Uzupełniając tekst Leona Rzeczniowskiego o pobycie Anny Jagiellonki w Łomży https://historialomzy.pl/leon-rzeczniowski-dawna-i-terazniejsza-lomza-ii/ publikujemy poniżej ciekawy materiał autorstwa pani prof. Donaty Godlewskiej ( Donata Godlewska. „Dzieje Łomży od czasów najdawniejszych do rozbiorów Rzeczypospolitej XI w.-1795 r.” str. 112, 113, 114 )
Redakcja
ANNA JAGIELLONKA W ŁOMŻY
Zygmunt II August (1520-1572) – ostatni król z dynastii Jagiellonów zmarł 7 lipca 1572 r. w wielkim osamotnieniu w Knyszynie, w trakcie podróży do Wilna. Jego zwłoki zostały przewiezione do Krakowa, gdzie 12 lutego 1573 r., w piątek przed samym Mięsopustem, odbył się pogrzeb. Uroczystości żałobne odprawiono z należytym ceremoniałem. Ciało królewskie złożono w grobowcu obok Zygmunta I, w marmurowej pięknej kaplicy na Wawelu.
Zygmunt August przebywał w Łomży, gdzie zatrzymywał się na dworze królewskim, w budynku wzniesionym „kosztem Jego Królewskiej Mości Bony i nieboszczyka króla Zygmunta Augusta”. Jeden z domów przezwano „Dra-bańczykiem”: był przeznaczony dla drabańczyków – żołnierzy pozostających do dyspozycji króla.
Na początku 1564 roku przybył do Łomży na spotkanie z Zygmuntem Augustem kardynał Stanisław Hozjusz, nie tylko duchowny, ale mąż stanu i znany dyplomata, który m.in. zajmował się sprowadzeniem jezuitów do Polski. Wracając z Soboru Trydenckiego zatrzymał się w Łomży, gdzie króla już nie zastał. W tym samym celu przybył również do Łomży Giovanni Francesco Commendoni, kardynał włoski, nuncjusz papieski w Polsce w latach 1563-64 i 1572-73. Obydwaj podążyli za Zygmuntem Augustem do Warszawy.
Anna Jagiellonka (1523-96) królowa Polski od 1576 r., córka Zygmunta I i Bony, po śmierci brata Zygmunta Augusta przez pewien czas przebywała w Łomży.
Infantka przyjechała do Łomży z Płocka na początku października 1572 r. Uczyniła to bez zgody i pozwolenia panów rad koronnych. Jedną z tego przyczyn było prawdopodobnie szerzące się morowe powietrze w okolicach Płocka. Z aktywnej działalności Anny w Łomży można sądzić, że kierowała się również osobistymi względami. W czasie pobytu w Łomży zajmowała się elekcją króla, dochodzeniem spadku zgodnie z testamentem Zygmunta Augusta, pilnowaniem i czuwaniem nad skarbami rodzinnymi w Knyszynie oraz odzyskaniem sum neapolitańskich. Królewnę w jej staraniach popierał Stanisław Czarnkowski, referendarz królewski.
Podczas pobytu w Łomży Anny Jagiellonki miasto stało się miejscem spotkań senatorów, biskupów, posłów, wysłanników cesarza i innych znaczących osobistości. Starano się również zwołać sejm do Warszawy na dzień 9 września 1572 r. lub 27 września do Łomży. Sejm miał postanowić o miejscu i dniu elekcji. Bezskuteczne zabiegi o zwołanie sejmu do Łomży czynili arcybiskup i senatorowie z Wielkopolski.
Równocześnie – z inicjatywy Stanisława Ławskiego, wojewody mazowieckiego – przyjechała szlachta mazowiecka do Łomży. „Stolicę, gród sejmowy odstępowano Rzplitej, ale nad swoimi prawami dobrze było Mazowszu pod Łomżą osobno się naradzać, w środku ziemi starego księstwa. Nie sejm Rzplitej to zawsze zjazd kasztelanów i szlachty mógł się zebrać do Łomży, a dla królewny nieobojętna rzecz była ujrzeć się wśród szlachty i jej głosy sobie zjednać”.
Zarówno senatorowie, jak i szlachta chcieli z jednej strony pozyskać przychylność królewny w czasie elekcji, z drugiej zaś ograniczyć wpływy na jej przebieg. Zależało to od kandydata na króla, którego popierały strony. Nie było zgody, aż do chwili obrania królem Henryka Walezego.
W ślad za królewną udali się do Łomży senatorowie Słupecki i Sieniawski, aby nakłonić ją do oddalenia posła cesarskiego Gastalda, którego uważano za szpiega. Anna dziękowała senatorom za odwiedziny, ale równocześnie skarżyła się, że „Jednegoż tego przyjaciela mam cesarza Imci, którego posłowie Boże uchowaj, aby się jaka zelżywość przy dworze mym stać miała…”. Skarżyła się także, że źle się z nią obchodzono: „Zarzucili mnie szkapami ślepemi i chromemi. Nie taka była woła Jego Kr. Mości. Ale się nie dziwuję: ci to czynili, którzy jako za żywota Jego Kr. Mości, pana a dobrodzieja naszego, starali się o wszystko złe, także i teraz tam szafowali, co mi się nie należało, a tym, co się mnie dzieje, także i tej woli ostatecznej nieboszczykowej, której się gwałt dzieje, żałować będą”. W naradach z infantką brali udział i inni dostojnicy m.in. ochmistrz królewski Koniecki i biskup chełmiński, Wojciech ze Starorzęb. Senatorowie przekonali Gastalda, aby opuścił Łomżę. Za nim wyjechali także senatorowie z listem od królewny z dnia 10 października 1572 r. do panów rad koronnych.
Królewna po oddaleniu się posła cesarskiego zajęła się osobistymi sprawami. Czyniła starania, aby otrzymać należny spadek zgodnie z testamentem. Czuwała także, aby nie odebrano jej skarbu królewskiego. W tych sprawach kontaktowała się z siostrami, ks. Zofią Brunszwicką i królową Krystyną Szwedzką.
Upominała się o prawa swoje i sióstr, ponieważ panowie rad koronnych na zjeździe w Kaskach chcieli unieważnić testament Zygmunta Augusta i przejąć skarb z Tykocina. Postanowili również, aby Anna wyjechała z Łomży do Łęczycy lub Krasnegostawu. Powiadomić ją o tym mieli osobiście biskup kujawski, Stanisław Karnkowski i wojewoda łęczycki, Jan z Bogusławie. Przyjechali do Łomży 4 listopada i zażądali, aby królewna opuściła Łomżę, oddała klucze od skarbca, rzekomo dla zabrania dokumentów. Królewna z dumą odpowiedziała, że chce nadal zostać bliżej ciała królewskiego, a co dotyczy Tykocina: „Tam nie ma żadnych przywilejów koronnych, zresztą pojedźcie Waszmościowie ze mną do Tykocina, a tam poszukamy, albo poszlemy po skrzynie…”
Anna z całą stanowczością odrzuciła żądania senatorów i pozostała w Łomży do końca listopada 1572 roku. Wyjechała z miasta w świetnym orszaku na początku grudnia i zamieszkała na stałe w Piasecznie.
W czasie dwumiesięcznego pobytu w Łomży prowadziła ożywioną korespondencję i nawiązywała kontakty z dworami europejskimi – hiszpańskim i francuskim. Czyniła także starania o odzyskanie sum neapolitańskich. O wszystkich swoich poczynaniach informowała kardynała Stanisława Hozjusza.
Królewna odniosła osobiste zwycięstwo, ponieważ otrzymała starostwo łomżyńskie i wiskie, a w imieniu senatu dochody z Podlasia 9 czerwca 1573 r. pomimo sprzeciwu Podlasian. Najważniejszym natomiast był fakt, że została królową Polski, żoną Stefana Batorego w 1576 r.180
W świetle zachowanych źródeł poznajemy Annę Jagiellonkę jako osobę światłą, inteligentną i wykształconą, znającą się na dyplomacji, królewnę dochodzącą konsekwentnie swoich praw.
Łomża zaś po śmierci Zygmunta Augusta była ważnym ośrodkiem działań politycznych, a jej znaczenie na Mazowszu stało się jeszcze większe niż dotychczas.
Zdjęcie Anny Jagiellonki pobrano link poniżej:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Anna_Jagiellonka_%281523-1596%29
