Wyróżnienia Serwisu:
Doroczna Nagroda FRDL 2012 pod patronatem Narodowego Centrum Kultury i Polskiego Komitetu ds. UNESCO
Nagroda Prezydenta Łomży w Dziedzinie Kultury 2015
Honorowa Odznaka za zasługi Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego im. Wagów
Grupa do rozmów na FB
Grupa HistoriaLomzy na FB
OBSERWUJ NAS
0
0

Czarne lata na łomżyńskiej ziemi. Rozdział II. 8.

0
0
0
0
0

GOŁASZE PUSZCZA, GOŁYŃ, GRAJEWO*

Gołasze-Puszcza  gm. Wysokie Mazowieckie
10 lipca 1943 roku
Według zeznania jedneg0 ze, świadków,3 potwierdzonego przez Rejestr, 10 lipca 1943 r., wczesnym rankiem (ok. godz. 3.00) wieś Tabory Misztale została otoczona przez żandarmerię. Z nieznanych przyczyn (ASG podaje, że wskutek donosu) aresztowano kilku mężczyzn, których przewieziono na posterunek żandarmerii w Wysokiem Mazowieckiem. Biorąc pod uwagę fakt, że mężczyźni byli przesłuchiwani, a nawet szczuci psami, prawdopodobnie byli istotnie oskarżeni o jakieś kontakty, które usiłowano, przy pomocy tortur, ustalić. Po kilku godzinach aresztowani zostali przewiezieni do lasu koło wsi Gołasze Puszcza i tam, o godz. 15.00, rozstrzelani. Do wykopania dołu zmuszono Aleksandra Dmochowskiego i Zygmunta Zakrzewskiego.

 

Zginęli. 2

1. Choiński Czesław, ur. 3.IX.1910 r. w Brzóskach-Tatarach, syn Andrzeja i Walerii – rolnik zamieszkały w Taborach-Misztalach. Zachowała się książeczka wojskowa przechowywana przez syna Edwarda
2. Dmochowski Aleksander, lat 44, syn Jana i Walentyny z Mioduszewskich – rolnik, zamieszkały w Taborach – Misztalach
3. Gosiewski Jan, ur. 26.1.1901 r. w m. Rembiszewo Zegadły, syn Andrzeja i Anieli z Milewskich – rolnik zamieszkały w Taborach-Misztalach. Akt urodzenia USC Kołaki Nr 18/1901
4. Mościcki Aleksander, lat 43, syn Leopolda i Konstancji – rolnik, zamieszkały w Taborach-Misztalach – sołtys wsi.
5. Strzechowa (brak imienia) – z Osip Starych. Zginęła przypadkowo – chodziła po lesie i zbierała grzyby.
6. Zakrzewski Zygmunt, lat 29, pochodził z Czartos koło Zambrowa – rolnik zamieszkały w Taborach-Misztalach.
7. Mężczyzna z Warszawy o nieustalonym nazwisku.

W kilka dni po egzekucji rodziny uzyskały zezwolenie Amtskommissarza z Kulesz na ekshumację zwłok i pochowanie ich na cmentarzu w Jabłonce Kościelnej. Obecnie jest tam pomnik z nazwiskami ofiar.4
3 września 1943 roku
Rankiem, prawdopodobnie 3 września 1943 roku (dzień nie jest dokładnie ustalony) żandarmi przywieźli do lasu koło wsi Gołasze-Puszcza około 10 osób, w tym całą rodzinę Brzósków ze wsi Brzóski Brzezińskie-Markowizna.5 Przyczyną aresztowania i egzekucji było lądowanie na terenie wsi Brzóski-Markowizna samolotu nieznanego pochodzenia.
Według jednego ze świadków, skazani sami kopali sobie dół. Udało się ustalić tylko trzy ofiary:
1. Brzóska Aleksander
2. Brzóska Amelia
3. Brzóska Maria
Świadek Aleksander Dąbrowski, po odjeździe żandarmów, odkopywał dół, szukając żyjących. Niestety, wszyscy byli już martwi. Powiadomił potem krewnych ofiar, którzy zabrali zwłoki początkowo na cmentarz w Jabłoni, a następnie przewieźli je na cmentarz katolicki w Wysokiem Mazowieckiem. 6


