UNDY CZARNOWO, WNORY WANDY, WROCEŃ, ZAWADY.
Undy Czarnowo gm. Kołaki Kościelne
22 lipca 1944 roku
Przed nadchodzącym frontem Niemcy rekwirowali bydło i stadami pędzili je w kierunku Prus Wschodnich. Takie stado próbowali odbić partyzanci w pobliżu wsi Undy Czarnowo. W odpowiedzi żołnierze Wehrmachtu wraz z żandarmami z posterunku w Kuleszach Kościelnych, dokonali pacyfikacji wsi. Podczas tej akcji zginęli:
1. Daniłowicz Bolesława ur. w 1866 r. – rolniczka
2. Duchnowski Aleksander ur. w 1871 r. – rolnik
3. Duchnowska Bronisława ur. w 1875 r. – rolniczka
4. Gołaszewska Aniela ur. w 1906 r. – rolniczka
5. Gołaszewski Bolesław ur. w 1907 r. – rolnik
6. Konopka Aleksander ur. w 1889 r. – rolnik
7. Kulesza Antonina ur. w 1895 r. – rolniczka
8. Kulesza Apolonia ur. w 1872 r. – rolniczka
9. Kulesza Szczepan ur. w 1875 r. – rolnik
10. Lipińska Aleksandra ur. w 1902 r. – rolniczka
11. Lipiński Jan ur. w 1875 r. – rolnik
12. Lipińska Władysława ur. w 1865 r. – rolniczka
13. Łapińska Aniela ur. w 1861 r. – rolniczka
13. Łapińska Bogumiła ur. w 1862 r. – rolniczka
14. Łapiński Edward ur. w 1914 r. – rolnik
15. Łapińska Helena ur. w 1876 r. – rolniczka
16. Łapiński Tomasz ur. w 1869 r. – rolnik
17. Modzelewska Helena ur. w 1912 r.
18. Sakowicz Henryka ur. w 1919 r. – rolniczka
19. Wojciechowicz Julian ur. w 1888 r. – rolnik
20. Wyszyńska Paulina ur. w 1893 r. – rolniczka
Egzekucji dokonano przez rozstrzelanie. Wieś podpalono, w związku z czym część zwłok uległa spaleniu. Wszystkich straconych rodziny pochowały na cmentarzu katolickim w Kołakach Kościelnych.
Wobec braku odpowiedzi na ankietę własną zarówno ze strony władz gminnych jak i kościelnych – dane nie są zweryfikowane. Całość materiału oparta jest wyłącznie na Rejestrze i ankiecie Sądu Grodzkiego. Ponieważ między tymi dwoma dokumentami zachodziły pewne różnice (w Rejestrze brak jest Edwarda Łapińskiego i w trzech miejscach przestawiono nazwiska „Lipiński” i „Łapiński”), za bardziej wiarygodną przyjąłem ankietę i na jej podstawie podałem listę ofiar.
Źródła:
1. Rejestrstr. 212-213
2. Ankieta Sądu Grodzkiego – AGKBZpNP sygn. ASG t. 2 str. 173-173v:
- Data i miejsce egzekucji – w końcu lipca 1944 r.
- Rodzaj egzekucji – rozstrzelanie i spalenie
- Dane dotyczące zamordowanych – Polacy , 21 osób z miejscowej ludności, wszyscy mieszkańcy wsi Undy Czarnowo (tu podana jest imienna listą ofiar oraz rok urodzenia – przyp. JS)
- Przyczyna egzekucji i wykonawcy – Powody nie są znane – żandarmeria
- Gdzie pochowano zwłoki – zwęglone zwłoki pozostawiono na miejscu. Rodziny zaś stopniowo pochowały na cmentarzu w Kołakach
Podpisał 19. X. 1945 r. wójt gminy Kołaki – Władysław Grabowski
Wnory Wandy gm. Kobylin Borzymy
21 lipca J943 roku
Pacyfikacja wsi Wnory Wandy była dziełem grupy Müllera. W nocy z 20 na 21 lipca 1943 r. wieś została otoczona przez oddziały niemieckie. Mieszkańcy wsi, po egzekucji w pobliskich Sikorach Tomkowiętach, byli ostrożni i nocowali poza domami -na łąkach i polach. Z tego to powodu w egzekucji zginęło stosunkowo niewiele osób.
