KAŁĘCZYN, KAPICE, KONOPKI i UŚCIANKI,
KOWALEWSZCZYZNA, KOZARZEKałęczyn gm. Piątnica
1 listopada 1943 roku
Załącznik Nr 1 do raportu politycznego Dowódcy AK Okręgu Białostockiego, „Mścisława” – płk Liniarskiego, za listopad 1943 r. w poz. 2 podaje:2 „31. X. żandarmi z Łomży spalili wraz z 12-ma osobami zabudowania Bednarczyka w m. Kałęczyn pow. Łomża. Powód nieznany”.
Data w tym meldunku jest mylna, podobnie jak w Rejestrze, który podając ją jako 1.IX. 1943, myli także samą miejscowość (podaje Kałęczyn w gm. Rutki). Prawdziwa data tej egzekucji to 1 listopada 1943 roku. Potwierdzają ją świadkowie: Aleksander Modzelewski3 i Genowefa Orłowska.4 Według ich zeznań przebieg wypadków był następujący:
1 listopada 1943 roku o godz. 9 rano wieś Kałęczyn została otoczona przez policję i Gestapo. Dowództwo ekspedycji zajechało samochodem przed budynek rodziny Bednarczyków. Przeprowadzono ścisłą rewizję zarówno w domu jak i budynkach gospodarczych. Następnie niektórzy mieszkańcy wsi, pod przymusem i nadzorem policji, usunęli z zabudowań Bednarczyków inwentarz żywy i martwy. Część tego inwentarza w dniu egzekucji zabrało dowództwo niemieckie.
Czynności związane z przesłuchiwaniem rodziny Bednarczyków i usuwaniem inwentarza trwały do ok. godz. 13. Następnie przystąpiono do kopania dołu w zagajniku położonym koło gospodarstwa Bednarczyków. Ludziom zmuszonym do pomocy kazano rozejść się do domów. Rodzinę Bednarczyków i zamieszkałych z nimi krewnych, rozstrzelano nad przygotowanym dołem, a zabudowania spalono.
Przyczyną egzekucji było prawdopodobnie doniesienie miejscowego agenta Gestapo (Polaka), który uczestniczył w czynnościach związanych z egzekucją. Człowiek ten został przed zakończeniem wojny zabity, prawdopodobnie przez polskich partyzantów.
Zginęli:
1. Bednarczyk Paulin, lat ok. 50 – rolnik
2.Bednarczyk Bronisława, lat 47 – żona Paulina
3. Bednarczyk Teresa, lat 17 – córka Paulina i Bronisławy
4. Bednarczyk Zofia, lat 11 – córka j.w.
5. Bednarczyk Teodor, lat 14-syn j.w.
6. Bednarczyk Jerzy, lat 13 – syn j.w.
7. Bednarczyk Michał, lat 23, syn Paulina i Bronisławy – młynarz
8. Bednarczyk Stefania, lat 25 – żona Michała
9. Bednarczyk (brak imienia), lat ok. 1 – córka Michała i Stefanii
10. Romatowski Franciszek, lat ok. 23, zięć Bednarczyków – rzeźnik
11. Romatowska Zuzanna z d. Bednarczyk, lat ok. 19 – żona Franciszka
12. Romatowski Franciszek, lat ok. 1,5 – syn Franciszka i Zuzanny
Ciała ekshumowano w 1945 roku. Można było jeszcze, mimo zaawansowanego rozkładu, poznać rany postrzałowe. Rodzina pochowała ciała na cmentarzu parafialnym w Dobrzyjałowie.
Źródła:
1. Rejestr str. 88 (z uwagami podanymi w tekście).
2. Meldunek płk „Mścisława” – AAN sygn. 203/XIV-1 s. 20 – fragment podany w tekście.
3. Zeznania Aleksandra Modzelewskiego z dnia 8 grudnia 1972 roku – AGKBZpNP – sygn, W-646 t I str. 47-48. Świadek mieszkał we wsi Kałęczyn. Brał udział w usuwaniu inwentarza z zabudowań rodziny Bednarczyków. Na jego relacji oparty jest w dużej mierze podany wyżej przebieg wypadków.