źródła:
1. Rejestr str. 57
2. Ankieta Sądu Grodzkiego – AGKBZpNP sygn. ASG t.2 str. 279-279v:
  1. Data i miejsce egzekucji – w 1943 r. w lesie wsi Gołasze.
  2. Rodzaj egzekucji – rozstrzelanie.
  3. Dane dotyczące zamordowanych – Polacy. Pięć osób z m. Tabory-Misztale: Mościcki Aleksander (sołtys) lat 45 – rolnik, Dmochowski lat 45 – rolnik, Gosiewski Jan lat 40 – rolnik, Zakrzewski Zygmunt lat 40 – rolnik, Choiński Czesław lat 35 – rolnik.
  4. Przyczyna egzekucji i wykonawcy – oskarżenie przez sąsiada, że w 1939 r strzelali do Niemców – Gestapo z Łomży.
  5. Gdzie pochowano zwłoki – zwłoki zostały przeniesione z miejsca egzekucji (z lasu na Gołaszach) na cmentarz w Jabłonce Kościelnej, groby pojedyncze, normalne.
Podpisał 26.IX. 1945 r. wójt gminy Szepietowo Stanisław Stokowski.
3.  Zeznania Henryka Gosiewskiego z dnia 11 .V. 1970 r. – AGKBZpNP -sygn. W-668 str. 37-38. Jest synem straconego Jana Gosiewskiego. Jego zeznania wykorzystano wyżej w tekście. Był świadkiem aresztowania ojca, a następnie widział zwłoki po odkopaniu w miejscu egzekucji. Pamięta rany postrzałowe głowy i rany zrobione przez psa.
4.  Pismo ks. Kanonika Henryka Szymanowskiego, proboszcza parafii w Jabłonce Kościelnej wraz ze zweryfikowaną ankietą własną dot. egzekucji w dniu 10.VII. 1943 r. – DW-66. Jak wynika z pisma, księgi stanu cywilnego z lat 1943-1945 zabrali partyzanci i zaginęły. W księgach USC w Wysokiem Mazowieckiem nie znaleziono żadnych informacji. Wszystkie dane o ofiarach i okolicznościach zbrodni ustalono na podstawie relacji rodzin. Informacje zawarte w piśmie wykorzystano w tekście. –
5.  Ankieta Sądu Grodzkiego – AGKBZpNP sygn. ASG str. 284-284v;
  1. Data i miejsce egzekucji – wrzesień 1943 – Gołasze-Puszcza.
  2. Rodzaj egzekucji – rozstrzelanie.
  3. Dane dotyczące zamordowanych – Polacy, 10 osób, kilka z tych osób ze wsi Brzóski Markowizna – prawie cała rodzina Brzósków.

Reszta zamordowanych nie znana.

  1. Przyczyna egzekucji i wykonawcy – zarządzenie odwetowe za lądowanie samolotu na terenie wsi Brzóski-Markowizna, nie znanego pochodzenia – Żandarmeria niemiecka.
  2. Gdzie pochowano zwłoki – w lesie na terenie wsi Gołasze-Puszcza 10 osób. Wygląd i wymiary grobu nie znane.

Podpisał 26.IX. 1945 r. wójt gminy Wysokie Mazowieckie – Władysław Siennicki.
6.  Zeznania Aleksandra Dąbrowskiego z dnia 9.VI. 1969 r. -AGKBZpNP- sygn. W-668 str. 22-24. Będąc w lesie widział dwukrotnie jak do lasu wjeżdżał samochód ciężarowy, w skrzyni którego znajdowali się umundurowani Niemcy i osoby cywilne. Za pierwszym razem słyszał płacz tych ludzi. Widział też, że skazańcy sami sobie kopali dół i słyszał strzały. Po odjeździe Niemców widział dużą mogiłę i wiele krwi. Jak twierdzi, na drugi dzień sytuacja się powtórzyła. (Prawdopodobnie nastąpiło tu przekłamanie – druga egzekucja była nieco później – co wynika z innych dokumentów – przyp. JS). Świadek zeznaje: „… Wśród rozstrzeliwanych przez Niemców osób zauważyłem znajomych ze wsi Brzóski Brzezińskie-Markowizna. Byli to Aleksander Brzóska, jego żona i siostra Maria oraz inni… Po zakopaniu przez Niemców zwłok zamordowanych wróciłem do domu i po zabraniu łopaty wraz z innymi osobami z naszej wsi udałem się na miejsce zbrodni w celu odkopania mogiły i ewentualnego ratowania jeśli któraś z osób rozstrzeliwanych żyłaby jeszcze. Po odkopaniu stwierdziłem, że wszyscy już nie żyli. Zasypaliśmy na powrót mogiłę i powiadomili krewnych, którzy zabrali zwłoki zamordowanych…”