Według Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Białymstoku, za przygotowanie pacyfikacji są odpowiedzialni: Otto Helwig – SS gruppenführer i gen. mjr policji – d-ca SS i Policji na Okręg Białostocki, Eugen Dorsch, brigadeführer – prezydent policji w Białymstoku, Hans Nolte gen. mjr – d-ca dywizji Wehrmachtu „Białystok”, Karl von Groeben – kreiskommissarz z Łomży i Ennulat – szef Gestapo w Łomży.3 To samo źródło podaje, że w pacyfikacji uczestniczyli m.in.: Litzman – amtskommissarz z Kulesz, Karl Wasch – komisarz rolny z Kulesz, Neumann – komendant posterunku żandarmerii w Kuleszach, jego zastępca Bezirk i żandarmi: Borunk, Zimmermann, Alojzy Fraszek, Hetke, Muzon i Baumann.
Podobnie jak w innych tego typu akcjach mienie mieszkańców zostało zrabowane i przewiezione do Amtskommissariatu w Kuleszach, a zabudowania spalone.2
Śmierć ponieśli:4
1. Wnorowski Stefan, lat 50 – rolnik
2. Wnorowska Antonina, lat 68 – rolniczka
3. Wnorowski Wacław, lat 45 – rolnik
4. Wnorowska Marianna, lat 30 – rolniczka
5. Wnorowski Witold, lat 7
6. Wnorowska Krystyna, lat 3
7. Wnorowski Wojciech, 1 miesiąc
8. Kamińska Stefania, lat 60 – rolniczka
9. Kamińska Czesława, lat 20 – rolniczka
10. Sikorski Bronisław, lat 65 – rolnik
11. Wnorowski Stanisław, lat 55 – rolnik
12. Surmacewicz Amelia, lat 50 – rolniczka
13. Dąbrowska Stanisława, lat 53 – rolniczka
14. Wnorowski Jan, lat 52 – rolnik
15. Trzaska Bolesław, lat 40 – rolnik
16. Jamiołkowska Klementyna, lat 67 – rolniczka
17. Dąbrowska Bronisława, lat 71 – rolniczka
18. Wnorowska Wiktoria, lat 68 – rolniczka
19. Wnorowska Apolonia, lat 30 – rolniczka
20. Wnorowska Jadwiga, 11 miesięcy
21. Klewinowska Franciszka, lat 25 – pomoc domowa
22. Ostrowski Feliks, lat 60 – rolnik
23. Iwanowska Józefa, lat 70 – rolniczka
24. Sikorski Franciszek, lat 61 – rolnik
25. Sikorska Janina, lat 45 – rolniczka
26. Klewiszewski Stanisław, lat 14, z Piszczat – pomoc w gospodarstwie
27. Wnorowska Aleksandra – dziecko
Powyższy wykaz oparty jest na wniosku o ściganie zbrodniarzy ze wsi Wnory Wandy, wystawionym przez OKBZH w Białymstoku. Rejestr podaje dodatkowo dwie ofiary nie uwzględnione w tym wykazie:
28. Wnorowski Jan – brak innych danych
29. Wnorowski Stanisław – brak innych danych
W ten sposób w Rejestrze znalazły się dwa razy wymienione te same osoby (wykaz podaje takie osoby pod poz. 14 i 11).
Nie jest wykluczone, że przy przygotowywaniu Rejestru zaszła pomyłka. Ale z kolei na tablicy pamiątkowej, nie wymieniający nazwisk, napis podaje ogólną ilość straconych – 28 osób.
Niestety, z uwagi na brak odpowiedzi na moją ankietę tak ze strony władz gminnych jak i kościelnych pełna weryfikacja danych była niemożliwa.
Źródła:
1. Rejestr str. 220-221
2. Zeznania Józefa Wnorowskiego złożone 10. XII. 1966 r. – GKBZpNP sygn. W-647 str. 29-29v:
„…W nocy z 20 na 21 lipca1943 r. niemieckie wojska otoczyły naszą wieś (Wnory-Wandy – przyp. JS). Ponieważ tydzień przedtem Niemcy wymordowali mieszkańców wsi Sikory Tomkowięta mieszkańcy naszej wsi byli ostrożni i w większości nocowali poza domem. Ja poszedłem spać na łąkę… Po północy obudził mnie warkot samochodów… Niemcy przyjechali od strony północnej… część ludności zdążyła uciec na południe… usłyszeliśmy serie z automatów… Następnego dnia powróciłem do wsi i stwierdziłem, że wszystkie zabudowania zostały spalone, a sto metrów od zgliszcz mego domu była świeża mogiła…” (świadek podaje nazwiska ofiar – przyp. JS)
3. Wniosek o ściganie funkcjonariuszy hitlerowskich władz okupacyjnych wystawiony przez OKBZH w Białymstoku – AGKBZpNP sygn. W-647 str. 3-5 – treść wykorzystano wyżej
4. Wykaz ofiar ze wsi Wnory-Wandy – AGKBZpNP sygn. W-647 str. 26
Wroceń gm. Goniądz
31 lipca 1943 roku
Według informacji p. Jadwigi Wroceńskiej, jaką otrzymałem za pośrednictwem Urzędu Gminy w Goniądzu4 i ankiety Sądu Grodzkiego z 1945 roku3, 31 lipca 1943 r. w godzinach rannych żandarmeria polowa dokonała mordu 12 osób. Zamordowani przy szkole podstawowej, na brzegu rzeki, zostali pokryci warstwą błota, co nie zabezpieczało ciał przed błąkającymi się psami. Za zgodą komisarza z Goniądza, rodziny nocą zabrały ciała i pochowały w indywidualnych mogiłach na cmentarzu w Dolistowie. Dziś miejsce kaźni upamiętnia pomnik.
Przyczyną egzekucji było oskarżenie mieszkańców Wrocenia o współpracę z partyzantami. O egzekucji tej istnieje również wzmianka w „Przeglądzie okresowym z poczty dla Rządu za listopad 1943 r.” 2
Zginęli:
1. Niedziałko Antoni ur. w 1925 r. we Wróceniu, syn Feliksa i Bronisławy – rolnik4
2. Rutkowski Władysław ur. w 1912 r. we Wróceniu, syn Bolesława i Klementyny – rolnik,
sołtys wsi4
3. Rutkowska Marianna z d. Rutkowska ur. w 1908 .r we Wroceniu, córka Wawrzyńca i
Feliksy – żona Władysława – gospodyni4
4. Rutkowski Adam ur. w 1925 r. we Wróceniu, syn Wawrzyńca i Feliksy, brat Marianny –
rolnik4
5. Rutkowska Czesława ur. w 1921 r. we Wroceniu, córka Wawrzyńca i Feliksy – siostra
Marianny – gospodyni domowa4
6. Rutkowski Czesław ur. w 1939 r. we Wróceniu, syn Władysława i Marianny4
7. Rutkowski Władysław ur. w 1941 r. we Wroceniu, syn j. w.
8. Wroceński Wacław ur. w 1898 r. we Wroceniu, syn Józefa i Kamili – rolnik – muzykant4
9. Wroceńska Anna ur. w 1903 r. w Kiejlanach gm. Radziłów – żona Wacława – gospodyni
domowa4
10. Wroceński Tadeusz ur. w 1925 r. we Wroceniu, syn Wacława i Anny – rolnik4
11. Wroceński Wawrzyniec ur. w 1931 r. we Wroceniu, syn Feliksa i Marianny (syn
Marianny Rutkowskiej z pierwszego małżeństwa)4
12. Turel Józef, lat 80, ze wsi Pokośne – pastuch zatrudniony we Wroceniu (brak bliższych
danych)
Źródła:
1. Rejestr str. 225-226
2. AAN sygn. 202/I-36 s. 72 – Przegląd okresowy z poczty dla Rządu za listopad 1943 r.: „… We wsi Wroceń, pow. Białystok, rozstrzelano sołtysa i podsołtysa…”
3. Ankieta Sądu Grodzkiego – AGKBZpNP sygn. Z-264 str. 29-29v:
- Data i miejsce egzekucji – 31 lipca 1943 r.
- Rodzaj egzekucji – rozstrzelanie
- Dane dotyczące zamordowanych – Polacy, 12 osób, wszystko miejscowi gospodarze (na odwrocie dokładna lista – przyp. JS)
- Przyczyna egzekucji i wykonawcy – oskarżeni o współpracę z partyzantami – żandarmi polowi
- Gdzie pochowano zwłoki – w grobach indywidualnych na cmentarzu w Dolistowie
Podpisał 29. IX. 1945 r. wójt gminy Jaświły- Józef Kupiński
4. Ankieta własna – DW-6, zweryfikowana przez Urząd Miasta w Goniądzu.
Zawady – las „Łysa Góra” gm. Zawady
13 lipca 1943 roku
Egzekucja w Zawadach była jedną z pierwszych, jakie grupa Müllera wykonała na Ziemi Łomżyńskiej. Jej przebieg był podobny do wszystkich, które były dziełem tej grupy. Niemcy przyjechali z gotową listą w nocy z 12 na 13 lipca 1943 roku. Na rynku w Zawadach zgromadzili tych, których obejmowała lista i odczytując „wyrok”, lokowali skazanych w samochodzie ciężarowym popularnie zwanym w czasie okupacji „budą”. Jednocześnie mieszkańcy wsi Strękowa Góra, pod nadzorem żandarmów, kopali w lesie przy szosie na tzw. „Łysej Górze”, odpowiedni rów. Aresztowanych w Zawadach i Laskowcu przewieziono do lasu i tutaj dokonano egzekucji przez rozstrzelanie. Według relacji, jaką otrzymałem od proboszcza parafii Zawady, ks. Mirosława Orłowskiego, spośród skazanych w Zawadach uratowała się rodzina Wacława Remiszewskiego, który wiedząc, że jest na liście, wysłał rodzinę daleko w pole, a sam ukrył się w pobliżu domu. Jednak wytropił go pies policyjny. Został rozstrzelany pod pozorem dokonywania nielegalnego uboju (był z zawodu rzeźnikiem).
Według tej samej relacji, potwierdzonej przez mieszkańców wsi Laskowiec, a także późniejszą (już po opublikowaniu pierwszego wydania tej książki) korespondencją ze znajomymi p. Duchnowskiego, uratował się uciekając znad dołu w lesie mieszkaniec Laskowca – Franciszek Duchnowski.3
Na „Łysej Górze”.zginęli:1
Ze wsi Zawady:
1. Baranowski Aleksander, lat 45 – rolnik
2. Bartnicki Szymon, lat 26 – rolnik
3. Dawidko Stanisław, lat 17
4. Dziczek Wacław, lat 25 – rolnik
5. Feręc Stanisław, lat 18
6. Jankowska Aniela, lat 14
7. Jankowska Janina, lat 45 – rolniczka
8. Jankowski Jan, lat 8
9. Jankowski Mieczysław, lat 12
10. Jankowski Stanisław, lat 27 – rolnik
11. Jankowski Wacław, lat 16
12. Jankowski Wacław, lat 50 – rolnik
13. Jankowski (brak imienia) – 4 dni
14. Okuła Henryk, lat 19 – z Łopuchowa
15. Remiszewski Wacław ur. w 1893 r. w Łomży, rzeźnik-masarz – przed wojną właściciel
warsztatu masarskiego w Zawadach
16. Sikorski Antoni, lat 50 – rolnik
17. Sikorska Bronisława, lat 45 – rolniczka
18. Sikorski Emeryk, lat 8
19. Sikorska Maria, lat 6
20. Sikorski Mieczysław, lat 2
21. Traks Jan, lat45 – rolnik
22. Wilczewski Stefan, lat 40 – rolnik
23. Wileńska Barbara, lat 8
24. Wileński Bolesław, lat 40
25. Wileński Lech, lat 10
26. Wileńska Maria, lat 34 – rolniczka
27. Wileński Wacław, 6 dni
28. Wiśniewski Stefan, lat 16
Ze wsi Laskowiec:
29. Dąbrowska Aleksandra, lat 50 – rolniczka
30. Dąbrowska Celina, lat 12
31. Dąbrowska Czesława, lat 12
32. Dąbrowska Jadwiga, lat 19
33. Dąbrowski Jan, lat 2
34. Dąbrowska Katarzyna, lat 66 – rolniczka
35. Dąbrowska Marianna, lat 27 – rolniczka
36. Dąbrowski Stanisław, lat 28 – rolnik
37. Dąbrowska Teofila, lat 29 – rolniczka
38. Duchnowska Aleksandra, lat 47 – rolniczka
39. Duchnowski Bolesław, lat 20
40. Duchnowska Halina, lat 20
41. Duchnowski Mieczysław, lat 18
42. Duchnowski Nikodem, lat 65 – rolnik
43. Kozłowska Marianna, lat 35 – rolniczka
44. Kulesza Teodor, lat 80 – rolnik
45. Mocarski Andrzej, lat 60 – rolnik
46. Mocarska Bronisława, lat 50 – rolniczka
47. Mocarska Bronisława, lat 57- rolniczka
48. Mocarska Franciszka, lat 2
49. Mocarska Genowefa, lat 13
50. Mocarski Jan, lat 36 – rolnik
51. Mocarski Jan, lat 70 – rolnik
52. Mocarski Jan, lat 43 – rolnik
53. Mocarski Julian, lat 31 – rolnik
54. Mocarska Henryka, lat 13
55. Mocarska Marianna, lat 9
56. Supiński Bolesław, lat 43 – rolnik
57. Supińska Emilia, lat 43 – rolniczka
58. Supiński Stanisław, lat 8
Wobec braku odpowiedzi na moją ankietę ze strony gminy w Zawadach, dane nie zostały zweryfikowane.Oprócz Rejestru i ankiety Sądu Grodzkiego dotyczącej Zawad, a także relacji ks. proboszcza z tejże parafii, nie dysponowałem żadnym innym materiałem.Nie mogłem zatem zweryfikować rozbieżności pomiędzy Rejestrem a ASG, która podając mylną datę, potwierdza tylko niewiele ponad połowę ofiar z Zawad i podaje dodatkowo Stanisława Kozłowskiego, lat 40.2 Dla Laskowca ankiety w Sądzie Grodzkim nie sporządzono.4 Według Rejestru ofiary pozostały na miejscu zbrodni, które po wojnie upamiętniono obeliskiem. Fakt pozostawienia zwłok w miejscu kaźni potwierdza również ankieta Sądu Grodzkiego.
Po zakończeniu okupacji na mogile ustawiono drewniany krzyż, a każdego trzynastego lipca odprawiana jest tam msza św. za spokój dusz ofiar. W roku 1963 na mogile postawiono pomnik z napisem: „Miejsce uświęcone krwią Polaków walczących o wolność ojczyzny, Tu spoczywają 52 osoby z Laskowca i Zawad zamordowane przez hitlerowców 13. VII.1943 r. – W XIX rocznice wyzwolenia”
W roku 2008 staraniem Wójta Gminy Zawady – Pawła Pogorzelskiegio i pracowników Biblioteki Publicznej Gminy Zawady wykonano remont pomnika, mogiły i placu ją otaczającego. Środki na renowację leśnej mogiły przekazał Podlaski Urząd Wojewódzki, oraz Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Na pomniku zamieszczono napis: 4
„Tu spoczywa 52 mieszkańców Laskowca i Zawad zamordowanych przez niemieckich okupantów 13.VII.1943 r. Cześć ich pamięci.”
Źródła:
1. Rejestr str. 240-241
2. Ankieta Sądu Grodzkiego – AGKBZpNP sygn. ASG t 2 str. 165 – 165v:
- Data i miejsce zbrodni – czerwiec 1944 r. Łysa Góra przy szosie o 2 km od wsi Łaś-Toczyłowo
- Rodzaj egzekucji – rozstrzelanie
- Dane dotyczące zamordowanych – Polacy – 20 osób – z miejscowości wsi Zawady Kościelne – Rolnicy wsi Zawady-Kościelne 1.Sikorski Antoni z całą rodziną i dziećmi 8 osób, 2.Jankowski Wacław z całą rodziną i dziećmi 8 osób, 3.Kozłowski Stanisław lat 40, 4.Wilczewski Stefan lat 41, 5. Remiszewski Wacław lat 52, 6. Dziczek Wacław
- Przyczyna egzekucji i wykonawcy – z powodu napadu na żandarma – Gestapo
- Gdzie pochowano zwłoki – na „Łysej Górze” przy szosie o 2 km od wsi Łaś-Toczyłowo gm. Chlebiotki. Grób 5 m długi i 2 m szeroki. Ekshumacji nie przeprowadzono.
Podpisał 17. IX.1945 r. wójt gminy Chlebiotki – Edmund Bruszewski
3. Pismo proboszcza parafii Zawady ks. Mirosława Orłowskiego – DW-79. Życiorys Wacława Remiszewskiego i opis egzekucji mieszkańców wsi Zawady wykorzystano w tekście.
4. Informacje o mogile na „Łysej Górze”, jej historii i dokonanej w 2008 roku renowacji, są cytatem z folderu „Wspomnienie o Nich nigdy nie zaginie…” wydanego w 2008 roku przez Bibliotekę Publiczną Gminy Zawady
(Różnica w ogólnej ilości ofiar podanych wyżej i w folderze, wynika z faktu, że lista publikowana w folderze nie potwierdza dwóch ofiar z Zawad i czterech z Laskowca)
Jerzy Smurzyński
9 comments
28. Wiśniewski Stefan, lat 16, z Zawad – jego prawidłowe imię to Lucjan.
Ma Pani rację. Dziękuję.
Lista ofiar podana w książce ( wydanej w 1997 roku) oparta była na Rejestrze GKBZHwP, a wobec braku odpowiedzi na moją ankietę ze strony gminy w Zawadach, dane nie zostały zweryfikowane.
Jedenaście lat później, bo w 2008 roku, Biblioteka Publiczna Gminy Zawady wydała broszurkę „Wspomnienie o Nich nigdy nie zaginie…”, w której na stronie 9 podano: 25) Wiśniewski Lucjan, lat 15 . I tą informację, opartą na wspomnieniach mieszkańców z terenu Gminy Zawady, należy uznać za prawdziwą.
Jerzy Smurzyński
Wydaje się, że Bronisław Sikorski, który zginął we Wnorach Wandach, w chwili śmierci był nieco młodszy, miał ok. 58 lat. Nie przestawiły się cyfry przypadkiem?
Jedynym oficjalnym dokumentem podającym informacje o Ofiarach ( piszę o tym w zakończeniu rozdziału o egzekucji we Wnorach Wandach ) jest załącznik Nr 4. Wykaz ten sporządzony przez Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Piszczatach Piotrowiętach opatrzony okrągłą pieczęcią z Orłem i podpisany przez Przewodniczącego Gromadzkiej Rady Narodowej Jerzego Grodzkiego, pod pozycją 10 podaje – Bronisław Sikorski lat 65 rolnik.
Dziękuję za odpowiedź. Bronisław to mój pradziadek. Jego syn (a brat mojego nieżyjącego już dziadka) wspominał mi kiedyś o tych 58 latach. Niestety, z powodu powodu spalenia wsi nie dysponuję żadnymi dokumentami, a proboszcz z Kobylina Borzymy odmówił mi wglądu w księgi parafialne. Było to 10 lat temu, potem już nie próbowałem. We wsi parę lat temu odnowiono kamień na mogile, teraz jest tam imienna lista ofiar.
Mój Dziadek Franciszek Supiński cudem przeżył. Jego matka schowała go i kazała nie wychodzić dopóki nie da muz znać, myśląc ,że Niemcy idą tylko po młodych mężczyzn. Dziadek, twierdził, że to był odwet za jakiegoś niemieckiego żołnierza. W każdym razie w wieku 18 lat został sam jak palec. Jeśli dobrze zrozumiałam to Ci nieszczęśnicy tylko do pewnego miejsca byli wiezieni. Dużą cześć drogi szli pieszo.
Odnośnie do ofiar zbrodni na Łysej Górze opracowanie „Wieś białostocka oskarża…” podaje, że Marianna Mocarska z Laskowca (nr 55) liczyła 35 lat
Podawane w „Czarnych Latach” informacje oparte są na wiarygodnych dokumentach źródłowych, które bywają cytowane w tekście a zawsze wymieniane są w „źródłach”. W tym wypadku jest to – „Rejestr Miejsc i Faktów Zbrodni Popełnionych Przez Okupanta Hitlerowskiego na Ziemiach Polskich w latach 1939-1945, Informacja Wewnętrzna Nr 66 / 23 – województwo łomżyńskie” – dokument z zasobów archiwalnych IPN
– na stronie 241 podaje: Mocarska Marianna lat 9
Z cześć dotyczącej wsi Undy, pierwsza na liście jest moja prababka, a jej imię to Bronisława nie Bolesława. Zostało to pomylone z jej córką, która tu widnieje jako Bronisława Duchnowska. Historia przedstawiona tutaj (przyczyną jej) nie jest też zgodna z prawdą.