4. Zeznania Genowefy Orłowskiej z 28.VIII. 1973 r. – AGKBZpNP – sygn. W-646 t. II s. 72-73. Genowefa Orłowska jest zamężną córką Paulina i Bronisławy Bednarczyków i podczas okupacji mieszkała wraz z mężem we wsi Stara Łomża. Do Kałęczyna przybyła na wieść o egzekucji, dopiero po upewnieniu się, że żandarmi niemieccy nie zwracają na nią uwagi. Według jej relacji podano wyżej listę zamordowanych. Ona też podaje informację o ekshumacji i pochówku rodziców i rodzeństwa na cmentarzu w Dobrzyjałowie.
Kapice gm. Grajewo
8 września 1944 roku
Żołnierze Wehrmachtu z 50-tej Dywizji Piechoty 6 Korpusu IV Armii, przeprowadzili pacyfikację wsi rozstrzeliwując nad Biebrzą część mieszkańców. Uwaga: Cyfry podawane przy poszczególnych ofiarach oznaczają:
1 – podano na podstawie Rejestru i potwierdzenia w ankiecie własnej
2 – podano na podstawie księgi chrztów z lat 1919-1944
3 – podano wyłącznie na podstawie Rejestru – brak potwierdzenia w ankiecie własnej
4 – podano wyłącznie na podstawie ankiety własnej -brak w Rejestrze
Zginęli:
1. Cybula Adam4 lat 31 – rolnik zamieszkały w Kapicach
2. Cybula Czesław,1 lat 28 -j.w.
3. Cybula Jan,1 lat 62-j.w.
4. Gliński Franciszek,1 lat 36, syn Aleksandra – rolnik posiadał gospodarstwo 8,5 ha – pozostało na rzecz siostry (cała rodzina zginęła)
5. Glińska Anna z d. Ruszczyk,1 lat 33, żona Franciszka – rolniczka
6. Gliński Antoni,1,2 ur 8.XI. 1933 r. w Kapicach, syn Franciszka i Anny
7. Glińska Halina-Agata,1’2 ur. 28.II.1938 r. w Kapicach, córka j.w.
8. Glińska Jadwiga,1 lat 1 ur. w Ciemnoszyjach – dziecko zaginionych rodziców
9. Glińska Maria,1 ok. 3,5 miesiąca ur. w Ciemnoszyjach – dziecko j. w.
10. Kolankiewicz Edmund1,2 ur. 1. XII. 1924 r. w Kapicach, syn Józefa i Józefy z Pachuckich – rolnik zamieszkały w Kapicach
11. Lemięś4 – brak bliższych danych
12. Masłowski Antoni,1 lat 40 – rolnik zamieszkały w Kapicach
13. Masłowska Anna z d. Cybula,1 lat 37, żona Antoniego – rolniczka
14. Masłowska Jadwiga,1 lat 2, córka Antoniego i Anny
15. Masłowskich dziecko3
16. Mikulski Izydor4 – rolnik zamieszkały w Kapicach
17. Mikulska Jadwiga4 – rolniczka zamieszkała w Kapicach
18. Mikulski, lat 2 – syn4
19. Mikulski, Marian4,2 ur. 27.V. 1923 r. w Kapicach, syn Jana i Aleksandry z Zawistowskich
20. Merski Aleksander4 – rolnik zamieszkały w Kapicach
21. Morawski Aleksander3
22. Orłowski Aleksander1, ur. 1.II.1900 r. – rolnik
23. Orłowski Antoni4 ur. 10.II.1903 r. – rolnik
24. Pachucki Antoni,1 ur. 9.III. 1918 r., syn Stanisława i Barbary – rolnik, pozostawił gospodarstwo 30 ha
25. Pachucki Aleksander,4 – rolnik, zamieszkały w Kapicach
26. Poduch4 – organista, zamieszkały w Kapicach – brak bliższych danych
27. Sawicki Antoni1 ur. w 1906 r., syn Marcina i Marianny – rolnik gospodarstwo 19 ha.
Pozostali: Żona Anna i dzieci – Marianna, Henryka i Aleksander.
28. Sokołowski Aleksander1 ur. 27.IX. 1886 r., syn Wiktora i Pauliny – rolnik gospodarstwo 15 ha.
29. Sokołowska Józefa z Wojsławów1 ur. 13.V.1898 r., córka Juliana i Marty – żona Aleksandra – rolniczka.
30. Sokołowska Janina1 ur. 12.IV.1934 r., córka Aleksandra i Józefy.
31. Sokołowski Józef 1,2 ur. 14. VI. 1925 r. w Kapicach, syn Bronisława i Aleksandry z Chrapowickich – rolnik, zamieszkały w Kapicach.
