Czarne lata na łomżyńskiej ziemi. Rozdział II. 12.

KRASOWO CZĘSTKI *

Krasowo Częstki gm. Nowe Piekuty

17 lipca 1943 roku

Jak pisałem w rozdziale II p.3, wiosną 1943 roku została przeprowadzona akcja tępienia szkodników narodowych. W jej ramach, operujący w rejonie wsi Krasowo-Częstki oddział AK Tadeusza Westfala ps. „Ostroga – Karaś” wykonał wyrok na szpiegu niemieckim, mieszkańcu wsi Krasowo-Częstki – Romanie Porowskim. Według meldunku łączniczki „Brzozy” (Stanisławy Pruszyńskiej) inny konfident wskazał wykonawców wyroku. Aresztowano trzech Krassowskich: Kazimierza, Eugeniusza i Antoniego, których przewieziono na posterunek żandarmerii w Dąbrówce Kościelnej. Jak ustaliła łączniczka, dwóch skatowanych więźniów postanowiono rozstrzelać na miejscu, a trzeciego odwieźć do więzienia w Łomży. W tej sytuacji d-ca oddziału przeprowadził skuteczną akcję odbicia więźniów.¹
11 lipca 1943 roku ten sam oddział w czasie akcji na mleczarnię w Dąbrówce Kościelnej, na skutek denuncjacji agenta, Romualda Krassowskiego ze wsi Krasowo-Częstki, został zaatakowany przez silny oddział żandarmerii. W starciu zginęli zarówno partyzanci, jak i Niemcy. O tym wydarzeniu mówi cytowane już ogłoszenie niemieckie.²
Ponieważ działo się to w czasie operowania na białostocczyźnie „grupy Müllera”, sprawa najprawdopodobniej trafiła w jego ręce. Świadczyłyby o tym zarówno sposób przygotowania akcji, jak i jej przebieg.³ Ponadto za udziałem tej grupy przemawiają dokumenty, z których wynika, że oprócz żandarmów z okolicznych posterunków, w egzekucji uczestniczył ok. 100-osobowy oddział SS. Kreiskommissarz z Łomży Karl von Groeben, szef Gestapo w Łomży, porucznik SS Ennulat, amtskommissarz z Szepietowa Thomm i inni funkcjonariusze władz administracyjnych i policji, byli prawdopodobnie tylko członkami „grupy Müllera” powołanymi do tej operacji.
Ks. Józef Kaczyński, którego poinformowano o starciu partyzantów z żandarmerią, przewidując akcję odwetową, 14 lipca 1943 roku wybrał się z Tykocina, gdzie był wikariuszem, do rodzinnej wsi, aby przekonać jej mieszkańców o grożącym niebezpieczeństwie. Nie pomogły jego przestrogi i prośby. Nie potrafił przekonać nawet własnej rodziny. Wiedziony jakimś przeczuciem krążył po wsi i posiadanym aparatem fotograficznym robił sąsiadom i znajomym pamiątkowe zdjęcia. Nie przypuszczał nawet, że jego amatorskie zdjęcia będą kiedyś jedyną pamiątką po mieszkańcach Krasowa

W sobotę, 17 lipca 1943 roku, o świcie, Niemcy otoczyli Krasowo-Częstki, a chodzący od zagrody do zagrody żandarmi spędzali wszystkich mieszkańców do stodoły Jankowskich. Tam podzielono mieszkańców na dwie grupy: kobiety i małe dzieci zostały zgromadzone w prawym zasieku, a mężczyźni i chłopcy – w lewym. Po jakimś czasie kilkunastu młodym mężczyznom kazano wyjść na zewnątrz stodoły, gdzie otrzymali łopaty i polecenie kopania za stodołą Jankowskiego dwóch dołów. Wszystkim uwięzionym w stodole polecono leżeć twarzami do ziemi. Następnie przystąpiono do sprawdzania tożsamości aresztowanych. Robiący to, w towarzystwie żołnierzy, oficer SS stwierdził, że pewnej ilości mieszkańców nie ma wśród obecnych, a jednocześnie są mężczyźni nie umieszczeni w spisie mieszkańców. Okazało się, że są to dwaj chłopcy spod Warszawy, którzy zameldowali się jako pasący krowy u miejscowych gospodarzy. Po sprawdzeniu tego faktu, dowodzący operacją oficer żandarmerii, wydał Januszowi Grabowskiemu i Zenonowi Więckowskiemu, napisane na kawałku papieru, zezwolenie na opuszczenie wsi.(por. przypisy do „Jeziorka” p.14- zeznania Michaliny Kiełczewskiej) Później, już tylko z daleka, słyszeli strzały i widzieli dymy palących się zabudowań.⁴
Niemcy, przygotowując pacyfikację Krasowa-Częstek, już poprzedniego dnia wydali polecenie sołtysom okolicznych wsi, aby zebrali wszystkie możliwe furmanki i o świcie udali się z nimi do Krasowa-Częstek. Tak też się stało. Przy każdej furmance było dodatkowo dwóch ładowaczy. Stąd też znaleźli się świadkowie zarówno egzekucji, jak też rabunku pacyfikowanej wsi. Według jednego z woźniców, żandarmi i żołnierze wyprowadzali ze stodoły, grupkami ludzi i rozstrzeliwali ich nad przygotowanymi dołami. Ci, którzy oczekiwali na swoją kolej, śpiewali „Pod Twoją Obronę”.
Jeszcze podczas dokonywania egzekucji rozpoczęła się grabież mienia i dobytku rolników. Zabierano wszystko, co przedstawiało jakąkolwiek wartość, zarówno z mienia ruchomego, jak też inwentarza. Ładowanie na zgromadzone furmanki nadzorował osobiście zastępca amtskommissarza w Szepietowie – Danko. Obrabowane gospodarstwa żandarmi podpalali strzelając w słomiane strzechy pociskami zapalającymi.⁵
Według zestawień sporządzonych przez ks. Kaczyńskiego, w trakcie pacyfikacji spalono 53 domy, 52 stodoły i 62 obory. Uprowadzono 85 koni, 178 krów, nieustaloną ilość nierogacizny i drobiu. Ocalała tylko jedna zagroda – Kazimierza Krassowskiego. Wartość spalonych zabudowań i podanego wyżej inwentarza, ks. Kaczyński wycenił w 1960 roku, według ówczesnej wartości, na 49.060.000 zł.⁶ Trudno jest to przeszacować na wartości przemawiające do dzisiejszego czytelnika, ponieważ ceny uległy zmianie w różnych stosunkach, ale, jeśli przyjmiemy, że w 1960 roku średnie wynagrodzenie pracownika w Polsce wynosiło 1.495 zł. miesięcznie, to straty poniesione przez ludność Krasowa-Częstek, tylko w tej kategorii, równają się ok. 33 tysiącom średnich pensji miesięcznych. Jeśli przemnożymy tę cyfrę przez dzisiejsze średnie wynagrodzenie pracowników, otrzymamy przybliżony obraz wielkości strat.
Zrabowany majątek Niemcy przewieźli do magazynów w Szepietowie. Podobnie jak przy innych pacyfikacjach i egzekucjach masowych, co cenniejsze przedmioty rozdano pomiędzy ludność niemiecką. Resztę rozprzedano ludności miejscowej.
Jak wspomina ks. kanonik Józef Kaczyński, w kilka dni po pacyfikacji, ci którzy pozostali, zeszli się i sporządzili listę męczenników według kolejności gospodarstw pomordowanych. Lista ta została następnie umieszczona w wybudowanej przez ks. Kaczyńskiego kaplicy. Niestety, w okresie, który wspominam przy okazji omawiania leśnych cmentarzy, władze zamalowały farbą olejną tę, pierwszą listę i tablicę zapełniły na nowo nazwiskami, tym razem w kolejności alfabetycznej, przy czym nie uniknięto wielu błędów.