Gołyń gm. Boguty Pianki
16 sierpnia 1944 roku
Rejestr podaje, że egzekucja, w której zginęły rodziny Łuniewskich i Zawistowskich, odbyła się 16.VIII. 1944 roku w Czyżewie – Złotym Jabłku. Informacja, jaką wśród parafian zebrał proboszcz z Czyżewa, ks. Prałat Marian Filipkowski, nie po twierdza tej wersji. Według osób, które pamiętaj ą tamte wypadki (a jedna z nich zna nawet miejsce, w którym początkowo były pochowane ofiary), egzekucja miała miejsce w Gołyniu. Z Gołynia pochodziła rodzina Łuniewskich. Do nich, ze Złotk, została przewieziona rodzina Zawistowskich. Jednej z córek Zawistowskich udało się uciec. Nieznane są przyczyny egzekucji, której dokonali żandarmi z posterunku w Czyżewie. Nie udało się również ustalić bliższych danych ofiar. Opierając się na Rejestrze, można podać jedynie, że w egzekucji zginęli:
1. 7-osobowa rodzina Łuniewskich
2. Zawistowska Aleksandra
3. Zawistowska Antonina
4. Zawistowska Janina
5. Zawistowska Marianna
6. Zawistowska Stanisława, lat 2
7. Zawistowski Aleksander
8. Zawistowski Roman
9. Zawistowski Stefan
10. NN – Jerzy
11. NN – Józef
Po zakończeniu wojny zwłoki przeniesiono na cmentarz parafialny.
źródła:
l.  Rejestr str. 40
2. Pismo ks. Mariana Filipkowskiego, proboszcza parafii Czyźew -DW-52, w którym czytamy m.in.:
„… parafianie czyżewscy o egzekucji na Złotym Jabłku nic nie wiedzą. Sądzą że takiej egzekucji nie było. Nazwiska podanych rodzin świadczą, że rodzina Łuniewskich pochodzi z Gołynia, a rodzina Zawistowskich ze Złotk… Właśnie te rodziny zostały rozstrzelane w Gołyniu. Poniżej podana pani nawet zna mogiłę gdzie byli pochowani. Oczywiście po wojnie nastąpiła ekshumacja…” (Niestety podana pani nie odpowiedziała na moje pismo – przyp. JS)
Grajewo
Grajewo było jednym z siedmiu miast powiatowych „Bezirk Białystok”, a więc, podobnie jak Łomża, Białystok, czy Wołkowysk, szczególnie dotkniętym represjami okupanta. Przypuszczam, że zginęło tam nie mniej osób niż w Łomży, ale, niestety, w przeciwieństwie do innych miejscowości, w przypadku Grajewa natrafiłem na trudności nie do przezwyciężenia:
W Archiwum Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, oprócz jednej ankiety Sądu Grodzkiego, nie odnalazłem żadnych innych interesujących dokumentów. Wskazywane w Rejestrze sygnatury, w Archiwum nie istniały. Jakieś dokumenty znajdowały się w komisjach okręgowych, ale do tych, z przyczyn ode mnie niezależnych, nie uzyskałem dostępu.
Zwróciłem się, za pośrednictwem Urzędu Wojewódzkiego w Łomży, z prośbą o pomoc do Urzędu Gminy w Grajewie. Otrzymałem odpowiedź odmowną.5
Nie otrzymałem także żadnej odpowiedzi na dwukrotnie kierowane prośby do władz parafialnych.
Dlatego miejscowość dotknięta chyba jednymi z najcięższych represji na Ziemi Łomżyńskiej, ma najsłabszą dokumentację. Całość materiału, z nielicznymi wyjątkami, oparta jest wyłącznie na Rejestrze.
7 sierpnia 1941 roku (miasto)3