32. Sokołowski Bronisław1 lat 57, syn Józefa – rolnik, zamieszkały w Kapicach.
33. Orzechowski Henryk 4,2 ur. 29.IX. 1925 r. w Kapicach, syn Adolfa i Anny z Fiedorowiczów.
34. Sokół Hieronim4 – rolnik zamieszkały w Kapicach
35. Sztachelski Hieronim1 ur. 10.I.1912 r., syn Franciszka i Stefanii – rolnik, gospodarstwo 29 ha.
36. Sztachelski Sylwester1 ur. 15.IV. 1907 r., syn Stanisława i Józefy – rolnik, gospodarstwo 15 ha.
37. Tyszkiewicz Bronisław 4–2 ur. 2.XI. 1919 r. w Kapicach, syn Jana i Kamili z Zawadzkich – rolnik zamieszkały w Kapicach.
38. Tyszkiewicz Józef 4,2 ur. 25.VI. 1922 r. w Kapicach, syn j.w.
39. Witkowski Jan1 ur. w 1913 r. – rolnik zamieszkały w Kapicach.
40. Witkowska Jadwiga1 z d. Sokołowska, ur. w 1921 r., córka Aleksandra i Józefy.
41. Zyskowski Aleksander1 ur. w 1913 r. – rolnik zamieszkały w Kapicach.
42. Zyskowski Paweł1,2 ur. 7.IX. 1927 r. w Kapicach, syn Kazimierza i Aleksandry z Kawałków.
43. Zyskowska Zofia1 z d. Modzelewska, ur. 13.VI.1904 r, córka Pawła – żona Bolesława Zyskowskiego. Zginęła z trójką dzieci.
44. Zyskowski Wacław1, 2 ur. 28.V. 1934 r. w Kapicach, syn Bolesława i Zofii,
45. Zyskowski Henryk1,2 ur. 4.XII.1936 r. w Kapicach, syn j.w.
46. Zyskowski Józef 1,2 ur. 12.IV. 1940 r. w Kapicach, syn j.w.
Pozostali synowie: Zygmunt i Edward
Zwłoki początkowo pochowano na miejscu zbrodni, a następnie przeniesiono na cmentarz katolicki w Kapicach.
Przed nadejściem frontu wieś została spalona. Spłonął także kościół parafialny i mały kościółek na cmentarzu grzebalnym. Pozostałe na kolonii Kapice budynki Niemcy rozebrali, używając otrzymany w ten sposób materiał do budowy umocnień. Po przejściu frontu, ci którzy ocaleli, zastali wyłącznie pustą ziemię.
Wobec odmowy Urzędu Gminy w Grajewie (por. DW-40 pod poz. „Grajewo”) całość materiału oparto na bogatym materiale przesłanym przez ks. Edwarda Kaczmarczyka.
źródła:
1. Rejestr str. 89
2. Ankieta własna, weryfikowana przez mieszkańców Kapic, na prośbę proboszcza Rzymsko-Katolickiej Parafii Wniebowstąpienia Pańskiego w Osowcu – ks. Edwarda Kaczmarczyka, przesłana 10.11.1995 r. – DW-43, wraz z uzupełnieniami i własnoręcznie skopiowaną przez Księdza Proboszcza, księgą chrztów w Kapicach w latach 1919-1944.
Konopki i Uścianki(kolonia) gm. Grajewo
24 czerwca 1941 roku
Wobec odmowy urzędu Gminy w Grajewie (por. przyp. 5 do poz. „Grajewo”) udzielenia odpowiedzi na przesłaną ankietę, a także braku dokumentacji w Archiwum AGKBZpNP, informacje o pacyfikacji podaję wyłącznie za Rejestrem:
Funkcjonariusze Einsatzkommando dokonali pacyfikacji wsi. Część mieszkańców została zamordowana w czasie pacyfikacji na terenie wsi, a część wypędzono w kierunku wsi Flesze i po drodze wymordowano.