Dzięki księdzu Kaczyńskiemu zachowała się jednak ta pierwsza, najbardziej wiarygodna lista i taką podaję niżej:⁷

1. Jankowski Aleksander (przydomek „Zbieciuk”) ur.26.V. 1881 r. w Krasowie Częstkach, gospodarz – dziadek
2. Jankowska Aleksandra ur. w 1887 r. w Łopieniach Szelągach, żona Aleksandra – babka
3. Jankowska Marianna ur. 25. III. 1925 r. w Krasowie Częstkach, córka Aleksandra i Aleksandry
4. Jankowski Kazimierz (przydomek „Zbieciuk”) ur.3.VII. 1917 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w. – gospodarz
5. Jankowska Janina z d. Kruszewska ur. 17.1.1921 r. w Krasowie Częstkach, żona Kazimierza – gospodyni
6. Jankowski Lucjan ur. 16. VIII. 1942 r. w Krasowie Częstkach, syn Kazimierza i Janiny
7. Jankowski Stanisław ur. 12. IX. 1941 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.

8. Zaremba Stanisław ur. 3. V. 1893 r. w Krasowie Częstkach – kowal
9. Zaremba Helena z d. Żebrowska ur. 14. X. 1901 r. w Kaczynie Starym – żona Stanisława – krawcowa
10. Zaremba Jadwiga ur. 18. XI. 1931 r. w Krasowie Częstkach, córka Stanisława i Heleny
11. Zaremba Czesław ur. 12. V. 1930 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.
12. Zaremba Anna ur. 20. I. 1937 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.
13. Kaczmarek Adam ur. w 1903 r. w Kaczynie Starym – gospodarz i kowal

14. Piętka Tomasz ur. w 1865 r. w Krasowie Częstkach, zamożny gospodarz, brat ks. Wojciecha Piętki, par. Osiek Wielki, pow. Rypin – dziadek
15. Piętka Mieczysław, ur. 20. XII. 1907 r. w Krasowie Częstkach, syn Tomasza zamożny gospodarz
16. Piętka Janina ur. 2. V. 1917 r. w Krasowie Częstkach, córka Adama i Kazimiery z Łopieńskich – żona Mieczysława
17. Piętka Teresa ur. 11. IX. 1942 r. w Krasowie Częstkach, córka Mieczysława i Janiny z Łopieńskich
18. Piętka Anna ur. 12. III. 1915 r. w Krasowie Częstkach, córka Tomasza – panna
19. Piętka Ambroży ur. w 1873 r. w Brzozowie Pankach, gospodarz, wdowiec. Dekował słomą stodołę u Tomasza Piętki i został zabity z całą rodziną Tomasza

20. Kaczyńska Józefa ur. 8. IX. 1886 r. w Żochach Starych, córka Mikołaja Żochowskiego i Konstancji z Koćmierowskich, żona Michała Kaczyńskiego, gospodyni, Matka ks. Józefa Kaczyńskiego
21. Kaczyński Władysław ur. 26. VI. 1899 r. w Krasowie Częstkach, syn Michała i Julianny z Krassowskich, gospodarz – brat przyrodni ks. Józefa Kaczyńskiego
22. Kaczyński Kazimierz ur. 21. XI. 1921 r. w Krasowie Częstkach, syn Michała i Józefy z Żochowskich, gospodarz, pracował z matką – brat ks. Józefa Kaczyńskiego
23. Kaczyńska Marianna ur. 4. XI. 1928 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w. uczennica – siostra ks. Józefa Kaczyńskiego
24. Bońkowski Jerzy ur. 7. XI. 1935 r. w Warszawie, syn Jana i Aleksandry z Kaczyńskich, uczeń. Przebywał u dziadków w Krasowie – siostrzeniec ks. Józefa Kaczyńskiego

25. Jankowska Adela ur. 25. III. 1873 r. w Krasowie Częstkach, gospodyni – babka
26. Jankowski Józef ur. 6. II. 1902 r. w Krasowie Częstkach, gospodarz
27. Jankowska Władysława ur. 4. II.1912 r. w Uszy Dużej – żona Józefa
28. Jankowski Lucjan ur. 4. IV. 1938 r. w Krasowie Częstkach, syn Józefa i Władysławy
29. Jankowski Marian ur. 24. VII. 1936 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.

30. Dmochowski Franciszek ur. 16. XI.1903 r. w Dmochach, gospodarz – ożenił się z wdową
31. Dmochowska Feliksa ur. 12. VI. 1898 r. w Krasowie Częstkach, wdowa po Feliksie Żochowskim – żona Franciszka, gospodyni
32. Dmochowska Stefania ur. 9. V. 1929 r. w Krasowie Częstkach, córka Franciszka i Feliksy
33. Żochowska Janina ur. 12. VIII. 1926 r. w Krasowie Częstkach, córka Feliksa i Feliksy, siostra-bliźniaczka Stanisławy i siostra przyrodnia Stefanii Dmochowskiej
34. Żochowska Stanisława – siostra-bliźniaczka Janiny j. w.
35. Jadacka Eugenia ur. 16. IV. 1913 r. w Czarni k/Myszyńca – siostra organisty. Prowadziła tajne nauczanie w Krasowie Częstkach w domu Kaczyńskich

36. Skłodowski Stanisław (przydomek „Statut”) ur. 8. V. 1905 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
37. Skłodowska Marianna ur. w 1905 r. we wsi Grochy – żona Stanisława
38. Skłodowski Wacław ur. w 1888 r. w Krasowie Częstkach, brat Stanisława, kawaler, gospodarz
39. Skłodowski Tadeusz ur. 11. XI. 1933 r. w Krasowie Częstkach, syn Stanisława i Marii
40. Skłodowski Mieczysław ur. 22. VI. 1935 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.