Funkcjonariusze Gestapo, przy pomocy żandarmerii zamordowali 193 Polaków i Żydów.
Zginęli m.in.:
1. Biedrzycki Wacław, lat 22 – robotnik
2.  Bobrowski Józef
3.  Cebeliński Mieczysław
4.  Dzięgielewska, lat 19 – służąca (brak imienia)
5. Getz (brak imienia)
6.  Krasowski Bronisław
7.  Kmieciński Adolf
8.  Karwowski Adolf
9.  Kalski Bolesław
10. Maciorowski Henryk
11. Majko (brak imienia)
12. Majko (brak imienia)
13. Majko (brak imienia)
14. Mioduszewski Wacław
15. Mioduszewski Albin, lat 60 – ze wsi Łojki (aresztowany w czerwcu 1941 r.)
16. Mróz (brak imienia)
17. Narolewski Stanisław, lat 43
18. Narolewski Stanisław, lat 16
19. Osiecki Józef
20. Osowski Bolesław
21. Piekarski (brak imienia), lat 42
22. Remiszewski Lucjan, lat 26
23. Reniewiecki (brak imienia), lat 31 – handlarz
24. Sakowski (brak imienia), lat 24 – robotnik
25. Sawek, lub Gawek Julian, lat 36 – ogrodnik
26. Szczęsny (brak imienia)
27. Tuzinowski Władysław, lat 38 – murarz
28. Walendzik Anastazja
29. Wojtanis Stefan, lat 24 – kancelista
30. Zyskowski Władysław
31. Żeniewicz Antoni
Nazwiska pozostałych ofiar, według ASG, nie zostały ustalone. Ciała pochowano na cmentarzu żydowskim w Grajewie.
15 lipca 1943 roku (las „Kosówka”)
15 lipca 1943 roku, zgodnie z zarządzeniem Dowódcy Policji Bezpieczeństwa i SD na Okręg Białostocki i zadaniami postawionymi grupie Müllera, w Grajewie, tak jak w pozostałych miastach powiatowych Okręgu, wydano wyrok na 19 rodzin miejscowej inteligencji. Oprócz cytowanego w rozdziale „Czarny lipiec” niemieckiego ogłoszenia, fakt ten potwierdzają dokumenty Delegatury Rządu.2
Egzekucji dokonano w lesie „Kosówka”. Jak wynika z książki Jana Orzechowskiego4 nie wszystkie ofiary były aresztowane w dniu egzekucji. Dołączono do nich aresztowanych wcześniej członków AK. W masakrze uczestniczyli żandarmi z Grajewa i funkcjonariusze Gestapo z Augustowa. Według Rejestru zginęło 150 osób. Ustalono nazwiska następujących ofiar:
1. Arciszewska Cecylia, lat 27
2.  Arciszewski Wacław, lat 28
3.  Doliński Stanisław, lat 32
4.  Dolińska Stefania, lat 27
5.  Jaszczuk Jerzy, lat 30 – nauczyciel
6.  Kowalewska Anna, lat 45 – członek AK4
7.  Kowalewski Jan, lat 16 – uczeń
8.  Kowalewski Mimont, lat 15 – uczeń
9. Kowalewski Zygmunt, lat 21 – strzelec AK ps. „Sosna”4
10. Liżewska Wanda, lat 43 – zamieszkała w Łomży – urzędniczka8
11. Liżewski Zdzisław, lat 40 – zamieszkały w Łomży – urzędnik8
12. Łojewski Bolesław, lat 43
13. Łojewska Marianna, lat 42
14. Musiałowicz Janina, lat 18
15. Musiałowicz Franciszek, lat 51 – pracownik magistratu w Grajewie7
16. Musiałowicz Walenty, lat 55
17. Netter Jozef, lat 45 – plut. rez. AK ps.”Kruk“4 (Rejestr podaje nazwisko całej rodziny jako „Noter“) – pracownik PKP8
18. Netter Janina, lat 37, żona Józefa – członek AK ps.’”Kawka”4 (Rejestr podaje 5 imion dzieci, Jan Orzechowski podaje „ich troje dzieci”)
19. Netter Aleksander, lat 18
20. Netter Alojzy, lat 16
21. Netter Elżbieta, lat 14
22. Netter Konrad, lat 17
23. Netter Radosław
24. Pęza Aleksander, ur 16. II. 1910 r w Porośli-Kije, syn Józefa i Konstancji z Rząców. Ksiądz katolicki. Ukończył Seminarium Duchowne w Łomży. Wyświęcony 22.V.1937 roku. Był wikariuszem w Lachowie, a następnie w Grajewie. Pełnił funkcje kapelana AK4.12. III. 1945 r. ekshumowano zwłoki w sutannie z masowego grobu. Pochowany 14.III.1945 r. we  wspólnym grobie na cmentarzu w Grajewie. 6
25. Paszko Józef – pracownik poczty8
26. Paszko Aleksander– pracownik poczty8
27. Polkowska Helena
28. Radkowska Waleria, Lat 50
29. Rozmysłowicz Józefa, Lat 30
30. Rozmysłowicz Stanislawa, lat 4
31. Rybsztadt Zofia, urodzona w 1909 roku w Derbencie na Kaukazie, córka Józefa i Anny z domu Kolator. Do wojny pracowała w starostwie w Grajewie. W czasie okupacji była urzędniczką. Należała do AK. Ukrywała dezertera z wojska niemieckiego – oficera z pochodzenia Węgra, za co została aresztowana i rozstrzelana8.