Zginęli:
1. Antoniak Jan, lat 36
2. Antoniak Wacław
3. Andruszewski Władysław, lat 18
4. Borkowski Antoni, lat 44
5. Borowski Jan
6. Grygo Antoni, lat 36
7. Gutkowski Józef, lat 44 – rolnik
8. Jabłoński Władysław, lat 45
9. Jabłoński Józef, lat 55
10. Jabłoński Stanisław, lat 19, lub 16 – zraniony granatem, dobity bagnetem
11. Jędryszewski (brak imienia), lat 40
12. Jędryszewski (brak imienia), lat 20
13. Łepkowski Władysław, lat 45
14. Maruszak Marian
15. Maruszak Zofia
16. Niedźwiecki Stanisław, lat 59
17. Obudziński (lub Obiedziński) Kazimierz, lat 50 – rolnik
18. Okurowski (brak imienia)
19. Pawłowski Jan, lat 40
20. Piekarska Janina, lat 35
21. Popławski Jan, lat 40
22. Sławiński Adam, lat 42 – 43
23. Sułek Antoni, lat 57 – rolnik
24. Sułek Aleksander, lat 51
25. Szlendak Zygmunt, lat 37
26. Szlendak (lub Szlędak) Władysław, lat 50 – rolnik
27. Sznela Józef, lat 49
28. Wróblewski Bronisław, lat 47
29. Zarzecki Feliks
30. Zarzecki Feliks, lat 40
31. Zarzecki Sylwester, lat 20
32. Zyskowski Władysław, lat 46 – rolnik
33. NN – Staruszek o nieustalonym nazwisku, spalony żywcem w zabudowaniach Ostaszewskich.
źródło:
Rejestr str. 97-98
Kowalewszczyznagm. Sokoły
1-3 sierpnia 1944 roku
W okresie 1-3 sierpnia 1944 roku żołnierze 129 i 367 Dywizji Piechoty 55 Korpusu IV Armii niemieckiej, dokonali pacyfikacji terenu położonego na lewym brzegu zakola Narwi. Represje objęły: Pogorzałki, Waniewo, Kowalewszczyznę-wieś, Kowalewszczyznę-folwark i Bokiny.
Trudno dziś oddzielić od siebie te egzekucje, zarówno co do czasu ich wykonania, jak też miejsca śmierci poszczególnych ofiar. Taką samą trudność miał prawdopodobnie wójt gminy Kowalewszczyzna w 1945 roku, umieszczając wszystkie ofiary na jednej, wspólnej liście. Rodziny znajdowały bowiem zwłoki pomordowanych zarówno na okolicznych polach, jak i w lasach. Jak podaje w swojej ankiecie ówczesny wójt, strzelano do każdej znajdującej się na polu lub w lesie osoby. Potwierdza to także przesłana relacja Pani Janiny Śliwowskiej z d. Koczta, która była świadkiem pacyfikacji w Kowalewszczyźnie:
W końcu lipca do Kowalewszczyzny przyjechało dowództwo jednostki Wehrmachtu i zajęło m.in. dom rodziny Kocztów. Mieszkańcom polecono wyprowadzić się do pobliskiego lasu, co też uczynili, lokując się w szałasach. Ponieważ każdy, kto znajdował się w tym czasie w lesie, był dla Niemców „Partizan” lub „Bandit”, SS-mani, którzy 1 sierpnia 1944 roku rano znaleźli ludzi mieszkających w szałasach na brzegu lasu, uznali, że jedynym rozwiązaniem jest natychmiastowa ich likwidacja przez rozstrzelanie. Nie przeszkadzało im to, że pierwszymi rozstrzeliwanymi „partyzantami” byli 74-letnia Dorota Koczta i jej dwoje małych wnucząt. Reszta rodziny, w tym Pani Janina, odmawiając „Pod Twoją Obronę”, oczekiwała swojej kolejności. Gdyby nie przytomność umysłu i pobieżna znajomość języka niemieckiego jednego z chłopców oczekujących egzekucji, zginęliby wszyscy. Chłopiec, mimo strachu, wystąpił do dowódcy oddziału egzekucyjnego i wyjaśnił, że znajdują się w lesie z polecenia majora Wehrmachtu, który zajmuje ich dom. Po sprawdzeniu informacji chłopca, SS-mani zaprzestali dalszych rozstrzeliwań tej grupy mieszkańców. Nie zaprzestali jednak pacyfikacji całego obszaru przyfrontowego.