41. Zaleski Kazimierz ur. 3. V. 1867 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
42. Zaleska Władysława ur. 2. X. 1880 r. w Wojnach Szubach Szlacheckich – żona Kazimierza, gospodyni

43. Wysocki Jan ur. 12. I. 1908 r. w Ciechanowcu – szewc
44. Wysocka Aniela ur. 20. X. 1913 r. w Krasowie Siodmakach, żona Jana (przydomek „Wielich”) – gospodyni
45. Wysocki Tadeusz ur. 7. III. 1934 r. w Krasowie Częstkach, syn Jana i Anieli
46. Wysocki Stanisław ur. 30. I.1936 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.
47. Wysocki Kazimierz ur. 2. IV. 1938 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.
48. Wysocka 3-tyg. córka j. w. – jeszcze nie ochrzczona

49. Krassowski Wincenty ur. 3. IV. 1886 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz, wykształcony, miał być księdzem
50. Krassowska Anna ur. w 1884 r. w Kostrach Noskach, ochrzczona w Wyszonkach Kościelnych – żona Wincentego, gospodyni
51. Krassowska Stanisława ur. 3. II. 1915 r. w Tłoczewie, wdowa po zabitym wcześniej przez Niemców – Józefie, gospodyni (Józef został zabity na miesiąc przed pacyfikacją – relacja Kazimierza Krassowskiego)
52. Krassowska Celina ur. 30. III. 1940 r. w Krasowie Częstkach, córka Józefa i Stanisławy
53. Krassowska Stanisława ur. 3. II. 1942 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.

54. Jankowski Bolesław (przydomek „Bonuś”) ur. 24. III. 1892 r. w Kostrach Starych – gospodarz
55. Jankowska Władysława ur. 11. XII. 1886 r. w Wierzbowiźnie – gospodyni
56. Jankowska Janina ur. 30. XI.1914 r. w Krasowie Częstkach, córka Władysławy, gospodyni. Została spalona w piwnicy, w której się ukryła

57. Uszyńska Apolonia ur. 1. VIII.1901 r. w Łopieniach Jeżach, żona Antoniego – gospodyn
58. Uszyński Stanisław ur. 23. II.1931 r. w Krasowie Częstkach, syn Antoniego i Apolonii
59. Uszyńska Anna ur. 28. XI. 1936 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.

60. Żochowski Wincenty (przydomek „Dziorgacz”) ur. 2. II. 1882 r. w Krasowie Częstkach, gospodarz – członek rodziny ks. Kaczyńskiego
61. Żochowska Anna z d. Czaczkowska ur. 26. VII. 1882 r. we wsi Dzierżki – żona Wincentego, gospodyni
62. Żochowska Halina ur. 14. X. 1928 r. w Krasowie Częstkach, córka Wincentego i Anny
63. Żochowski Tadeusz ur. 27. IV. 1932 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.

64. Śniecieński Roman ur. w 1896 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
65. Śniecieńska Helena ur. w 1891 r. w Krasowie Częstkach – żona Romana
66. Śniecieńska Anna ur. 30. V. 1935 r. w Krasowie Częstkach, córka Romana i Heleny
67. Śniecieńska Jadwiga ur. 6. XII. 1925 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.
68. Śniecieński Kazimierz ur. 18. VI. 1928 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.
69. Śniecieński Marian ur. 2. IX. 1931 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.

70. Krassowski Stanisław (przydomek „Łysiak”) ur. 3. III. 1909r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
71. Krassowska Stefania z d. Żochowska (przydomek „Cierlica”) ur. 14. XI. 1908 r. w Krasowie Częstkach, żona Stanisława. Była w Żochach Starych – na wieść o tym, co dzieje się w Krasowie, przybiegła do męża i trojga dzieci. Wszyscy zostali zabici. Ona zginęła na progu domu Jankowskich.
72. Krassowski Józef ur. 2. II. 1935 r. w Krasowie Częstkach, syn Stanisława i Stefanii
73. Krassowski Eugeniusz, lat 3, syn j. w.
74. Krassowska Helena ur. 14. VIII. 1930 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.
75. Krassowska Aleksandra ur. w 1873 r. w Krasowie Czę-stkach – gospodyni

76. Truskolaski Władysław ur. w 1882 r. w Lubowiczu Wielkim – gospodarz, wyrabiał trumny
77. Truskolaska Marcela ur. w 1888 r. w Krasowie Częstkach – żona Władysława

78. Olędzki Aleksander (przydomek „Bocyk”) ur. w 1908 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
79. Olędzka Władysława z d. Truskolaska ur. 14. X. 1916 r. w Krasowie Częstkach żona Aleksandra
80. Olędzka Janina ur. 22. X. 1938 r. w Krasowie Częstkach, córka Aleksandra i Władysławy

81. Łopieński Adam ur. w 1895 r. w Łopieniach Zyskach- gospodarz
82. Łopieńska Kazimiera ur. w 1893 r. w Łopieniach Jeżach – żona Adama
83. Łopieńska Anna ur. 3. VI. 1917 r. w Krasowie Częstkach, córka Adama i Kazimiery
84. Łopieńska Marianna ur. 8. X. 1921 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.
85. Łopieński Kazimierz ur. 6. VII. 1923 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.
86. Łopieńska Eugenia ur. 28. XII. 1931 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.

87. Łukasiuk Stanisław ur. w 1893 r. w Krasowie Częstkach, włościanin
88. Łukasiuk Anna ur. w 1888 r. w Stokowisku – żona Stanisława
89. Łukasiuk Eugenia ur. 3. VIII. 1923 r. w Krasowie Częstkach, córka Stanisława i Anny
90. Łukasiuk Stanisława ur. 11. X. 1921 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.

91. Czarnowski Antoni ur. 1. III. 1892 r. w Łopieniach Jeżach – gospodarz
92. Czarnowska Anna ur. 14. VI. 1892 r. w Krasowie Częstkach – żona Antoniego
93. Czarnowska Stefania ur. 1. XII.1925 r. w Krasowie Częstkach, córka Antoniego i Anny
94. Krassowska Leokadia ur. w 1862 r. w Krasowie Częstkach – matka Anny Czarnowskiej. Najstarsza wiekiem ofiara pacyfikacji, gospodyni (relacja Kazimierza Krassowskiego)
95. Olędzki Stanisław ur. 8. V. 1903 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
96. Olędzka Stanisława ur. 12. X. 1935 r. w Krasowie Częstkach

97. Krassowski Romuald (przydomek „Podsadny”) ur. w 1879 r. w Krasowie Częstkach, gospodarz, wykształcony i inteligentny – współpracował z Niemcami
98. Krassowska Marianna z d. Dąbrowska (przydomek „Podsadna”) ur. w 1902 r. w Kostrach – żona Romualda
99. Krassowski Marian ur. 12. VIII. 1937 r. w Krasowie Częstkach, syn Romualda i Marianny

100. Siennicki Aleksander ur. w 1891 r. w Siennicy. Po powrocie, przed wojną, z USA otworzył i prowadził z żoną czyżarnię w Krasowie Częstkach. Był też skrzypkiem i grywał razem z Kazimierzem Szepietowskim.
101. Siennicka Aniela ur. w 1893 r. w Krasowie Częstkach – żona Aleksandra

102. Szepietowski Kazimierz ur. 18. II.1903 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz, harmonista, grał razem z Aleksandrem Siennickim
103. Szepietowska Leonarda ur. 21. IV. 1908 r. we wsi Brzozowo Panki – żona Kazimierza
104. Szepietowska Marianna ur. 22. VI. 1934 r. w Krasowie Częstkach, córka Kazimierza i Leonardy
105. Szepietowska Amelia ur. 21. IV. 1927 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.
106. Gierałtowska Agnieszka ur. w 1905 r. w Krasowie Częstkach, wdowa. Mieszkała na kolonii „Kalnik”. Uciekła przed Niemcami do wsi, do rodziny Szepietowskich i wraz z nimi rozstrzelana

107. Jankowska Józefa ur. 22. XII. 1862 r. w Krasowie Częstkach – babka, gospodyni. Na siedlisku tej rodziny odbyła się egzekucja. Są obecnie dwie mogiły zbiorowe i wystawiona między nimi, przez ks. Józefa Kaczyńskiego, Kaplica-Pomnik.
108. Jankowski Stanisław ur. 4. I. 1898 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
109. Jankowska Zofia ur. w 1893 r. w Krasowie Częstkach – żona Stanisława
110. Jankowska Marianna ur. 8. XII.1918 r. w KrasowieCzęstkach – gospodyni
111. Jankowski Józef ur. 20. X. 1925 r. w Krasowie Częstkach
112. Jankowska Janina ur. 8. V. 1928 r. w Krasowie Częstkach

113. Krassowski Aleksander ur. 2. XI. 1898 r. w Krasowie Częstkach, gospodarz. Mieszkał vis-a-vis grobów i kaplicy-pomnika
114. Krassowska Zofia ur. w 1892 r. w Krasowie Częstkach -żona Aleksandra
115. Krassowski Stanisław ur. 5. V. 1913 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
116. Krassowska Janina ur. 23. XII. 1939 r. w Krasowie Częstkach
117. Krassowski Kazimierz ur. 14. V. 1941 r. w Krasowie Częstkach
118. Krassowska Marianna ur. 18. V. 1931 r. w Krasowie Częstkach

119. Żochowska Łucja ur. 7. X. 1863 r. w Krasowie Częstkach, gospodyni
120. Żochowska Bronisława ur. 14. II. 1911 r. w Dąbrowie Łazach, żona Stanisława (przydomek „Wilk”) -gospodyni
121. Żochowska Irena ur. 27. V. 1920 r. w Krasowie Częstkach – gospodyni
122. Żochowski Eugeniusz ur. 18. XII. 1933 r. w Krasowie Częstkach, syn Stanisława i Bronisławy
123. Żochowska Danuta ur. 14. IV. 1937 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.
124. Żochowski Stanisław ur. 7. III.1931 r. w Krasowie Częstkach syn j. w.
125. Krassowska Agnieszka ur. w 1881 r. w Uszy – gospodyni

126. Kostro Irena ur. 14. VI. 1926 r. w Krasowie Częstkach, pomoc w rodzinie
127. Kostro Eugenia ur. 26. VIII. 1929 r. w Krasowie Częstkach, uczennica. Obie wraz z bratem Kazimierzem, uniknęły wywiezienia na Syberię, ponieważ kiedy NKWD przyszło po całą rodzinę w 1941 r. ich trojga nie było w domu. Tym razem zginęły obie – brat Kazimierz ocalał i żyje.

128. Zaleski Aleksander ur. 15. X. 1891 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz, bezdzietny
129. Zaleska Helena ur. 30. XI. 1893 r. w Krasowie Częstkach – żona Aleksandra

130. Łopieńska Bronisława ur. w 1903 r. w Krasowie Częstkach, żona zmarłego Jana – gospodyni
131. Łopieński Józef ur. 27. II.1923 r. w Krasowie Częstkach, syn Jana i Bronisławy
132. Łopieński Eugeniusz ur. l 8. VIII. 1935 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.
133. Łopieńska Michalina ur. 14. I.1929 r. w Krasowie Częstkach, córka j.w.
134. Łopieńska Jadwiga ur. 12.IV. 1934 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.

135. Tyszowska Stanisława ur. 24.X. 1906 r. w Brańsku -gospodyni. Zatrzymała się w drodze do Warszawy izostała rozstrzelana razem z mieszkańcami Krasowa
136. Krassowski Władysław ur. 26. VII. 1901 r. w Krasowie Częstkach (przydomek „Kuta”) brat Piotra – gospodarz
137. Krassowska Aniela, lat 35 – żona Władysława
138. Krassowska Władysława ur. 10. V. 1938 r. w Krasowie Częstkach, córka Władysława i Anieli
139. Krassowski Stanisław ur. w 1943 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.

140. Żochowski Bolesław ur. 5. X. 1888 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
141. Żochowska Petronela ur. 20. V. 1887 r. w Krasowie Częstkach, żona Bolesława
142. Żochowska Marianna ur. 25. VI. 1926 r. w Krasowie Częstkach, córka Bolesława i Petroneli
143. Żochowski Stanisław ur. 10. I. 1933 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.
144. Żochowska Mikula ur. 17. I. 1867 r. w Krasowie Częstkach – gospodyni
145. Jankowski Franciszek ur. 16. II. 1913 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz

146. Jankowska Zofia ur. 25. I. 1913 r. w Jabłoni Kościelnej – żona Franciszka
147. Jankowska Jadwiga ur. 11. XII. 1936 r. w Krasowie Częstkach, córka Franciszka i Zofii
148. Jabłoński Jarosław ur. 4. III. 1932 r. w Jabłoni Kościelnej, pastuszek – pasł krowy u Franciszka Jankowskiego – relacja Kazimierza Krassowskiego

149. Krassowski Kazimierz ur. 3. XI. 1900 r. w Krasowie Częstkach – rolnik
150. Krassowska Leokadia ur. w 1902 r. w Krasowie Częstkach, żona Kazimierza dziedziczka na Krasowie Częstkach.
151.  Krassowski Józef ur. 2. IX. 1919 r. w Krasowie Częstkach, syn Kazimierza i Leokadii
152. Krassowska Anna ur. 28. IV. 1933 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.
153. Krassowska Wanda ur. 12. X. 1940 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.
154. Krassowski Arkadiusz, lat 2 syn j. w.
155. Krassowska Zofia ur. 13. VII. 1913 r. w Łopieniach Jeżach, żona Stanisława – gospodyni

156. Krassowska Anna ur. w 1891 r. w Krasowie Częstkach, z pierwszego męża Pruszyńska (wyszła drugi raz za mąż) – gospodyni.
157. Krassowski Mieczysław ur. 13. IV.1931 r. w Krasowie Częstkach, syn Zofii

158. Mrozowicz Feliks ur. w 1893 r. w Warszawie, teść Lucjana Żochowskiego – gospodarz
159. Mrozowicz Mieczysław ur. w 1911 r. w Warszawie, szwagier Lucjana Żochowskiego – gospodarz

160. Krassowski Bolesław (przydomek „Aliziak”) ur. w1894 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
161. Krassowska Michalina ur. w 1893 r. we wsi Brzozowo Chrzczony – żona Bolesława
162. Krassowska Lucyna ur. 4. IV. 1925 r. w KrasowieCzęstkach, córka Bolesława i Michaliny
163. Krassowska Henryka ur. 18. IX. 1926 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.
164. Krassowski Tadeusz ur. 1. IV. 1934 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.
165. Krassowski Jan ur. 4. V. 1932 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.