32. Sznajder (brak imienia) z całą rodziną
33. Wądołowska Anna, lat 32 – siostra ks. infułata z Łomży8
34. Wrzak (Żak ?) Helena, lat 25
35. Wrzak (Żak ?) Ryszard, lat 28
36. NN – dziewczynka, lat 2
Jan Orzechiowski podaje dodatkowo4:
37. Masłowska Elżbieta – łączniczka AK
Zwłoki zostały pogrzebane w lesie „Kosówka” w mogile zbiorowej, skąd je ekshumowano 12.III.1945 roku.
10. Ekshumacja poległych 15.VII.1943 r. W pierwszej trumnie ks. Pęza.
Rok 1944 – las „Kosówka”
Pojęcie „las Kosówka”  jest prawdopodobnie pojęciem tak ogólnym dla Grajewa, jak „Giełczyn” dla Łomży. I tutaj, w odróżnieniu od Jeziorka, Sławca, czy Pniewa, egzekucje odbywały się w różnych terminach i różnych miejscach lasu, a także obejmowały różne ilości ofiar.
Między innymi zginęli:
21 sierpnia 1944 r
1. Zieliński Franciszek
2. Zieliński Henryk, lat 32
23 października 1944 r.
3. Kosiński Stanislaw, lat 52
4. Truszkowska Maria, lat 35, (przed wojną)  córka urzędnika w Starostwie8
5. Wasilewski Jan
6. Wyszyński Stanisław – ur. 29. X. 1908 r w Warelach Nowych parafii Wyszonki Kościelne, syn Klemensa i Pauliny z Olszewskich. Ksiądz katolicki. Ukończył Seminarium Duchowne w Łomży. Wyświęcony 15. VI.1935 r. Był wikariuszem wielu parafii. 25. VIII.1939 r. został administratorem w Grajewie. Pracował w konspiracji. Aresztowany 2. X. 1944 roku. Ciało ekshumowano 16.VII. 1945 roku. Był boso, bez sutanny, ręce miał związane do tylu drutem telefonicznym. Pochowany w Grajewie6
7. Zieliński Marian urodzony 8.IX.1915 roku w Rostowie nad Donem, syn Kornela i Sabiny z domu Kolator. Pracownik umysłowy Filharmonii Warszawskiej. W czasie okupacji w Szarych Szeregach i ZWZ – AK w Grajewie. Na Czerwonym Bagnie w szeregach 9 pułku Strzelców Konnych. Ocalał po bitwie i wracał do Grajewa. Po drodze aresztowany i po przeprowadzonym śledztwie rozstrzelany wraz z innymi osobami. Ciało zostało rozpoznane przez rodziców po krzyżyku, który zachwal się na szyi skazańca. Był tylko w koszuli i kalesonach, boso, ręce miał z przodu związane kolczastym drutem7,8
11. Marian Zieliński                                      12. Szczątki Mariana Zielińskiego
wydobyte z mogiły zbiorowej przez rodziców
listopad 1944 r.
8. Bieńkowska Paulina, lat 51
9. Bieńkowska Irena, lat 23
10. Bieńkowska Krystyna, lat 18
11. Górecki Władysław
12. Krygier Andrzej, lat 4
13. Krygier Jerzy, lat 7
14. Krygier Stanisław, lat 38
15. Krygier Władysława, lat 28
16. Malinowska Helena
17. Masłowska Anna, lat 37
18. Masłowski Antoni, lat 41
19. Masłowski Czesław, lat 5
20. Masłowska Elżbieta , lat 19
21. Masłowska Janina, lat 8
22. Masłowski Stanisław, lat 47
23. Masłowski Wacław
24. Masłowska Władysława, lat 43
25. Neuman Bronisław, lat 67
26. Sokołowska Aleksandra, lat 67
27. Sokołowski Józef, lat 19
28. Staniszewski (brak imienia)
29. Czterech mężczyzn o nieustalonych nazwiskach.
Wszystkie ofiary pogrzebano w Kosówce.
23 grudnia 1944 r
Wymienione niżej osoby, według Rejestru zostały rozstrzelane w styczniu 1945 roku. Jednak pani Lucyna Kucharska, której dwie pierwsze ofiary były bliskimi kuzynkami, podaje datę ich śmierci jako 23.XII.1944 roku. Podaje również, że wymieniony w Rejestrze Kazimierz Dąbrowski nie zginął w Kosówce, lecz zmarł śmiercią naturalną.
23. XII.1944 r zginęły7:
1. Dąbrowska Janina, ur. w 1892 roku
2. Dąbrowska Irena, córka Janiny, ur. w 1922 roku
13. Janina z Kolatorów Dąbrowska                          14. Irena Dąbrowska
3. Dreszerowa Józefa, właścicielka restauracji w Grajewie, członek AK – pracowała w wywiadzie8.
Styczeń 1945 roku – las „Kosówka”
Funkcjonariusze Gestapo z Augustowa i żandarmi z Grajewa zamordowali 99 osób:
1. Andrejew Barbara, lat 34
2. Andrejew Bronisława, lat 4
3. Andrejew Józef
4. Andrejew Maria, lat 8
5. Andrejew Mikołaj, lat 36
6. Bućko Eugeniusz, lat 25
7. Dawidowski józef