Według listy, sporządzonej w 1945 roku przez wójta gminy Kowalewszczyzna, z Kowalewszczyzny-wsi zginęli:
1. Sołowianiuk Edward, ur. w 1923 r., syn Władysława3
2. Sołowianiuk Józef, ur. w 1922 r., syn Władysława
3. Dworakowski Henryk, ur. w 1923 r., syn Józefa
4. Maleszko Michał, ur. w 1887 r., syn Jana – prawdopodobnie zabity poza terenem wsi3
5. Roszko Franciszek, ur. w 1906 r., syn Józefa
6. Roszko Jan, ur. w 1912 r., syn Józefa
7. Podleśny Stanisław, ur. w 1900 r.
8. Wernicki Józef, ur. w 1900 r., syn Stanisława
9. Roszkowski Franciszek, ur. prawdopodobnie w 1889 r. w Kowalewszczyźnie (w akcie zgonu brak daty urodzenia), syn Wincentego i Marianny. Zabity 1.VIII. 1944 r. o godz. 8 rano. Pozostawił żonę Zofię z d. Koczta. Akt zgonu USC Sokoły/Waniewo Nr 43/1944
10. Roszkowski Eugeniusz, lat 10, ur. w Kowalewszczyźnie, syn Franciszka (poz. 9) i Zofii z d. Koczta (ocalała), wnuczek Doroty Koczta. Zabity wraz z ojcem, bratem i babką. Akt zgonu USC Sokoły/Waniewo Nr 44/1944
11. Roszkowski Stanisław, lat 6, ur. w Kowalewszczyźnie, syn Franciszka i Zofii z d. Koczta. Zabity j. w.
12. Koczta Dorota, ur. w 1870 r. w Kowalewszczyźnie z d.Markowska (według wójta – córka Michała – w akcie zgonu brak tej danej, jak też roku urodzenia). Zabita 1.VIII.1944r. o godz. 8 rano. Pozostawiła męża Franciszka i dzieci: Stanisława – lat 45 i Zofię – lat 48. Akt zgonu USC Sokoły/Waniewo Nr 42/1944
Z Kowalewszczyzny-folwarku zginęli:
13. Jablonowski Jan (według wójta – lat 45 – brak danych w akcie zgonu), syn Franciszka i Apolonii z d. Kamińskiej, zabity 3. VIII. 1944 r. Pozostawił żonę z d. Dzieszko – bezdzietny. Akt zgonu USC Sokoły/Waniewo Nr 13/1944
14. Pierzchała Bolesław, lat 24, syn Jana i Marianny z d. Topczewskiej – kawaler. Zabity 3. VIII.1944 r; o godz. 18 we wsi Gąsówka-Skwarki. Akt zgonu USC Łapy/Płonka Kościelna Nr 63/1944 – akt sporządzony w grudniu – opóźniony z powodu wojny.
15. Jabłonowski Ignacy, lat 46, syn Władysława i Aleksandry z d. Roszkowskiej. Zabity 3.VIII.1944 r. Pozostawił żonę Jadwigę z d. Zdrodowską i dzieci: Tadeusza lat 11 i Jadwigę-Teresę 2 miesiące. Akt zgonu USC Sokoły/Waniewo Nr 14/1944
16. Grochowski Aleksander, lat 79
17. Grochowska Bolesława, lat 38
Z Waniewa zginęli:
18. Trzeciak Kazimierz, lat 48, syn Jana
19. Manosz Wacław, lat 27, syn Stanisława
20. Śliwonik Henryk, lat 28, syn Romana
21. Olechnicki Stanisław, lat 28, syn Stanisława
Z Pogorzałek zginęli:
22. Pogorzelski Antoni, ur. w 1914 r, syn Franciszka
23. Babiński Józef, ur. w 1911 r, syn Władysława
24. Pogorzelski Czesław, ur. w 1904 r, syn Stanisława
25. Pogorzelski Franciszek, ur. w 1898 r., syn Franciszka
26. Pogorzelski Lucjan, ur. w 1893 r., syn Antoniego
27. Czajkowski Wincenty, ur w 1928 r., syn Franciszka
28. Pogorzelski Roman, ur w 1918 r., syn Piotra
2 9. Pogorzelski Stanisław, ur w 1930 r., syn Piotra
30. Pogorzelski Zacharjasz, ur w 1930 r., syn Piotra
31. Konopko Tadeusz, ur w 1924 r., syn Karola
32. Pogorzelski Wincenty, ur w 1892 r., syn Benedykta
33. Pogorzelski Piotr, ur w 1910 r., syn Piotra
34. Mioduszewski Karol, ur w 1891 r., syn Aleksandra
35. Maleszewski Józef, ur w 1922 r., syn Karola
36. Pogorzelski Stanisław, ur w 1882 r., syn Franciszka
37. Pogorzelski Kazimierz, ur w 1907 r., syn Wojciecha
38. Pogorzelski Józef, ur w 1915 r., syn Jana
39. Falkowski Stanisław, ur w 1900 r., syn Pawła
40. Milewski Jakub, ur w 1903 r., syn Wojciecha
41. Pogorzelski Franciszek, ur w 1906 r., syn Adama
42. Garbowski Aleksander, ur w 1918 r., syn Szczepana
43. Lenczewski Józef, ur w 1893 r., syn Michała
44. Babiński Walerian, ur w 1905 r., syn Jana
Z Bokin zginęli:
45. Sakowicz Aleksander, ur w 1903 r. – głowa rodziny – syn Franciszka
46. Sakowicz Marianna, ur w 1900 r., córka Franciszka
47. Sakowicz Antoni, syn Aleksandra i Marianny
48. Kuńko Jan, lat 42 – głowa rodziny. Zabity 1. VIII. 1944 r. o godz. 7 rano. Akt zgonu USC Sokoły/Waniewo Nr 4/1944
49. Kuńko Janina, lat 37, żona Jana – zginęła j.w. Akt zgonu USC Sokoły/Waniewo Nr 5/1944
50. Kuńko Karolina, lat 12, córka Jana i Janiny – zginęła j.w. Akt zgonu USC Sokoły/Waniewo Nr 6/1944
51. Kuńko Jadwiga, lat 7, córka j.w. Akt zgonu USC Sokoły/Waniewo Nr 7/44
52. Ładko Franciszek, ur w 1903 r. – głowa rodziny, syn Konstantego
53. Ładko Anna, ur w 1901 r., córka Franciszka – żona Franciszka
54. Ładko Jadwiga, córka Franciszka i Anny
55. Ładko Eugenia, córka j. w.
56. Ładko Tadeusz, syn j. w.
57. Łupiński Bolesław, ur w 1909 r., syn Jana – głowa rodziny
58. Łupińska Helena, ur w 1912 r., żona Bolesława
59. Łupińska Zuzanna, córka Bolesława i Heleny
60. Łupińska Henryka, córka j.w.
61. Łupiński Tadeusz, syn j.w.
Wszystkie ofiary zostały pochowane przez rodziny w indywidualnych grobach na cmentarzach parafialnych w Kobylinie, Waniewie i Płonce Kościelnej. W parafiach sporządzano też akty zgonów, które następnie przejęły USC. Stąd podawana przy poszczególnych aktach informacja np. Sokoły/Waniewo oznacza, że sporządzony w parafii Waniewo akt zgonu znajduje się obecnie w USC Sokoły.
W parafii Waniewo sporządzono także akty zgonów następujących osób:
1. Herman Jan, lat 69, syn Michała i Agnieszki z d. Szczerbińska, urodzony i zamieszkały w Wólce (obecnie gmina Łapy),zabity 1.VIII. 1944 r. – pozostawił żonę Józefę z d. Sienkiewicz i córki: Mariannę lat 39, Franciszkę lat 37, Zofię lat 34, Józefę lat 32 i Bolesławę lat 29. Akt zgonu USC Sokoły/Waniewo Nr 3/1944.
2. Marcińczuk Czesław, syn Stanisława i Jadwigi z d. Herman, kawaler. Zabity 2.VIII. 1944 r. o godz. 9 w Bokinach. Akt zgonu USC Sokoły/Waniewo Nr 8/1944
3. Marcińczuk Jan, lat 42, syn Franciszka i Anny z d. Ćwiklewska. Zabity 2.VIII. 1944 r. we wsi Bokiny. Pozostawił żonę Bronisławę z d. Jurczak i córki: Krystynę lat 7 i Albinę lat 2. Akt zgonu USC Sokoły/Waniewo Nr 9/1944
4. Roszko Józef, lat 36, syn Antoniego i Konstancji z d. Wołpiuk. Zabity 2. VIII. 1944 r. razem z żoną
5. Roszko Helena, lat 37, córka Grzegorza Mojsy – żona Józefa. Zostawili dzieci: Henryka lat 17, Lucjana lat 15, Franciszka lat 14, Józefa lat 8, Stanisława lat 5, Janinę lat 12 i Annę lat 11. Akty zgonów USC Sokoły/Waniewo Nr 11/1944 i 12/1944
6. Mojsa Halina, lat 55, córka Adama i Leokadii z d. Janucik. Zabita 1.VIII. 1944 r. we wsi Jeńki. Akt zgonu USC Sokoły/Waniewo Nr 16/1944
7. Roszko Tadeusz, lat 13, syn Józefa i Heleny z d. Mojsa. Zabity 2. VIII. 1944 r. we wsi Wólka. Akt zgonu USC Sokoły/Waniewo Nr l9/1944
8. Zalewski Franciszek, lat 29, syn Stanisława i Amelii z d.Krysiewicz. Zabity 1.VIII. 1944 r. we wsi Wólka. Akt zgonu Sokoły/Waniewo Nr 20/1944
9. Garbowski Henryk, lat 16, syn Aleksandra i Julii z d. Roszkowska. Zabity 2.VIII. 1944 r. we wsi Bokiny. Akt zgonu USC Sokoły/Waniewo Nr 21/1944
W tych wszystkich aktach zgonu powtarza się wyrażenie: „zginął(a) podczas boju”. Nie wykluczone, że osoby te nie zginęły w wyniku pacyfikacji, a wskutek normalnych działań wojennych i dlatego zostały pominięte na liście wójta gminy Kowalewszczyzna z 1945 roku.
Źródła:
1. Rejestr str. 101 (wymienia jedynie 16 osób)
2. Ankieta Sądu Grodzkiego z załączoną listą ofiar – AGKBZpNP -sygn. ASG t.2 str. 260-260v, 261-261v i 262:
- Data i miejsce egzekucji – w sierpniu 1944 r. w czasie cofania się Niemców na terenie wsi: Waniewo-Pogorzałki-Kowalewszczyzna-folwark, Kowalewszczyzna-wieś Bokiny
- Rodzaj egzekucji – zastrzelenie każdej spotkanej na linii frontu osoby
- Dane dotyczące zamordowanych – 61 osób wg. załączonej listy
- Przyczyna egzekucji i wykonawcy – nie wiadomo – SS
- Gdzie pochowano zwłoki – zwłoki pozabierane z pól pochowały rodziny pomordowanych na cmentarzach parafialnych w Kobylinie, Waniewie i Płonce Kościelnej.
Załączona lista (według niej podana jest lista ofiar w tekście – przyp. JS) podaje: Nazwisko i imię, imię ojca, wiek i miejsce zamieszkania.
Ankietę i listę podpisał 26.IX. 1945 r. wójt gminy Kowalewszczyzna -Mieczysław Janeczko
3. Ankieta własna – DW-44 – zweryfikowana przez USC Sokoły wraz z załącznikami:
a) Spisane przez Panią Teresę Pęza – kierownika USC w Sokołach – wspomnienie Pani Janiny Śliwowskiej z d. Koczta, córki Stanisława i Aleksandry, prowadzącej obecnie punkt bibliotekarski w Kowalewszczyźnie. Oprócz podanego wyżej w tekście fragmentu czytamy m.in.: „… Nieopodal w krzakach usłyszeliśmy strzały -wszyscy zginęli (chodzi o p. Dorotę Koczta z wnukami – przyp.J.S.) Działo się to wprost na naszych oczach. Staliśmy jak sparaliżowani…. Przyszli z lasu i ustawili nas do odstrzału… Co przeżyliśmy, to trudno opisać. Niemiec zdjął automat i czekał na rozkaz. W tym czasie my modliliśmy się odmawiając modlitwę do Matki Bożej „Pod Twoją Obronę”… (Dalszy ciąg relacji w tekście powyżej – JS) „…Na drugi dzień znaleźliśmy ciała pozabijanych. Jedno dziecko – Stanisław jeszcze żyło. Matka zaniosła je do niemieckiego lekarza. Obandażował go i powiedział: „Matka – on kaput”.Za kilka godzin dziecko zmarło…”
b) Zweryfikowana ankieta własna podaje, że oprócz Edwarda Sołowianiuka (póz.1) zabita została także, nie umieszczona na liście Sołowianiuk Aleksandra, ale USC nie ma ich aktów zgonów – zostali zabici w lesie. Natomiast Michał Maleszko, którego aktu zgonu również nie ma, zginął poza terenem wsi
c) Wyciągi aktów zgonów ofiar podanych wyżej, sporządzone przez Kierownika USC Sokoły – Panią Teresę Pęza.
Ponadto Pani Pęza podaje, że akta zgonów były spisywane w parafiach, na terenie których dokonywano pochówku, obecnie z trzech parafii tylko Waniewo leży na terenie gminy Sokoły i w USC tej gminy znajdują się akta z Waniewa. Natomiast Płonka Kościelna znajduje się dziś na terenie gminy Łapy i tam też znajdują się akta zgonu. Akt zgonu Bolesława Pierzchały, Pani Pęza uzyskała telefonicznie z USC Łapy (stąd odpowiednie oznakowanie w tekście). Fotografie odszukał wśród rodzin ofiar sołtys wsi Kowalewszczyzna – Pan Jan Karpiński.
Kozarze gm. Ciechanowiec
Kozarze leżą w gminie Ciechanowiec i dotyczy ich pismo, jakie otrzymałem z Muzeum w Ciechanowcu (zob. „Ciechanowiec”). Dlatego też cały materiał dotyczący tej miejscowości, oparty wyłącznie na Rejestrze i ankiecie Sądu Grodzkiego, nie jest w żaden sposób zweryfikowany.
Maj – czerwiec 1943 roku
O godz. 3.00 rano do lasu przywieziono dwoma samochodami z Rajska ok. 56 osób m.in. kobiety i dzieci. Przedtem robotnicy wykopali doły. Po wykonaniu tej pracy odesłano ich do domu. Przywiezionych rozstrzeliwano i mordowano przez uderzenie głową o drzewo. Przyczyną egzekucji było wysadzenie pociągu w Rajsku. Zwłoki pochowano w miejscu egzekucji, a po ekshumacji, na cmentarzu parafialnym.1
1941 – 1944
Funkcjonariusze Gestapo i żandarmerii rozstrzelali około 200 osób: Polaków, Rosjan i Żydów. Były to egzekucje zbiorowe. Zwłoki chowano w okolicach młyna w Nowodworach i wzdłuż drogi Kozarze – Ciechanowiec.2
1941 – 1944
Hitlerowcy rozstrzelali 43 osoby (24 mężczyzn i 19 kobiet).
Zwłoki ofiar zakopano na miejscu zwanym „Ciarki”, na trasie między Ciechanowcem a wsią Kozarze. Po ekshumacji część zwłok przeniesiono na cmentarz. 1
Nie jest wykluczone, że informacja ta powtarza egzekucję, jaką wymieniono pod poz. „Ciarki – Pałatki” (zob. Aneks). Nie zgadza się tylko ilość zamordowanych, ale niewykluczone, że ankieta dotycząca tamtej egzekucji podaje nie wszystkie stracone osoby, a tylko zidentyfikowane i pochowane na cmentarzu parafialnym.
Źródła:
1. Rejestr str. 102-103
2. Ankieta Sądu Grodzkiego – AGKBZpNP – sygn. ASG t.2 str. 257-257v:
- Data i miejsce egzekucji – 1941-1944 rok – droga Kozarze -Ciechanowiec
- Rodzaj egzekucji – rozstrzelanie
- Dane dotyczące zamordowanych – Polacy, Żydzi, Rosjanie. Brak danych ścisłych – przypuszczalnie 200 osób zwożonych w pewnych odstępach czasu ciężarowymi samochodami. Miejscowa ludność byłego Amtskommissariatu Ciechanowiec i powiatu bielsko-podlaskiego. Nazwiska, wiek i adresy – niewiadome
- Przyczyna egzekucji i wykonawcy – nie wiadomo
- Gdzie pochowano zwłoki – okolice młyna w Nowodworach i wzdłuż drogi z Ciechanowca do Kozarzy. Ofiary chowano partiami w miarę rozstrzeliwania do kilku grobów, po których obecnie nie ma śladu. Nie przeprowadzano ekshumacji.
Podpisał 26.IX. 1945 r. zastępca wójta gminy Klukowo – Kazimierz Kostro.
Jerzy Smurzyński