166. Krassowska Stefania ur. 18. V. 1903 r. w Krasowie Częstkach, gospodyni
167. Krassowska Marianna ur. 3. XII. 1931 r. w Krasowie Częstkach, córka Stanisława i Stefanii
168. Krassowska Eugenia ur. 11. V. 1933 r. w Krasowie Częstkach
169. Krassowski Marian ur. w 1934 r. w Krasowie Częstkach
170. Krassowski Józef ur. w 1935 r. w Krasowie Częstkach

171. Zawadzki Konstanty ur. 14. VI. 1893 r. w Krasowie Częstkach – teść Stanisława Krassowskiego, wdowiec – gospodarz
172. Krassowski Stanisław ur. 13. X. 1913 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
173. Krassowska Antonina z d. Sadkowska ur. w 1887r. w m. Kostry Litwa – żona sołtysa wsi Krasowo Częstki, Stanisława (przydomek „Galanternik”)
174. Krassowska Halina ur. 4. V. 1908 r. w Krasowie Częstkach, żona Władysława brata sołtysa – Stanisława (Władysław uratował się – zmarł w 1988 r.)
175. Krassowski Kazimierz ur. 25. IX. 1925 r. w Krasowie Częstkach, syn Stanisława i Antoniny
176. Krassowska Janina ur. 12. VI. 1937 r. w KrasowieCzęstkach, córka j. w.
177. Krassowska Jadwiga ur. 2. I. 1940 r. w KrasowieCzęstkach, córka j. w.
178. Krassowska Danuta ur. 5. V. 1942 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.
179. Krassowska Irena ur. 14. I.1934 r. w Krasowie Częstkach

180. Markowski Stanisław ur. 14. III. 1895 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
181. Markowska Amelia ur. 7. X. 1903 r. w Krasowie Częstkach – żona Stanisława
182. Markowska Maria ur. 6. VIII. 1928 r. w Krasowie Częstkach, córka Stanisława i Amelii
183. Markowski Henryk ur. 14. I. 1934 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.
184. Markowski Eugeniusz ur. 2. XII. 1939 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.
185. Markowska Jadwiga ur. 11. I. 1941 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.
186. Markowska Janina ur. 22. X. 1915 r. w Krasowie Częstkach – gospodyni

187. Trzeszczkowski Antoni ur. 10. XI. 1913 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
188. Trzeszczkowska Stefania ur. w 1913 r. w Krasowie Częstkach – żona Antoniego
189. Trzeszczkowski Józef ur. 2. I. 1933 r. w Krasowie Częstkach, syn Antoniego i Stefanii
190. Trzeszczkowski Stanisław ur. 10. VI. 1938 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.
191. Trzeszczkowska Maria ur. 27. XII.1935 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.
192. Trzeszczkowska Bronisława ur. w 1868 r. w Kostrach Noskach, wdowa

193. Porowski Nikodem ur. w 1887 r. we wsi Wojny Pogorzel, ojciec Wacława – gospodarz
194. Porowska Maria ur. w 1884 r. w Krasowie Częstkach – żona Nikodema, matka Wacława
195. Porowski Wacław ur. 6. IX. 1917 r. w Krasowie Częstkach, syn Nikodema i Marii – gospodarz. Współpracował z Niemcami

196. Wojnówna Kazimiera ur. 12. II.1903 r. w Łopieniach Jeżach – pomoc domowa
197. Wojnówna Regina ur. 30. I.1928 r. w Krasowie Częstkach

198. Pietrzak Piotr ur. w 1880 r. w Glinniku – włościanin
199. Pietrzak Marianna ur. w 1883 r. w Glinniku – żona Piotra
200. Pietrzak Marianna ur. w 1905 r. w Glinniku, córka Piotra i Marii – gospodyni
201. Pietrzak Zofia ur. w 1907 r. w Glinniku, córka j. w. – gospodyni
202. Pietrzak Janina ur. w 1902 r. w Glinniku, córka j. w. -gospodyni
203. Zaremba Fabian ur. w 1872 r. w Krasowie Częstkach, nieżonaty – pomoc dorywcza
204. Piekutowska Kamila ur. w 1860 r. w Krasowie Częstkach, niezamężna – gospodyni

205. Olędzki Antoni (przydomek „Maksymilian”) ur. w1890 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
206. Olędzki Walenty ur. 11. XI. 1901 r. w Krasowie Częstkach, brat Antoniego, kawaler – gospodarz
207. Olędzka Helena ur. w 1888 r. we wsi Olędzkie
208. Olędzka Aleksandra ur. w 1905 r. we wsi Olędzkie, siostra Antoniego i Walentego, niezamężna – gospodyni

209. Krassowski Piotr (przydomek „Kuta”) ur. 5. III.1890 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
210. Krassowska Marianna ur. w 1893 r. w Krasowie Częstkach, żona Piotra
211. Krassowski Roman ur. 14. VI. 1923 r, w Krasowie Częstkach, syn Piotra i Marianny
212. Krassowska Aniela ur. 6. V. 1924 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.
213. Pruszyńska Helena ur. 14. VI. 1917 r. w Krasowie Częstkach – panna
214. Pruszyński Ignacy ur. 6. IX. 1919 r. w Krasowie Częstkach – kawaler
215. Pruszyńska Paulina ur. 3. XI. 1924 r. w Krasowie Częstkach

216. Wnorowski Teofil ur. 11. XI. 1881 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
217. Wnorowska Marianna ur. 22. III. 1901 r. w Krasowie Częstkach – żona Teofila
218. Wnorowski Stanisław ur. 25. I. 1923 r. w Krasowie Częstkach, syn Teofila i Marii

219. Olędzki Stanisław (przydomek „Bocyk”) ur. 5. V. 1902 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
220. Olędzka Marcela ur. w 1888 r. we wsi Koboski, wdowa po Pawle – gospodyni
221. Olędzka Leokadia ur. w 1913 r. w Święcku, żona Stanisława („Bocyk”)
222. Olędzki Kazimierz ur. 31. III. 1936 r. w Krasowie Częstkach, syn Stanisława i Leokadii
223. Olędzka Anna ur. 18. X. 1933 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.
224. Olędzka Halina ur. 28. III. 1938 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.
225. Olędzki Stanisław ur. 11. IV. 1941 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.
226. Olędzka Janina ur. 8. III. 1935 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.

227. Olędzki Bolesław (przydomek „Gziciel”) ur. w 1885r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
228. Olędzka Feliksa ur. w 1903 r. we wsi Koboski – żona Bolesława
229. Brzozowski Kazimierz ur. 8. XII. 1903 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
230. Brzozowska Anna ur. 11. II. 1918 r. w Krasowie Częstkach – żona Kazimierza
231. Brzozowska Halina ur. 26. II. 1940 r. w Krasowie Częstkach, córka Kazimierza i Anny
232. Brzozowski Marian ur. 2. IX. 1942 r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.

233. Olędzki Józef ur. 4. VIII. 1911 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
234. Olędzka Józefa ur. w l 888 r. we wsi Włosty, żona Jana – ojca Józefa
235. Olędzka Anna ur. w 1908 r. w Krasowie Częstkach – żona Józefa
236. Olędzki Stanisław ur. 9. II.1939 r. w Krasowie Częstkach, syn Józefa i Anny
237. Olędzka Anna ur. 17. I. 1938 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.
238. Olędzki Józef ur. 29. I. 1942,r. w Krasowie Częstkach, syn j. w.

239. Moczydłowska Anna ur. w 1891 r. w Krasowie Wielkim, teściowa Jana Wyszyńskiego – gospodyni
240. Wyszyńska Helena ur. 2. IX. 1917 r. w Krasowie Częstkach, żona Jana (przydomek „Mazur”)
241. Wyszyński Władysław ur. 14. II.1937 r. w Krasowie Częstkach, syn Jana i Heleny
242. Wyszyński Mieczysław ur. 11. XI. 1902 r. w Krasowie Częstkach (przydomek „Mazur”), bezdzietny – gospodarz
243. Wyszyńska Stefania ur. 21. V. 1906 r. w Krasowie Częstkach – żona Mieczysława

244. Laskowski Bronisław ur. w 1908 r. w Krasowie Częstkach – gospodarz
245. Laskowska Helena ur. w 1911 r. w Krasowie Częstkach – żona Bronisława

246. Wojno Jan ur. 13. V. 1898 r. w Łopieniach Zyskach- kuśnierz
247. Wojno Władysława ur. 2. X. 1892 r. w Skłodach Borowych – żona Jana
248. Wojno Kazimierz ur. 12. X. 1926 r. w Krasowie Częstkach, syn Jana i Władysławy
249. Wojno Aniela ur. 1. XII.1931 r. w Krasowie Częstkach, córka j. w.

250. Piętka Aleksander ur. w 1876 r. w Źochach Starych, wdowiec – gospodarz
251. Piętka Stefania ur. 14. I.1912 r. w Źochach Starych – gospodyni. Na parę dni przed egzekucją przeprowadziła się z rodziną z Żochów Starych do Krasowa Częstek
252. Piętka Helena ur. 17. XII.1931 r z Żochach Starych – przeprowadziła się j. w.
253. Piętka Stanisław ur. 6. VIII. 1930 r. w Żochach Starych -przeprowadził się j. w.
254. Piętka Apolonia ur. 8. V. 1928 r. w Żochach Starych -przeprowadziła się j. w.
Osoby pojedyncze:
255. Mystkowski Józef ur. 7. II. 1916 r. w m. Pułazie Świerze, gospodarz. Z Pułazi był ciągnięty na sznurze za samochodem z rozkazu amtskommissarza i zabity przez żandarma Dankego
256. Markowski Kazimierz ur. 19. IV. 1920 r. w Krasowie Częstkach, syn Pawła
257. Klepacka Wanda ur. 2. V. 1926 r. w Wygodzie k/Łomży, nauczycielka, córka b. organisty. Uczyła w tajnej szkole w Krasowie Częstkach, mieszkała u Dmochowskich.

Ks. Józef Kaczyński już 19 lipca był w spacyfikowanej wsi. Zobaczył tylko dopalające się zgliszcza i dwie duże zbiorowe mogiły przykryte ziemią zmieszaną z jakimś proszkiem. W zbożu znalazł drobne fragmenty ludzkich ciał, prawdopodobnie tych, którzy próbowali uciekać. Nieliczni ocaleli mieszkańcy próbowali odkopywać zwłoki, ale ostatecznie zrezygnowali z ekshumacji. Zamordowani pozostali na zawsze w miejscu swojej kaźni.⁸
Od tego pamiętnego lipca życie księdza Józefa Kaczyńskiego na zawsze związane zostało z Krasowem Częstkami. Stał się ich budowniczym, kronikarzem, kustoszem, konserwatorem… Gromadził pamiątki, dokumenty, fotografie. Najpierw na miejscu zbrodni zamierzał usypać kopiec. Potem jednak zmienił zamiar i postanowił wybudować pomiędzy obydwoma grobami kaplicę, gdzie mógłby odprawiać mszę św. w intencji zakatowanych.
Po wyzwoleniu ks. Kaczyński sam sporządził projekt kaplicy, zorganizował, na pozostałej po rodzicach ziemi, cegielnię z której cegła szła zarówno na kaplicę, jak i odbudowę zniszczonych zabudowań wiejskich. Tak w 1946 roku powstała kaplica łącząca niejako dwa masowe groby, a do tradycji już przeszły msze św. odprawiane w niej każdego 17 lipca kolejnego roku.
Dziś całość, otoczona siatką z ozdobną bramą i furtkami, stanowi cmentarz i centralną część, liczących 19 gospodarstw, Krasowa Częstek. Nad drzwiami kaplicy napis; „Kaplica-pomnik fundacji ks. Kaczyńskiego Józefa”. Wewnątrz na ołtarzu obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, a po bokach pamiątki: w gablotach szczątki opalonych desek, a za szkłem zdjęcia. Różne. Ale najwięcej tych, które ks. Kaczyński zrobił tuż przed zagładą wsi. No i dwie tablice: ta po lewej, drobniutkimi literkami wymienia 257 straconych. Ta po prawej jest dużo mniejsza. Na niej widnieje tylko 35 osób – tych którzy ocaleli, a z których tylko 8 pozostało we wsi. Dzisiejsi mieszkańcy Krasowa Częstek, to przybysze z innych stron.

Wymienieni na tablicy, pozostali przy życiu w 1943 roku mieszkańcy Krasowa Częstek, to:

1. Ks, Józef Kaczyński
2. Zalewscy: Józef i Jan
3. Kazimierz Krassowski
4. Uszyńscy: Antoni, Józef, Jan, Halina i Helena
5. Jankowscy: Stanisław, Józef i Kazimierz
6. Śniecieńscy: Konstanty i Józef
7. Krassowscy: Czesław, Kazimierz i Eugeniusz
8. Łukasiukowie: Walenty i Paweł
9. Stanisław Olędzki
10. Józef Szepietowski
11. Żochowscy: Stanisław i Lucjan
12. Julian Żochowski
13. Władysław Krassowski
14. Markowscy: Władysław i Roman
15. Pietrzakowie: Józef i Jan
16. Wnorowscy: Kazimierz i Władysław
17. Antoni Olędzki
18. Jan Wyszyński
19. Mieczysław Olędzki
20. Eugenia Wojnówna

Wszyscy oni uniknęli śmierci tylko dlatego, że albo udało im się ukryć, albo dołączyć do grupy ładowaczy. Niektórych po prostu w dniu pacyfikacji nie było we wsi.⁹

Ale na tym nie kończy się historia Krasowa Częstek, tak nierozerwalnie związana z ks. kanonikiem Józefem Kaczyńskim. Tak jak w okresie wojny Krasowo było klasycznym przykładem eksterminacyjnej polityki okupanta, tak pewien późniejszy fragment życiorysu ks. Kaczyńskiego stał się klasycznym przykładem historii polsko-niemieckich stosunków lat ostatnich.
Musimy tu cofnąć się do lat okupacji: w Tykocinie, wikary tamtejszej parafii, ks. Józef Kaczyński, zawiera znajomość, którą potem można chyba nazwać przyjaźnią, z oficerem tamtejszego posterunku żandarmerii – Philipem Schweigerem. Różni byli Niemcy, tak jak też różni byli wtedy i potem Polacy. Doszło nawet do tego, że polski ksiądz i niemiecki żandarm a także jego żona, wspólnie słuchali radia BBC. Niestety, lata wojny były okrutne: ks. Kaczyński musiał uciekać i kryć się przed Gestapo, zginął przypadkowo Philip Schweiger, a wdowa, Ewa Schweiger powróciła do rodzinnego Meckenheimu w Nadreńskim Pallatynacie.
W relacji z procesu Ericha Kocha, w niemieckiej prasie ukazała się informacja, że jednym ze świadków jest ks. Józef Kaczyński, proboszcz parafii Piekuty Nowe. Odnalezionego w ten sposób księdza Frau Ewa zaprasza w 1976 roku do Niemiec. I ksiądz Kaczyński jedzie. W Meckenheim odprawia mszę św. za pomordowanych w Krasowie. Przemawia do zebranych tamtejszych parafian. Ludzie, jakkolwiek w żaden sposób nie identyfikują się z oprawcami z Krasowa, czują się za to moralnie odpowiedzialni i chcą w jakiś, symboliczny sposób, wynagrodzić wsi doznane krzywdy. Brawami przyjęli propozycję księdza ufundowania dzwonu. Wobec niemożliwości zakupu w Niemczech i transportu do Polski takiego dzwonu, postanowiono, że parafianie z Meckenheim zapłacą za dzwon odlany w Polsce.
Nie bez przygód zrealizował ksiądz kanonik w Polsce to zamierzenie. Ostatecznie jednak nowy dzwon zawisł w Piekutach Nowych, w kościele parafialnym również dla Krasowa Częstek. W Piekutach nazywają go „dzwonem pojednania”, a w dalekiej Nadrenii „Versöhnungsglocke”. Obie nazwy znaczą to samo. – Tak zamknęła się ostatecznie historia Krasowa Częstek.¹⁰

I jeszcze jedno: 17 lipca 1993 roku, w 50-tą rocznicę pacyfikacji w Krasowie Częstkach odprawiono uroczystą mszę św. połączoną z Apelem Poległych. Uroczystość, z udziałem władz, zgromadziła kilka tysięcy osób. W jej trakcie, ksiądz kanonik Józef Kaczyński został udekorowany Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, przyznanym Mu przez Prezydenta RP.

źródła:

1. Oświadczenie „Brzozy” – Stanisławy Pruszyńskiej, łączniczki AK Oddz. T. Westfala ps. „Karaś” – DW-55:
„… Ostroga wysłał dwóch partyzantów Zygmunta Oliwę i Zawiszę, by zrobić porządek ze szpiclem w Krasowie-Częstkach Porowskim Romanem… Oliwa go zabił. Matka zrobiła krzyk i Krasowski (Podsadny) kazał meldować, że to robota przez Krassowskich z Kolonii Krasowo-Wólka. Niemcy zaraz przyjechali do Krassowskich włożyli kajdany na Kazimierza, Eugeniusza i Antoniego… Rodzice wskazali na Krassowskiego Antoniego, że był sprawcą… trzech Krassowskich… przewieziono na posterunek żandarmerii do Dąbrówki Kość. Trzymano ich 3 dni. Nie chodziło o zabitego, tylko gdzie broń i organizacja. Tak bito, że ciało Antoniego było czarne, tylko pod rękami, gdzie były skute to było różowe… Przeprowadziłam wywiad w Dąbrówce z Michałowskim, był szutzmanem na żandarmerii i był wtyczką AK i z Haliną, która pracowała jako sekretarka u komisarza… Dowiedziałam się, że w niedzielę będzie egzekucja, że Antoniego i Eugeniusza będą rozstrzeliwać… a Kazimierza mają wywieźć do Łomży… Z tą wiadomością poszłam do ks. proboszcza Modzelewskiego… dał mi rozkaz natychmiast iść do Ostrogi by zorganizować odbicie… Ostroga natychmiast wysłał… by … o 12 ruszyć do ataku… Niemcy uciekli do piwnicy, a partyzanci wyważyli drzwi. Kazimierz i Eugeniusz sami doszli do wozu ok. 20 m. Antoniego musiano wynieść bo nie mógł się poruszać… przez kilka dni trzymano go na zastrzykach i wyszedł pomału z tego pobicia i wrócił do zdrowia…”
2. Dokumenty Delegatury Rządu – AAN sygn. 202/III-7 t.5 str. 347-348; Informacja Dep. Informacji i Prasy Nr 33: Ogłoszenie D-cy Policji Bezpieczeństwa i SD na Okręg Białostocki z 15. VII. 1943 r. p. 5 podaje:
„Dnia 11. VII.1943 r. w pobliżu Dąbrówki, powiat Łomża zostali podstępnie zastrzeleni przez bandytów 5 wojskowych, 3 żandarmów i l woźnica narodowości polskiej, oraz ciężko zranieni jeszcze jeden wojskowy, jak również l policjant z pośród ludności miejscowej”.
3. Por. rozdz. II p. 4 „Czarny lipiec” o metodach pracy grupy Müllera i to co w pracy magisterskiej p. Elżbiety Kaczmarczyk – DW-56, mówi Hauptsturmführer SS Waldemar Macholl: „…w pierwszych dniach lipca zostałem zaproszony… do gabinetu szefa Gestapo na Białostocczyźnie gdzie byli już obecni inni szefowie… Zimmermann chciał wiedzieć, która z tych wsi jest największa pod względem liczby mieszkańców… Heimbach… połączył się telefonicznie z komendą żandarmerii w Wysokiem Mazowieckiem i stamtąd otrzymał informację, że niedaleko od miejsca potyczki z partyzantami leży wieś, która liczy kilkuset mieszkańców… Zimmermann i jego asesorzy zawyrokowali, że wieś ma być zgładzona. Wykonanie wyroku powierzono wspomnianemu Heimbachowi… Miał on być wykonany bodajże za tydzień…”
Natomiast Jadwiga Doleżal mówi: „Pamiętam, jak przed zniszczeniem przez Niemców Krasowa Częstek (…) przyjechali Gestapowcy z Łomży i jeden z nich zabrał całą kartotekę ludności gminy”, (por. to z zeznaniami T. Wojtczaka w sprawie Jeziorka – przyp. Nr 8 do poz. „Jeziorko”)
4. Dokumenty Delegatury Rządu:
AAN sygn. 202/II-8 s. 47 – Sprawozdanie okresowe Dep. Spr. Wewn. str. 47: „W powiecie Wysokie Mazowieckie wieś Krasowo-Częstki w dniu 11. VII. została doszczętnie spalona, zaś ludność w liczbie 254 osoby wymordowana…”
AAN sygn. 202/1-42 1.1 s. 67 – Depesza Nr 32/43 p. II „…Wymordowano ludność wsi Kruszewo
(przekłamana nazwa „Krasowo” – przyp. JS) i Sikor…”
AAN sygn. 202/1-34 s. 182 – Przegląd ważniejszych wydarzeń w kraju z sierpnia 1943 r. „… W odwet za to Niemcy spalili wsie Sikory i Kruszewo (znowu przekłamanie nazwy – przyp. JS) mordując całą ich ludność w liczbie kilkuset osób…” i dalej „… Na szlaku swego pochodu grupa Müllera w ciągu krótkiego okresu czasu wymordowała około 4.000 osób…”
Wiadomości o mordzie w Krasowie Częstkach są powtarzane jeszcze w kilku innych dokumentach Delegatury Rządu – sygn. 202/ III-148 s. 268, 202/1-42 s. 65 i 202/III-148 s. 302.
5. Praca magisterska p. mgr Elżbiety Kaczmarczyk – DW-56, na str.50 podaje taką relację Stanisława Kruszewskiego, który był zabrany ze swoją furmanką do wywozu mienia z Krasowa Częstek:„… Kiedy tylko ruszyłem ze swoją furmanką, a zaznaczam, że prawie na końcu wyjeżdżałem ze wsi to zobaczyłem jak żołnierze i żandarmi wypędzają ludzi małymi grupami ze stodoły i rozstrzeliwują ich. Byłem w odległości około 50-70 metrów od tego miejsca. Ci, którzy jeszcze pozostali w stodole śpiewali „Pod Twoją Obronę” i inne pieśni religijne”.
Stanisław Biały i H. Moczydłowska podają dalej: „Gdy wszyscy mieszkańcy wsi zostali już spędzeni do stodoły Jankowskiego w asyście żołnierzy niemieckich rozpoczęła się masowa grabież mienia i dobytku rolników. Zabierano pościel, ubrania, meble, narzędzia i maszyny rolnicze, bydło, świnie, konie, kury. Danko sam obchodził i pilnował, by nic wartościowego w domach nie zostało. Kiedy odjechały już wszystkie furmanki ze zrabowanym dobytkiem i rozstrzelano pierwszą grupkę mieszkańców zaczęto podpalać budynki. Niemcy chodzili po wsi i strzelali do dachów budynków”.
6. Wyliczenia dokonano na podstawie przygotowanego przez ks. Józefa Kaczyńskiego szczegółowego wykazu podającego nazwisko i imię każdego gospodarza i stracony przez niego majątek: dom, stodoła, obora, lub obory, konie i krowy. DW-49.
7. Listę zestawiono na podstawie DW-48 – ankiety własnej, trzykrotnie uzgadnianej i wyjaśnianej z ks. Józefem Kaczyńskim i potwierdzonej przez Urząd Gminy w Piekutach Nowych.
8. Ankieta Sądu Grodzkiego – AGKBZpNP sygn. ASG str. 267-267v:

1. Data i miejsce egzekucji – 17 lipiec 1943 r. we wsi KrasowoCzęstki, gmina Piekuty
2. Rodzaj egzekucji – rozstrzelanie
3. Dane dotyczące zamordowanych – Polacy prawie wszyscy ze wsi Krasowo Częstki. Ilość zamordowanych 386 osób. Ofiary pochodzą z gminy Krasowo Częstki. Nazwisk nie mogę podać, ponieważ lista osób pomordowanych znajduje się w rękach księdza Józefa Kaczyńskiego, wikariusza parafii Dąbrówka Kościelna, gminy Szepietowo, który zajmuje się budową kaplicy i grobowca dla pomordowanych, a który chwilowo wyjechał. Listę ofiar przedłożę dodatkowo, ewentualnie prześlę pocztą do Sądu Okręgowego w Łomży.
4. Przyczyna egzekucji i wykonawcy – egzekucja była zarządzeniem odwetowym za to, że na terenie wsi w odległości około półtora kilometra od zabudowań zginęło w walkach z partyzantami kilkunastu żandarmów niemieckich. Akcją kierował osobiście Landrat z Łomży nieznanego nazwiska.
5. Gdzie pochowano zwłoki – na północnym krańcu wsi Krasowo Częstki w odległości około 100 metrów od drogi gminnej prowadzącej od wsi Skłody Borowe do wsi Tłoczewo. Na przestrzeni około 20 m długiej i 10 m szerokiej znajdują się dwie mogiły położone do siebie równolegle, rozdzielone od siebie pasem ziemi zarosłej trawą. Po ile osób złożono w jednej mogile nie wiadomo.

Podpisał 25.IX. 1945 r. wójt gminy Piekuty – Stanisław Olędzki

AGKBZpNP sygn. ASG str. 268 – to dodatkowy protokół oględzin grobu masowego we wsi Krasowo Częstki, który w dniu 25.IX. 1945 roku podpisali: wiceprezes Sądu Okręgowego w Łomży – dr Świder Eugeniusz i wójt Gminy Piekuty – Stanisław Olędzki.
9. Nazwiska z tablicy znajdującej się w kaplicy-pomniku
10. W publikowanym w Kurierze Porannym z dnia 16-18 lipca 1993 roku artykule Wawrzyńca Kłosińskiego, ks. kanonik Józef Kaczyński wspomina:
„… Poszedłem do tamtejszego księdza (w Meckenheim – przyp. JS), opowiedziałem mu wszystko i pytam czy mogę w tej intencji odprawić mszę. Zgodził się i powiedział: Na tę mszę przyjdzie cała moja parafia. Nie mogłem spać całą noc. Po prostu bałem się… Niemiec dla mnie nadal był kimś okrutnym, bezlitosnym. Rano o 9-tej wyszedłem do ołtarza. Powiedziałem „pochwalonka” po niemiecku. Odpowiedzieli. Śpiewali i modlili się razem ze mną w intencji zamordowanych w Krasowie. Po mszy proboszcz mówi: Czekają na Ciebie przed kościołem. Rzeczywiście – idę z duszą na ramieniu a tam tłum ludzi. Jeden z nich wychodzi i mówi: Jak to się mogło stać, że Niemcy tak bardzo Was skrzywdzili? Myśmy tego nie zrobili, ale czujemy się za to odpowiedzialni…”
Ponadto materiały dotyczące historii Krasowa Częstek, odwiedzin księdza kanonika w Niemczech i kłopotów z zamówieniem i odlaniem dzwonu znajdują się w licznych artykułach prasy polskiej i niemieckiej, zgromadzonych jako DW – 57-63.
11. Rejestr str. 104-109

Uwaga: Przy opracowywaniu tego materiału korzystałem wielokrotnie z bezpośrednich kontaktów korespondencyjnych z ks. kanonikiem Józefem Kaczyńskim, jak również z Jego rad i uwag. Dużą pomoc okazał mi także Pan inż. Janusz Januszewski z Urzędu Gminy w Nowych Piekutach.

Jerzy Smurzyński