8. Dąbkowski Henryk, Lat 27
9. Dzienius Piotr, lat 19
10. Garłacki Aleksander
11. Gostomski Stanisław, lat 37
12. Grabowski Jan, lat 24
13. Grabowski Mieczysław
14. Grabowski Stanisław
15. Grabowski Wacław, lat 22
16. Grochalska (brak imienia)
17. Grygo Stanisława, lat 22
18. Iwanczewski Bolesław, lat 45
19. Iwanczewska Józefa, lat 35
20. Iwanczewski Lucjan, lat 14
21. Jabłońska Stefania, lat 42
22. Jambrzycki Bronisław, lat 25
23. Jankowska Anna, lat 16
24. Jankowski Feliks, lat 24
25. Józefowicz Stanisław, lat 27
26. Kadłubowski Jan lat 31
27. Kamińska Irena, lat 24
28. Kamiński Jan, lat 25
29. Kapla Stefan
30. Karczewski Jan, lat 27
31. Kisielewski Witold, lat 19
32. Kisielewska Zofia, lat 45
33. Koronkiewicz Józef
34. Korowiecka Kazimiera, lat 43
35. Kowalewska Władysława, lat 51
36. Kruzet Józef, lat 35
37. Kunikowski Józef, lat 19
38. Kurowicki Kazimierz
39. Kuczyński Józef, lat 20
40. Lendo Stanisław
41. Lesiewicz Genowefa, lat 30
42. Lesiewicz Zofia, lat 37
43. Łobatowicz Eugeniusz, lat 18
44. Maciorowski Aleksander, lat 31
45. Machina Leon
46. Malinowski Aleksiej, lat 17
47. Markowski Tomasz, lat 34
48. Mikulski Izydor, lat 30
49. Mikulska Jadwiga, lat 22
50. Mikulski Kazimierz, lat 1
51. Mikulski Marian, lat 20
52. Mleczana Stanisław, lat 42
53. Narolewski Bogdan, lat 5
54. Narolewski Eugeniusz, lat 20
55. Narolewski Józef, lat 35
56. Narolewska Pelagia, lat 17
57. Narolewska Wanda, lat 19
58. Narolewska Zbigniewa, lat 8
59. Nowikowa (brak imienia), lat 48
60. Obrzycki Eugeniusz
61. Obrzycki Witold
62. Oczkowski Jan
63. Ostrowski Hipolit
64. Piwko Bolesław
65. Płochocka Karolina
66. Reniewicki Tadeusz
67. Roszkowski Stanisław
68. Roszkowska Wiktoria
69. Ruszczyk Edward, lat 17
70. Rydzewski Mieczysław, lat 15
71. Skrodzka Dominika, lat 30
72. Sokołowska Stanisława, lat 17
73. Sokołowski Stanisław, lat 51
74. Szmugrowicz Helena, lat 21
75. Szumski Antoni
76. Szymkiewicz Bronisława
77. Szymkiewicz Hieronim
78. Szymkiewicz Leon
79. Tacław Adolf
80. Trojanowski Dominik, lat 16
81. Trojanowski Walerian
82. Waszkiewicz Józef
83. Waśniewska Helena
84. Witkowski Jan, lat 31
85. Witkowska Jadwiga, lat 27
86. Wójcik (brak imienia), lat 35
87. Zdaniuk Stanisław, lat 46
88. Złotkowska Alina, lat 3
89. Złotkowski Bolesław, lat 29
90. Złotkowski Sławomir, lat 1
91. Złotkowska Stefania, lat 29
92. Zyskowski Paweł
93. Zyskowski Wacław
94. Zyskowski Władysław
95. Żabiński Józef
96. Czterech mężczyzn o nieustalonych nazwiskach .
Ofiary pogrzebano na miejscu zbrodni.
źródła:
1. Rejestr str. 62-70
2. Dokumenty Delegatury Rządu – AAN sygn. 202/1-42 s. 67 – depesza Delegata Rządu do Premiera w Londynie Nr 32/43 „…W Zambrowie wymordowano 130 osób i 25 rodzin, nie wyłączając niemowląt, w Łomży – 19 rodzin wraz z dziećmi, w Rutkach 80 osób, w Grajewie nieustaloną ilość…”
sygn. 202/1-34 s. 182 – sprawozdanie okresowe: „…grupa Müllera… w ciągu drugiej połowy lipca „pacyfikowała” szlak: Grajewo, Kolno, Łomża, Gać…”
sygn. 202/III-148 s. 268 – meldunek z VId z 10.VIII.43 r.: „… z dalszych okolic odbyły się podobne mordy w Grajewie, Białymstoku itp. Na powiat Łomżyński plakat czerwony niemiecki głosił około 1.000 zabitych!…”
3. Ankieta Sądu Grodzkiego – AGKBZpNP sygn. ASG t.2 str. 235 – 235v:
  1. Data i miejsce egzekucji – 7.VIII. 1941, Cmentarz żydowski i bożnica.
  2. Rodzaj egzekucji – Rozstrzelanie, zrzucenie z 4-go piętra na bruk z bożnicy, którzy nie zabili  się od razu byli duszeni lub dobijani pałami.
  3. Dane dotyczące zamordowanych – Żydzi i Polacy, 193 osoby, miejscowi (podana częściowa lista – wykorzystana w tekście -przyp. JS).
  4. Przyczyna egzekucji i wykonawcy – Nie wiadomo – Gestapo i żandarmi.
  5. Gdzie pochowano zwłoki – zakopano do jednego grobu masowego, cmentarz żydowski w Grajewie, grób o rozmiarach 2 m szerokości i 53 m długości.
