło wiec przez .miesiąc zaledwie 17 szeregowców. Nadmienić jeszcze należy, że wśród pierwszych ochotników, 85 procent pochodziło z „Peowiaków”. Pułk więc powstał dopiero po wcieleniu doń oddziałów P. O. W.
Rozkazem Dowództwa Okręgu Generalnego nakazano wcielić do dnia 10 grudnia 1918 roku oddziały „Peowiaków”, rozmieszczone na terytorjulm łomżyńskiem do miejscowego okręgowego pułku piechoty, co ze względów technicznych uskuteczniono dopiero dnia 28 grudlnia 1918 roku. Pułk zatem zasiliło zgórą 1000 ochotników uzbrojonych i zorganizowanych w osiem kompan i j piechoty. Z dniem 22 grudnia 1918 roku 33-i pułk rozpoczął swój żywot, jako jednostka 'taktyczna i administracyjna.
Dnia 25 grudnia 1918 roku stan 33-go pułku piechoty liczył 51 oficerów, 38 podoficerów;, 129? .szeregowców?, 1508 karabinów. 1609 bagnetów, 6 karabinów maszynowych. 263 konie. Z tego zorganizowano dwa bataljony z numeracją I i II. Każdy z bataljonów liczył 4 (kompanje od I-ej do 8-ej i kompanję sztabową. Pod względem organizacyjnym, administracyjnym i gospodarczym pułk wzoruje się na organizacji pułków Polskiej Siły Zbrojnej (Wehrmacht). W organizowaniu I i II bataljonów zasłużyli się w pierwszym rzędzie podpułkownik Edwin Ernst, jako dowódca I bataljonu, następnie porucznik Jani Kaczyński, podchorąży Marjan Frydrych, kapitan Stefan Hryniewiecki, podchorąży Mieczysław Biały, kapitan Stefan Kosecki, ten ostatni jako pierwszy dowódca II bataljonu. Wymienieni oficerowie poświęcili się pracy z całym zapałem, to też po kilku tygodniach trudów uczyniono z chętnych peowiaków — karnych żołnierzy.
Do formowania III bataljonu przystąpiono znacznie później, bo dopiero w 1919 roku. Zawiązek III bataljonu powstał w pierwszych dniaich lutego 1919 roku. Rozkazem Dowództwa Okręgu Generalnego — Warszawa z dnia 31 stycznia 1919 roku przydzielono do 33-go pułku piechoty kompanję garnizonową z Małkini, jako 9-ą kompanję, kompanję zaś 10-a, 11-a, 12-a zostały utworzone w połowie maja 1919 roku z rekrutów pochodzących z ziemi płockiej. Organizacją III bataljonu kierował pierwszy jego dowódca, kapitan Jerzy Sawicki, mając do pomocy niestrudzonych oficerów: jak: porucznika Marjana Raganowicza, podporucznika Wacława Zdrojewskiego i później podchorążego Frydrycha. Ci wiłaśnie oficerowie mieli, możność trwale zapisać się swoim talentem organizacyjnym i męstwem na kartach dziejów bojowych 33-go pułku piechoty.
Organizacja pułku postępowała krokiem wolnym ale pewnym. W lutym 1919 roku powstała kompanja karabinów maszynowych, zaś w kwietniu 1919 roku kompanja techniczna. Dnia 1 czerwca 1919 roku 33-i pułk piechoty został już ostatecznie zorganizowany i składał się ze sztabu pułku, oddziału sztabowego, kompanji technicznej, komipanji karabinów; maszynowych, z trzech bataljonów, imających po cztery kompanje strzeleckie i jednej kompanji karabinów ma szynowych.
PIERWSZE WALKI.
W samem żarami u tworzenia 33-go pułku piechoty dnia 11 listopada 1918 roku, pierwsze zastępy ochotnicze Polskiej Organizacji Wojskowej zdają egzamin sprawności żołnierskiej, przystępując energicznie do rozbrojenia okupantów. Rozbrajanie to nie wszędzie poszło łatwo, w niektórych bowiem miejscowościach jak w Łomży, Grajewie, Osowcu, Radziłowie, młode oddziały peowiaków stoczyły zaszczytne walki z załogami niemieckiemi. W walce na ulicach Łoanży zginął śmiercią bohaterską zastępca komendanta okręgu ś. p. Leon Kaliwoda. W walce pod: Łapami z oddziałem żandarmerji niemieckiej zginął kapral Stanisław Lenczewski.
Ledwie sformowane oddziały, licho wyekwipowane, uzbrojone najrozmaiciej — najczęściej sprytem i odwagą, odrazu stanęły do ciężkiej służby polowej, staczając nieraz zacięte potyczki z doświadczonym, ale zdemoralizowanyan nieprzyjacielem. Dwie kompanje w sile 200 bagnetów obsadziły: pierwsza — pod dowództwem porucznika Kaczyńskiego, placówkami północną granicę polsko-niemiecką; druga — pod dowództwem podchorążego Wyszyńskiego — granicę Narwi, tak zwany odcinek Oberostu, trzecia zaś kompanja pod dowództwem podchorążego Stecewicza rozmieściła się w Tykocinie, broniąc odcinka Łapy — Tykocin. Podporucznik Zdrojewski na czele pół kompanji po krótkiej walce z Niemcami zajął twierdzę Osowiec. Wymienione kompanje często musiały staczać walki z plądrującemi okolicę oddziałami niemieckiemi, broniąc mienia i życia ludności miejscowej. Kompanje te — to właśnie 1 bataljon 33-go pułlku piechoty. W walce z okupantami poniósł on nieznaczne straty — 3 zabitych i 17 rannych.
KOMPANJA OCHOTNICZA 33-go PUŁKU PIECHOTY POD LWOWEM.
.Dnia 31 grudnia 1918 roku 33-i pułk piechoty wysyła kompanje w sile 200 bagnetów dobrze uzbrojoną i wyekwipowaną pod Lwów, gdzie brała ona zaszczytny udział w walkach z Ukraińcami. Dalsze losy tej kompanji nie są znane pułkowi, gdyż kompanja ta już do pułku nie powróciła. W każdym razie świadczy to wymownie, że ziemia łomżyńska nie pozostała głuchą na wołanie Lwowa o ratunek, bo choć miała ciężką rozprawę z okupantami, pośpieszyła z doraźną pomocą bohaterskim orlętom.
WYJAZD NA FRONT LITEWSKO-BIAŁORUSKI 33-go PUŁKU PIECHOTY.
Dnia 1 i 2 sierpnia 1919 roiku 33-i pułk piechoty wyjechał z Łomży i Ostrołęki na front północno-wschodni trzema transportami. I bataljon 33-go pułku przybył do stacji Lachowicze. II i IIl bataljony przyjechały dlo Mołodeczna.
W pierwszym okresie działań operacyjnych na froncie północno-wschodnim, to znaczy od sierpnia 1919 roku prawie do końca października 1919 roku 33-i pułk piechoty podlegał taktycznie dowódcom różnych grup operacyjnych, wychodzących z Lachowicz i Mołodeczna trzema promieniami w kierunku północno-wschodnim.
Najcięższe walki 33-i pułk piechoty stoczył w pierwszym olkresie na linji Dzisna — Orzechowno — Uszacz — Kamień — Pyszno — Lepel. I bataljon 33-go pułku piechoty w grupie pułkownika Boruszczaka przełamał front nieprzyjacielski na odcinku Mostwiłowicze — Liśkowa. sforsował rzekę Łań i zajął Kleck, Soły, folwark Beryczew, gdzie odznaczyły się 1-a i 2-a kompanje. W natarciu na Liśkową padł ciężko ranny porucznik Świątkowski: pod Mostwiłowiczami zginał śmiercią męczeńską szeregowiec Czesław Urbanowicz z 1-ej kompanji (rannego bowiem Rosjanie zmasakrowali kolbami, następnie żywcem zakopali w ziemię).
W walkach pod Kłeckiem, który kompanje I bataljonu 33-go pułku piechoty zdobyły dnia 6 sierpnia 1919 roku, wyróżnili się porucznik Jan Kaczyński, sierżant Czesław Andruszkiewicz, sierżant Franciszek Koczur i plutonowy Sobiański. Nazajutrz 3-a kompanja, nacierając ciemną nocą na Zarakowce, wpadła w zasadzkę. Jedynie dzięki zdecydowanej postawie porucznika Kaczyńskiego kompanja zdołała bagnetem utorować sobie przejście, zadawszy przytem nieprzyjacielowi straty.
I bataljon 33-go pułku piechoty dnia 28 sierpnia wszedł w skład grupy pułkownika Ostrowskiego, działającej na osi Mińsk — Bobrujsk. Bataljon stanął cbiwiilowo w Mińsku, jako odwód frontu liitewsko-biało ruskiego.
W październiku I batailjon 33-go pułku piechoty przeszedł w skład dywizji wielkopolskiej w twierdzy Bobrujsk. a dnia 4 października 1919 roku obsadził prawy brzeg Berezyny na odcinku Świsłoczy.
Dnia 12 października I bataljon 33-go pułku piechoty, przetransportowany na stację Parafjanowo, skąd przybył maszem przez Dokszyce do Pyszna, Wszedł w skład grupy pułkownika Kraupy. W grupie tej bataljon. stoczył pod Leplem dnia 16 października zaszczytną walkę, w której szczególnie wyróżniła się 4-a kompanja, z dzielnymi dowódcą, porucznikiem Orso-Sygiedą. Nieprzyjaciel tego pamiętnego dnia ruszył; dwiema kolumnami na Lepel od. strony południowo – wschodniej, spędził placówki 13-go pułku piechoty i zajął most na rzece Jessa. 4-a komipanja w brawurowem uderzeniu zepchnęła wkraczającego do miasta przeciwnika i po zaciętej wailoe odebrała most, zmuszając wroiga do ucieczki. Po krótkiej przerwie nieprzyjaciel znacznie zasilony świeżemi oddziałami pod osłoną własnej artylerji ruszył do kontrataku. Uderzenie to załamało się dopiero w zaporowym ogniu 4-ej kompanji. Poruczniik Orso-Sygieda, nie bacząc na grad kul, śpieszył wszędzie, dodawał upadającym, ze znużenia żołnierzom otuchy i kierował obroną. Bohaterstwo swoje okupił śmiertelną raną, mimo to jednak do ostatniej chwili wydawał rozkazy. Zmarł on wkrótce i pochowany na cmentarzu w Leplu. Do obrony Lepla pułkownik Kraupa rzucił prawiie wszysitkic swoje siły, odpierając dziewięć zaciekłych ataków przeciwnika i zadając mu wielkie straty. Okazało się, że Rosjanie zakroii swe działania zaczepne na szerszą skalę i za wszelką cenę dążyli do opanowania Lepla. W nocy więc wycofały siię tabory, następnie zaś grupa pułkownika Kraupy opuściła Lepel;.
Dnia 17 października po nieudanej akcji, podjętej celem odzyskania Lepiła, oddziały nasze rozlpoczęły odwrót na tak zwaną drugą liniję obronną Uchły — Świada — Ziabki.
II bataljon 33-go- pułku piechoty pod dowództwem kapitana Anatdia Minkowskiego dnia 7 sierpnia 1919 roku podlegał grupie generała Roji. 22 .sierpnia przeszedł do grupy pułkownika Jażwińskiego i dnia 23 sierpuia zajął Łużki — Plissę i sitąd rozpoczął głębokie zwiady na Dzisnją. W tych działaniach zwiadowiczych wyróżnił, się podponucznik Feliks Lewandowski. Ciągłe jednak marsze II batałjoiiiu 35-go pułku piechoty ogromnie wycieńczały żołnierzy.
Dnia 14 września 1919 roku II batailijon dotarł do Dźwiny i obsadził odcinek od; ujścia Dżisny wzdłuż Dżwiny do folwarku Degncze.
Uwaga. Pisownia oryginalna
C.D.N.
Przetworzył i opublikował w wersji multimedialnej na Serwisie Zespół Redakcyjny: Mariusz Patalan, Henryk Sierzputowski, Jerzy Smurzyński na podstawie:
ZARYS HISTORII WOJENNEJ PUŁKÓW POLSKICH
1918-1920
33 Pułk PiechotyOpracował z polecenia Wojskowego Biura Historycznego – porucznik Józef Ciapka.
Udostępnionej przez Wielkopolską Bibliotekę Cyfrową
9 comments
Szkoda Panowie, że przeskoczyliście od razu do 1918 roku gdyż wcześniejsze działania konspiracyjne miały ogromny wpływ na powstanie POW, a następnie 33 PP. Już w czerwcu 1915 roku były próby utworzenia struktury wojskowej co poskutkowało dość stabilną organizacją już w rok później. Pierwszym trzonem byli żołnierze Legionów Polskich oraz „Dowborczycy” . W ten sposób organizacja nabrała sensu bojowego. Na długo przed rozbrajaniem Niemców prowadzono szeroko pojęte rozpoznanie, rozwijanie struktur. Były także prowadzone szkolenia na trzech szczeblach: rekruckim, żołnierskim oraz podoficerskim – mające na celu skondensowanie żołnierzy po rozbrojeniu okupanta w jeden pułk pod wcześniej ustalonym dowództwem i planem jego użycia. Razi w opracowaniach brak takiej postaci jak Janusz Rowecki ps. Borejsza, doświadczony w konspiracji, który odbudowywał siatkę na ziemi łomżyńskiej po licznych wpadkach, skupował broń , organizował operacje dywersyjne. Rozbrajanie Niemców nie było pierwszym „sprawdzianem bojowym”. Są znane inne akcje jak np. zamach na wojskowego gubernatora Łomży czy „krwawa środa” 16 października 1918 roku. Borejsza nie tylko to organizował , ale także dowodził zdobywaniem koszar czy atakiem na Feldpolizei.
Pozdrawiam
Dziękujemy za ciekawe uzupełnienie materiału. Szkoda tylko, że Pan nie zwrócił uwagi, iż publikujemy książkę ( a nie nasz autorski materiał) udostępnioną nam przez Wielkopolską Bibliotekę Cyfrową.
Na pierwszej stronie jest wyraźna informacja, że – Opracował ją w 1929 roku na polecenie Wojskowego Biura Historycznego por. Józef Ciapka.
Wyjaśnienie to można znaleźć pod linkiem
https://historialomzy.pl/33-pulk-piechoty-wstep/
Zwróciłem uwagę Panie Maćku iż publikujecie książkę. Mój wpis odnosił się do wszystkich opracowań na portalu na temat 33 Pułku Piechoty.
Może w takim razie ktoś by się pokusił przygotować nową poprawioną i uzupełnioną monografię pułku?? Może powstałby w ten sposób jakaś praca magisterska, którą można by przeredagować i wydać jako książkę.
@kolank0 – świetny pomysł choć jak zawsze wymaga to pracy i zaangażowania a z tym bywa różnie wśród czytelników :) W Łomży działa drużyna harcerska imienia tego pułku, do której również miałem okazję należeć kilkanaście lat temu. Jednak nikt od początku istnienia Serwisu na moją informacje o takiej możliwości rozwinięcia tego tematu nie odezwał się w tej sprawie…
Powiedzmy szczerze, że to żmudna dłubanina i wielogodzinne ślęczenie po archiwach, a o bibliotekach nie wspomnę. To zajęcie dla historyka i to mającego sporo czasu. Zawsze istnieje możliwość napisania pracy zbiorowej pod redakcją. np prof. Dobrońskiego ;))
Właśnie to co napisałem w pierwszym poście zaczerpnąłem z książki prof. Dobrońskiego, którą czytałem jakiś czas temu. Jest to praca uzupełniająca książkę porucznika Ciapka , z dodatkiem ciekawych opisów oraz zdjęć. Niestety nie posiadam jej gdyż pożyczałem od kolegi, który przebywa obecnie za granicą. Warto może zwrócić się do Profesora?
przydatna strona z bibliografią historii polski
http://www.bibliografia.ipn.gov.pl/
Autor: Dobroński Adam
Tytuł: 33 Pułk Piechoty
Miejsce wydania: Pruszków
Wydawca: Ajaks; przy współpr. Zbroi
Rok: 1994
Szczegóły: ss.52, nlb. 2, mapa
Seria: Zarys Hist. Wojennej Pułków Pol. w Kampanii Wrześniowej. Z. 39.
coś więcej może jeszcze być tu:
Autor: Dobroński Adam
Tytuł: Szkice z dziejów wojska i walk w północno-wschodniej Polsce
Miejsce wydania: Warszawa
Wydawca: Bellona
Rok: 1996
Szczegóły: ss.174
Witam szanowne grono miłośników historii Łomży.
Celem uzupełnienia dodam iż u zarania niepodległości a także w dwudziestoleciu międzywojennym w łomżyńskim garnizonie poza wielce zasłużonym 33 Łomżyńskim pułkiem piechoty formowane oraz zakwaterowane były także inne oddziały Wojska Polskiego których pobyt w naszym mieście został zapomniany i był pomijany w dotychczasowej literaturze.
W skrócie wymienię oddziały i urzędy wojskowe stacjonujące w Łomży i Piątnicy w latach 1918-1921 (z pominięciem okresu lipiec-wrzesień 1920 r. kiedy to w okolicach Łomży przebywały liczne oddziały WP prowadzące działania wojenne):
– Dowództwo Okręgu Wojskowego Nr XIII
– Łomżyński Okręgowy Pułk Piechoty od 22.12.1918 r. 33 Łomżyński pułk piechoty
– Batalion zapasowy 33 Łomżyńskiego pułku piechoty
– Dowództwo oraz 1 szwadron 4 pułku ułanów
– Bateria 1 pułku artylerii najcięższej
– 8 dywizjon artylerii ciężkiej
– Bateria zapasowa 8 pułku artylerii ciężkiej
– 4 pułk artylerii polowej
– Batalion etapowy (wartowniczy)
– Powiatowa Komenda Uzupełnień
– Urząd Gospodarczy
– Zarząd Kwaterunkowy
– Szpital Załogi
– Sąd Załogi
– Dowództwo Żandarmerii Okręgu Wojskowego Nr XIII a następnie Pluton Żandarmerii
– oraz inne mniej ważne urzędy wojskowe jak Ekspozytura Sekcji Opieki MSWojsk.
Ponadto oddziały ówczesnych formacji ochrony granic:
– Dowództwo 1 dywizjonu 1 pułku Wojskowej Straży Granicznej a następnie dowództwo tegoż
pułku
– Dowództwo 1 pułku Strzelców Granicznych
Pozdrawiam.