Podpisał 4.X. 1945 r. burmistrz Grajewa – Józef Olszewski
4. Jan Orzechowski „Aby pamięć nie zginęła” – wyd. Tow. Miłośników Rajgrodu r. 1993. Str. 229-231 podaje imienny wykaz żołnierzy ZWZ-AK zamordowanych przez żandarmerię i Gestapo w obwodzie Grajewo w latach 1942-1945. Na str. 127 pisze m.in.:”… 15 lipca 1943 r. żandarmi grajewscy i funkcjonariusze Gestapo aresztowali w Grajewie około 180 osób, które zamordowano w okrutny sposób. Była to w przeważającej mierze inteligencja polska mieszkająca w Grajewie”. W przypisach na str. 147 podaje nazwiska księdza Pęzy, Elżbiety Masłowskiej i Dreszerowej.
5. Pismo Urzędu Gminy w Grajewie Nr SO.5111-4/94 z dnia 16.08.1994 r. – DW-40: „W odpowiedzi na Pana pismo informuję, iż ogniwa ewidencji ludności nie są kompetentne do prowadzenia postępowania wyjaśniającego i poświadczania informacji o przebywaniu osób w określonej miejscowości w czasie wojny. Wydają tylko poświadczenia zamieszkania osób na określonych formularzach na podstawie posiadanych rejestrów, kartotek ewidencyjno-adresowych lub posiadanych ksiąg meldunkowych, w których osoby te figurują. Urząd nasz jest w posiadaniu rejestrów, które zakładane były w latach pięćdziesiątych. Do ustalenia okoliczności, które Pana interesują właściwa jest Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”, która przeprowadza to postępowanie we własnym zakresie i ustala fakty na podstawie zeznań świadków.
Załączniki – wykaz nazwisk”. Podpisał pismo Wójt – inż. Ryszard Jaśkowski.
Moje wyjaśnienie, skierowane do Pana Wójta 25.VIII. 1994 r. listem poleconym nr 12977 UPT W-wa 120, w którym pisałem, że zaszło nieporozumienie – Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie” zajmuje się odszkodowaniami, a więc sprawami finansowymi, które mnie nie interesują, ponieważ opracowuję historię Ziemi Łomżyńskiej i oczekuję pomocy nie urzędowej na drukach, a społecznej, która poświadczyłaby, że ktoś jeszcze kultywuje pamięć o ofiarach zbrodni hitlerowskich oraz opiekuje się do dzisiaj ich grobami – pozostała bez odpowiedzi.
6. Rozporządzenia Urzędowe Łomżyńskiej Kurii Diecezjalnej Nr 8-9, sierpień-wrzesień 1974 r. -DW-95. „Martyrologium Księży Diecezji Łomżyńskiej 1939-1945” ks. prof. dr hab. W. Jemielity, str. 53 – ks. Pęza i str. 59 – ks. Wyszyński.
7. Pismo pani Lucyny Kucharskiej z dnia 4 maja 1997 roku  – DW II – 6.  Oprócz informacji podanych w tekście wyżej, pani Kucharska podaje:
„ W rejonie pomiędzy Prostkami a Boguszami, w lesie, kobieta, która w czerwcu 1945 roku poszła na jagody, natknęła się na piaszczystej polanie na sztywny kawałek materiału. Zaczęła go odgrzebywać i stwierdziła, że była to sutanna. Zawiadomiła o znalezisku milicję, a ta z kolei rodziny w Grajewie.”
Rodzice pani Kucharskiej, którzy dowiedzieli się, że w grobie znajdują się zwłoki siostrzenicy – Zofii Rybsztadt, pojechali z trumną aby dokonać ekshumacji.  Podczas przeglądu zwłok pani Zielińska natknęła się na zwłoki swego jedynego syna – Mariana, o którym nie wiedziała, że wogóle zginął. Pani Zielińska wspominała:
Poznałam go po krzyżyku złotym na srebrnym łańcuszku. Chciałam go zdjąć. Nie wiedziałam jak to zrobić, żeby Mańka nie uszkodzić i proszę Go „pomóż mi”. I wtedy stał  się  niewytłumaczalny  przypadek – łańcuszek z krzyżykiem spłynął na moje ręce. Maniek był tylko w koszuli i kalesonach, boso, ręce z przodu miał związane kolczastym drutem.
Państwo Zielińscy ułożyli ciało syna w trumnie i pochowali na cmentarzu w Grajewie. Tam także spoczęli ich bliscy: siostrzenica Zofia Rybsztadt, młodsza siostra pani Zielińskiej – Janina Dąbrowska i jej córka – Irena. Pani Kucharska zachowała pamiątki swojej matki – zdjęcia, dokumenty i ów krzyżyk, który spłynął na ręce matki podczas ekshumacji.
8. Pismo pani Łucji Dąbrowskiej, siostry pani Kucharskiej,  z 13.VI.1997 r.  –DW – II – 7. Podane informacje wykorzystano w tekście powyżej.

Jerzy Smurzyński

Emerytowany dziennikarz – dokumentalista. Do grudnia 1981 roku redaktor PR i TV w Warszawie. Członek Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich z ponad czterdziestoletnim stażem. Autor licznych publikacji omawiających historię Ziemi Łomżyńskiej, ze szczególnym uwzględnieniem okresu okupacji hitlerowskiej. Ostatni żyjący skazaniec z jeziorkowskiego lasu.

Powiązane tagi
Może Ci się spodobać
14 comments

  5. Troje z zamordowanych 3 września 1943 roku brzósko Aleksander i Brzósko Amelia byli małżeństwem,Amelia była w zaawansowanej ciąży.
    Brzósko Maria(Marianna) była łaczniczką WSK,pseudonim „Malowanka”,tudzież była żona Tadeusza Westfala „Karasia”,wzięli konspiracyjny ślub,prawdopodobnie w Kuleszach.
    Marianna była w 6 miesiącu ciąży.
    Szukano własnie jej męża,na torturach jednak nie wydała Tadeusza,ani ona ani jej rodzina .Grób Marianny znajduje sie na cmentarzu w Wys-maz,swego czasu na nagrobku było wyryte Marianna Westfal,lecz na nowym nagrobku widniej jej panieńskie nazwisko.

    Odpowiedz

  7. szukam informacji na temat ksiedza Wyszynskiego Stanislawa proboszcza w grajewie ktory zostal zamordowany i jezeli ktos moze mi pomuc szukam rodziny Wyszynskich i Waszkiewicz z Grajewa i Prostek jezeli ktos zna losy mojej rodziny prosze o kontakt tel 663277871

    Odpowiedz

  9. Szukam informacji o rozstrzelaniu kilku osób na stacji Szepietowo.Wg.informacji zostali wywleczeni z pociągu jadącego z Warszawy.Pochowani w okolicznym rowie.Tam zginął moj pradziadek Piotr Dymkowski.

    Odpowiedz

  12. Według dokumentacji Diecezji Łomżyńskiej do parafii Jabłonka Kościelna należy siedem wsi o nazwie Tybory ( a nie Tabory), wśród nich Tybory Misztale. Błędnie podana tu nazwa wsi to typowa literówka. Literówki to błędy zdarzające się często w obszerniejszych opracowaniach a uchodzące uwadze autorów i korektorów. Najczęściej są zauważane przez wnikliwych Czytelników, dzięki którym naprawiono już sporo błędów. Tak jest i w tym przypadku. Dziękuję!

    Odpowiedz

  13. Jestem autorem strony http://www.dmochowscy.info. Zbieram tam informację dotyczące przedstawicieli rodziny Dmochowskich. Z ciekawością zapoznałem się z tragicznymi wydarzeniami z miejscowości Gołasze-Puszcza z 1943 roku. O moim krewnym Aleksandrze wiedziałem już od jakiegoś czasu – niestety z tego wpisu dowiedziałem się, że tragicznie zmarł. Chciałbym, o ile otrzymam Pana zgodę, opublikować informację o tamtych wydarzeniach na wspomnianej wyżej stronie. Oczywiście w artykule wskażę skąd pochodzą informację i kto je pierwotnie opublikował. Pozdrawiam serdecznie Krzysztof Dmochowski

    Odpowiedz

  14. Gratuluję pomysłu. Bogata w swojej treści i „łatwa w dostępie” dla czytelnika „Strona Rodu Dmochowskich” bardzo mi się podoba. Oczywiście wyrażam zgodę na wykorzystanie na jej łamach informacji z „Czarnych Lat”. Proszę tylko zwrócić uwagę, że na strony 87- 90 drukowanej w 1997 roku książki wkradła się literówka zmieniająca nazwę wsi. Wieś nazywa się Tybory, a nie jak podano w książce Tabory. Literówkę tą dopiero przed rokiem dostrzegł uważny czytelnik – szósty komentarz z 13 sierpnia 2018 roku. Odwzajemniając pozdrowienia życzę sukcesów w dalszej, a jak wiem z własnego doświadczenia, nie łatwej pracy – Jerzy Smurzyński

    Odpowiedz

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *