Rozdział X. ORIENTACJE POLITYCZNE
I. Przed I wojną światową
Nie przeprowadzono jeszcze poważniejszych badań nad początkami ruchów politycznych w Łomży. Ponad wszelką wątpliwość dominowały tutaj hasła obozu narodowego. Zadecydowały o tym głównie dwa czynniki: specyficzny skład społeczno-zawodowy i czas rozpoczęcia w tym mieście pracy partyjnej. Na początku XX wieku ujawnili się pierwsi socjaliści łomżyńscy; powstał Związek Młodzieży Socjalistycznej. Do robotników, rzemieślników i inteligencji żydowskiej docierali wysłannicy socjalistycznego wysłannicy „Bundu”. W miarę rozwoju wypadków rewolucji 1905 r. nasiliła się w Łomży także agitacja ugrupowań syjonistycznych, anarchistów i eserowców, pojawiły się też pierwsze komórki Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy. Trudno byłoby określić procent mieszkańców Łomży, którzy u progu wydarzeń 1905 r. weszli w krąg oddziaływania partii i ugrupowań politycznych. Nawet jeśli nie był to znaczący odsetek, To przecież powstały dzięki powstałym kołom lepsze warunki do pojęcia walki z caratem także tu, nad Narwią. Podczas gdy ugrupowania lewicowe starały się podtrzymywać akcje protestacyjne przeciwko władzy carskiej i nie rezygnowały z walki, Narodowa Demokracja skupiła się na kampanii wyborczej do Dumy. W 1906 r. z rejonu łomżyńskiego wprowadziła ona kilka osób do Dumy i T. Skarżyńskiego do Rady Państwa, w 1907 r. do Dumy wszedł tylko Jan Harusewicz, a przy wyborach do III Dumy władze rządowe narzuciły system kurialny, preferujący grupy ze szczytu drabiny społecznej. Ogółem prawo głosu uzyskało wówczas 1166 mieszkańców Łomży. Efekt był taki, że wśród elektorów (były to wybory dwustopniowe) znalazło się 28 Polaków, 17 Rosjan i tylko 5 Żydów264
2. Okres międzywojenny
Do 1928 r. dominującą formacja polityczną w rejonie była Narodowa Demokracja (nazywana „endecją” od pierwszych liter nazwy ugrupowania). Jego duchowym przywódca był Roman Dmowski. Obozowi temu sprzyjali m. in. biskup Stanisław Łukomski i duchowieństwo. W latach 1928-1939 duże znaczenie miało Stronnictwo Narodowe (w skrócie nazywana „sanacją” od pierwszych liter swojej nazwy), czyli obóz Józefa Piłsudskiego. Stronnictwo to weszło na arenę życia politycznego w okresie wyborów do sejmu i senatu w 1928 r. W Łomży obóz ten skupiali byłych legionistów, wojskowych, urzędników, niektórych nauczycieli, część inteligencji. Korzystając z poparcia administracji państwowej, stopniowo wysunął się na drugą po endecji pozycję. Życie polityczne w Łomży i regionie wypełniała walka dwóch głównych nurtów: dominującej endecji i walczącego o utrzymanie władzy obozu sanacyjnego. W Łomży i powiecie wyróżniali się dwaj politycy, posłowie na sejm, Mieczysław Czarnecki z Polskiego Stronnictwa Ludowego i Witold Staniszkis ze Stronnictwa Narodowego265.
Żydzi mieli własne organizacje polityczne. Na zewnątrz, w opinii przeciętnego Polaka stanowili zwartą, solidarna grupę. Przyczyną takiej opinii było tworzenie przez nich bloków wyborczych do sejmu i do rad miejskich. Wynikało to jednak stąd, że rozdrobienie głosów warunkach, gdy stanowili oni mniejszość w kraju, nie dawało szans na zdobycie mandatów. W rzeczywistości zróżnicowanie polityczne Żydów było nie mniejsze niż ludności polskiej. Pierwszą grupę stanowili skrajni konserwatyści zwani ortodoksami. Głównym ugrupowaniem tej orientacji była partia nosząca nazwę Agudas Izrael. Dążyła ona do utrzymania religijnej tożsamości Żydów, stąd wynikały działania na rzecz ścisłego przestrzegania zasad wyznania mojżeszowego, tradycyjnych zwyczajów i obyczajów żydowskich. W odróżnieniu od ortodoksów, ruch syjonistyczny uważał, że tę tożsamość da się utrzymać jedynie tylko w granicach niezależnego państwa żydowskiego w Palestynie. Syjoniści byli jednak zróżnicowani ideowo i organizacyjnie. Prawe ich skrzydło stanowiła organizacja syjonistów ortodoksów – Mizrachi. Syjoniści rewizjoniści stanowili bardziej radykalne skrzydło ruchu, przygotowywali się do walki zbrojnej w Palestynie. Lewe skrzydło ruchu syjonistycznego „Robotnicy Syjonu” próbowali łączyć zasady syjonizmu z założeniami europejskiego ruchu socjalistycznego. W 1919 r. w wyborach dorady miejskiej w Łomży konserwatyści i syjoniści zdobyli pięć mandatów, podobnie pięć mandatów Żydowski Związek Robotniczy, zwany skrótowo Bundem, a Robotnicy Syjonu dwa mandaty; w wyborach 1934 r. pierwsi zdobyli pięć mandatów, Bund dwa mandaty266.
3. Po 1945 r.
W 1945 r. na terenie powiatu istniały trzy partie polityczne: Polska Partia Robotnicza (PPR), Polska Partia Socjalistyczna (PPS) i Polska Partia Ludowa zwana na terenie powiatu łomżyńskiego jako Stronnictwo Ludowe (SL). Ta ostatnia posiadała najwięcej zwolenników, dwie pozostałe rozwijały się przeważnie w miastach, gdzie było więcej robotników. Zdaniem starosty, SL mogłaby zrobić dużo dobrego dla państwa. Pod koniec tego roku, istniejące na terenie powiatu partie polityczne: PPR, PPS i SL przejawiały dużą działalność i współpracowały z miejscowymi władzami, zaś nowo utworzona partia polityczna Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL) uchylało się od kontaktów z władzami·.W marcu 1946 r. PPR, PPS i SL, pracując wspólnie z wojskiem, wysyłały swoich ludzi w teren w sprawie świadczeń rzeczowych i prowadzenia akcji polityczno-uświadamiającej, natomiast PSL nie brało żadnego udziału w tej akcji i werbowało dla siebie jak największą ilość członków. W maju 1946 r. na terenie powiatu powstała Partia Pracy, będąca pod wpływem duchowieństwa; w następnych miesiącach nie było o niej żadnych wzmianek w sprawozdaniach starosty. W lipcu tego roku wspomniano o Stronnictwie Demokratycznym (SD), które wówczas nie przejawiało aktywności, nie było jeszcze dobrze zorganizowane. W sierpniu 1946 r. PPR była niepopularna na wsi, a nawet prześladowana. Najwięcej zwolenników miało wówczas SL, chociaż ludność chętnie szła tam, gdzie widziała przed sobą korzyści materialne; niektórzy rolnicy posiadali dwie, a nawet trzy legitymacje partyjne267.
W kwietniu 1947 r. na terenie powiatu łomżyńskiego istniały: PPR, PPS, SD i SL. Najbardziej aktywnymi były PPR i PPS, lecz działalność swoją ujawniały· tylko na terenie miasta Łomży i w kilku okolicznych miasteczkach, natomiast nie okazywały żadnej pracy w środowisku wiejskim, co najwyżej popierali ich tam ludzie, którzy otrzymali parcele z byłych majątków ziemskich. Wśród ludności wiejskiej rozwijało swoją działalność SL. Partie PPR i PPS obradowały wspólnie, przygotowywały obchody 1 Maja, ich członkowie skłaniali się do zjednoczenia obu partii. W marcu 1947 r. zarząd powiatowy PSL zawiesił działalność polityczną tej partii na terenie powiatu łomżyńskiego. Pomimo tej decyzji, PSL rozgłaszała wiadomości, że w niedługim czasie będzie wojna i ustrój polityczny kraju zmieni się. Zdaniem starosty, zarząd tej partii i niektórzy wybitniejsi aktywiści po ucieczce Mikołajczyka zajęli stanowisko wyczekujące. W następnym, 1948 r. starosta kilkakrotnie dokonywał oceny działalności PSL. W lipcu – członkowie zaczynali po cichu organizować się i byli nastawieni wrogo przeciwko ustrojowi państwa, w sierpniu – szczególnie po ostatnim przemówieniu wicemarszałka sejmu na temat wsi spółdzielczych i uspołecznionych prowadzili szeptaną propagandę, że wkrótce będą organizowane kolektywy na wzór radziecki, w grudniu – nakłaniali rolników do niepłacenia podatków i nie wykonywania innych świadczeń na rzecz państwa268.
Tymczasem PPR i PPS umacniały swoją pozycję. W listopadzie 1948 r. partie odbywały wspólnie szereg zebrań, na których omawiano sprawy oczyszczania szeregów partyjnych nie tylko w łonie swoich partii, lecz w SL i SD. Z PPR usunięto 25 członków, z PPS – 22, i trwało dalsze oczyszczanie. SL przygotowywało się do wykluczenia ze swojej partii bogatych gospodarzy i częściowo miejscowej inteligencji. W dniach 15-21 grudnia 1948 r. odbył się kongres zjednoczeniowy PPR i PPS; powstała partia PZPR. W tym roku przy wydawaniu matur w szkołach średnich w Łomży i w powiecie partie te wysyłały swoich przedstawicieli w charakterze czynnika społeczno-politycznego. W marcu 1949 r. na terenie miasta Łomży i częściowo w terenie podczas przeprowadzania wyboru członków do komitetów rodzicielskich przy szkołach średnich, w skład komitetów weszli ludzie wytypowani przez partie polityczne i związki zawodowe. Według oceny starosty, SD nie przejawiało szerszej działalności, niemniej delegaci brali udział we wszystkich uroczystościach natury ogólnopaństwowej i społecznej, zaś SL było bardzkiej czynne niż w okresie poprzednim, bowiem wysyłało swoich aktywistów w teren, i ci wspólnie z delegatami Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR), czy też samodzielnie przeprowadzali pogadanki i mieli odczyty w sprawach polityczno-gospodarczych. W grudniu 1948 r. starosta stwierdził, że PZPR ujęła w swoje ręce sprawy polityczno-gospodarcze i dominowała nad innymi partiami demokratycznymi. W lutym 1949 r. PZPR w Łomży i w Zambrowie posiadała wpływy dominujące, miała prawie we wszystkich urzędach swoich ludzi na stanowiskach kierowniczych. W kwietniu 1949 r. PZPR uzgadniała działalność organizacji społecznych, typowała odpowiednich ludzi na różne stanowiska w mieście Łomży i w terenie. W maju 1949 r. PZPR pracowała intensywnie i dawała inicjatywy pozostałym dwom partiom zblokowanym. W czerwcu 1950 r. w starostwie było zatrudnionych 114 pracowników, w tym 22 partyjnych. Z 92 osób pozostałych, pisał starosta, około 50% ludzi należałoby zmienić z przyczyn różnych, część należało przesunąć w stan spoczynku, a 15% ludzi młodych przeszkolić ideologicznie i zatrzymać269.
W 1945 r. Miejska Rada Narodowa liczyła 23 radnych, wśród nich: z Polskiej Partii Robotniczej (PPR) – 4 radnych, z Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) – 6, ze Stronnictwa Ludowego (SL) – 1 i 10 osób bezpartyjni. Dnia 15 grudnia 1948 r. na kongresie zjednoczeniowym PPR i PPS utworzona została Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR), określająca się jako partia polskiej klasy robotniczej i ogółu ludzi pracy. Do 1989 r. odgrywała ona decydującą rolę w systemie politycznym i gospodarczym Polski, od 1976 r. zagwarantowaną stosownym zapisem w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W 1951 r. na 32 członków MRN było: z PZPR – 20, ze Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (ZSL) – 4, ze Stronnictwa Demokratycznego (SD) – 3, bezpartyjnych – 5 radnych. W 1957 r. podano skład ilościowy Komisji MRN. Komisja Finansów i Budżetu liczyła członków: z PZPR – 4, z ZSL – 1, z SD – 1, bezp. – 1; w Komisji Ochrony i Bezpieczeństwa było: z PZPR – 10 osób, z ZSL – 1, z SD – 1, bezp. – 0; w Komisji Budownictwa i Gospodarki Komunalnej: z PZPR – 9 osób, z ZSL – 1, z SD – 1, bezp. – 1; w Komisji Zaopatrzenia Ludności i Rolnictwa: z PZPR – 7osób, z ZSL – 2, z SD – 3, bezp. – 2; w Komisji Oświaty i Kultury: z PZPR – 5 osób , z ZSL – 1, z SD – 4, bezp. – 3; w Komisji Zdrowia Pracy i Pomocy Społecznej: z PZPR – 6 osób, z ZSL – 1, z SD – 0, bezp. – 2; Komisja Mandatowa liczyła: z PZPR – 4 osoby, z ZSL – 0, z SD – 1, bezp. – 0 osób).
W wyborach z 1969 r. na 50 radnych było: z PZPR – 25, z ZSL – 2, z SD – 7, bezp. – 16. W wyborach z 1972 r.: PZPR – 25, ZSL – 4, SD – 6, bezp. – 15. W 1977 r. było radnych: PZPR – 35, ZSL – 3, SD – 9, bezp. – 29. W 1978 r. wśród wybranych 80 radnych było: z PZPR – 45 %, z ZSL – 6 %, z SD – 9 %, bezp. – 40 % radnych. W 1975 r. „struktura polityczna miasta Łomży” przedstawiała się następująco: Polska Zjednoczona Partia Robotnicza miała 2761 członków, Zjednoczone Stronnictwo Ludowe 263, Stronnictwo Demokratyczne 153, Związek Młodzieży Socjalistycznej 1001, Socjalistyczny Związek Młodzieży Wiejskiej 250, Związek harcerstwa Polskiego 303, Liga Kobiet 1850, Kółka Rolnicze 150 osób. W kwietniu 1978 r. PZPR posiadało 3579 członków i kandydatów, w grudniu 1978 r. – 5058, w latach 1979 – 1982 ubyło z PZPR 1897 osób, w 1982 r. było 3590 członków, w kwietniu 1984 r. – 3426 członków (w tym pracowników umysłowych 2755, robotników 617, chłopów 2, innych 50). W 1986 r. przyjęto trzech kandydatów, w 1987 r. nie przyjęto żadnego kandydata. PZPR przekształciła się w Socjaldemokrację Rzeczypospolitej Polskiej (SdRP). Dnia 26 czerwca 1990 r. odbył się w Łomży I Zjazd SdRP, powołano Radę Wojewódzką z siedzibą w Łomży. W referacie programowanym w pięć miesięcy po Kongresie Założycielskim SdRP stwierdzono, że PZPR poszła złą drogą i dlatego musiała zakończyć istnienie.
W 1978 r. podano skład partyjny pracowników wydziałów Urzędu Miejskiego. Wydział Ogólny: z PZPR – 1 osoba, z ZSL – 1, z SD – 0, bezp. – 8; Wydział Finansowy: z PZPR – 10 osób, z ZSL – 0, z SD – 0, bezp. – 4; Wydział Planowania: z PZPR – 1 osoba, z ZSL – 0, z SD – 0, bezp. – 1; Wydział Oświaty i Wychowania: z PZPR – 3, z ZSL – 0, z SD – 0, bezp. – 1; Wydział Spraw Wewnętrznych: z PZPR – 3 osoby, z ZSL – 1, z SD – 0, bezp. – 7; Wydział Gospodarki Terenowej: z PZPR – 4 osoby, z ZSL – 0, z SD – 0, bezp. – 2; Wydział Handlu i Usług: z PZPR – 1 osoba, z ZSL – 0, z SD – 0, bezp. – 3; Wydział Służby Rolnej: z PZPR – 1 osoba, z ZSL – 0, z SD – 0, bezp. – 0; Wydział Komunikacji: z PZPR – 1 osoba, z ZSL – 0, z SD – 0, bezp. – 2; Wydział Zatrudnienia i Spraw Socjalnych: z PZPR – 2 osoby, z ZSL – 0, z SD – 1, bezp. – 0; Urząd Stanu Cywilnego: z PZPR – 1 osoba, z ZSL – 0, z SD – 0, bezp. – 2; Wydział Kultury Fizycznej i Turystyki: z PZPR -1 osoba, z ZSL – 0, z SD – 0, bezp. – 0; Obsługa Rady Narodowej: z PZPR – 1 osoba, z ZSL – 0, SD – 0, bezp. – 1; razem z PZPR – 30 , z ZSL – 2, z SD – 1, i bezp. – 30 pracowników urzędu miejskiego. Polska Zjednoczona Partia Robotnicza była więc obecna we wszystkich władzach i to w stopniu dominującym. W 1978 r. liczba członków i kandydatów Miejskiej Organizacja Partyjnej wynosiła 4390 osób; w tym było robotników 1505, pracowników umysłowych 2202, pozostałych 683, a w tej sumie kobiet 1649. W 1976 r. stan liczebny Zakładowej Organizacji Partyjnej Urzędu Wojewódzkiego i jednostek podporządkowanych wojewodzie łomżyńskiemu wynosił w wydziałach: Rolnictwa, Leśnictwa i Skupu na 132 zatrudnionych 33 partyjnych; Kultury i sztuki na 107 39; Kultury, Oświaty i Wychowania na 67 38; Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska na 81 34. W Wydziale Finansowym na 65 pracowników było 33 z PZPR, w Wydziale Budżetowo – Gospodarczym na 82 – 32; w Biurze Organizacji Praw i Kadr na 64 pracowników z PZPR – 42; razem na 598 osób zatrudnionych było 251 członków partii. W Dyrekcji Rozbudowy Miast i Os. Wiejskich na 97 zatrudnionych było 25 partyjnych.
Partie rekomendowały swoich członków do zarządu miasta i odwoływały ich. Na przykład w 1945 r. zostały wykluczone z partii trzy osoby i tym samym straciły mandaty radnych; na ich miejsce rekomendowano trzy inne osoby, dwie z PPR i jedną z PPS. W 1951 r. na wniosek partii politycznych odwołano kilku radnych. W 1969 r. Prezydium MRN informowało Miejski Komitet PZPR, iż na sesji MRN został opracowany klucz wyborczy: rada miejska będzie liczyć 50 członów, w tym z PZPR – 23, z ZSL – 2, z SD – 8 i bezpartyjnych – 17 członków; według stażu pracy: I kadencja – 30, II kadencja – 14 i III kadencja – 6 radnych. Po wyborach przesłano protokół do komitetu powiatowego PZPR. W rok potem odbyła się wspólna sesja MRN i Miejskiego Komitetu PZPR. W latach siedemdziesiątych wydział handlu i usług urzędu miejskiego wielokrotnie przesyłał do komitetu miejskiego PZPR raporty o zaistniałych nadużyciach w poszczególnych sklepach. W 1976 r. kolegium do spraw wykroczeń przy prezydencie uzgodniło z sekretarzem komitetu miejskiego PZPR listę ławników do sądu rejonowego. W rok potem komisja przestrzegania prawa i porządku publicznego przy urzędzie miejskim po swoim posiedzeniu przesłała informacje na adres komitetu miejskiego PZPR. W 1979 r. MRN poleciła dyrektorowi szpitala w Łomży przekazać na adres komitetu miejskiego PZPR sprawozdanie z posiedzenia komisji zdrowia spraw socjalnych i ochrony środowiska; takich przykładów można by podać więcej270
Sytuacja uległa zmianie po wydarzeniach z lat osiemdziesiątych. W marcu 1986 r. wojewoda łomżyński przypomniał prezydentowi Łomży oraz naczelnikom innych miast i gmin o obowiązku przekazywania miejskim i gminnym komitetom PZPR, SZL i SD ważniejszych decyzji, zarządzeń i wytycznych określających działania administracji państwowej w zakresie kwestii życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego. Zobowiązani byli też zapraszać członków owych partii na narady, w czasie których będą rozpatrywane istotne sprawy dla środowiska pracowniczego271.
Pod względem zawodowym w 1946 r. na 23 radnych było: pracowników umysłowych 10, robotników 4, rolników 4, inżynierów 2, nauczycieli 2 i rzemieślnik 1. W 1951 r. na 32 radnych było: pracowników umysłowych 14, robotników 10, rolników 6, rzemieślnik 1, inne zawody 1. W 1969 r. na 50 radnych było: pracowników umysłowych 32, robotników 7, rolników 4, inne zawody 7. W 1957 r. w siedmiu komisjach MRN było: pracowników umysłowych 42, rzemieślników 13, robotników 9, rolników indywidualnych 4 i innych zawodów 4 pracowników. W 1978 r. w trzynastu wydziałach urzędu miejskiego było: z wykształceniem średnim 47, wyższym 10 i podstawowym 6 osób. W 1951 r. na 32 członków rady miejskiej było 9 kobiet; w 1969 r. na 50 radnych – 14 kobiet; w 1978 r. w Urzędzie Miejskim pracowało 47 kobiet i 16 mężczyzn272.
Przy objęciu urzędu radni składali ślubowanie. W 1968 r. tekst ślubowania był następujący: „Ślubuję uroczyście jako radny pracować dla dobra narodu polskiego i pogłębiać jego jedność, przyczyniać się do umocnienia więzi władzy państwowej z ludem pracującym, troszczyć się o jego sprawy, nie szczędzić swoich sił dla wykonania zadań rady narodowej”. Taki tekst obowiązywał w czasie około dwudziestu lat. W 1988 r. tekst był nieco innej treści: „Ślubuję uroczyście jako radny pracować dla dobra narodu polskiego i jego jedności, stać na straży konstytucyjnego ustroju i praw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, działać zgodnie z interesami socjalistycznego państwa, przyczyniać się do umacniania więzi władzy państwowej z ludem pracującym, godnie i rzetelnie reprezentować swoich wyborców troszcząc się o ich sprawy, nie oszczędzać sił dla wykonywania zadań rady narodowej”. W 1972 r. sołtysi wypowiadali słowa: „Ślubuje uroczyście jako sołtys przyczyniać się do umacniania więzi władzy państwowej z ludem pracującym troszcząc się o jego sprawy, nie oszczędzać swoich sił do wykonania zadań Miejskiej Rady Narodowej”273.
Po wojnie eksponowano święto partyjne 1 Maja. W 1948 r. przewodniczący Powiatowej Rady Narodowej w Łomży zachęcił radnych do wzięcia udziału w obchodach 1 – Maja i do urządzania takowych obchodów w swoich gminach. W rok potem pierwszy sekretarz PZPR apelował do członków rady i do zaproszonych gości, aby uroczystość 1 Maja odbyła się w każdym mieście i w każdej wsi oraz powiadomił zebranych, że program obchodu zostanie im wkrótce przesłany. W 1951 r. powiadomiono radnych, że dzień 1 Maja jest świętem państwowym i powinien być obchodzony bardzo uroczyście, poszczególne zakłady pracy i instytucje mają podejmować czyny pierwszomajowe; radni zobowiązali się do odgruzowania terenu po byłym kinie „Mirażu”. Tak było do lat osiemdziesiątych. W czerwcu 1958 r. obchodzono 1000-lecie miasta, nadając tym uroczystościom wymiar polityczny i partyjny274.
4. Związki zawodowe
Związki zawodowe na terenie powiatu zaczęły się organizować dopiero w czerwcu 1945 r. i nie przejawiały wówczas żywszej działalności. We wrześniu tego roku zostały zorganizowane na terenie Łomży związki zawodowe, za wyjątkiem związku rzemieślników różnych branż oraz podjęto prace nad zorganizowaniem związków zawodowych na terenie całego powiatu. Dnia 1 listopada 1945 r. odbyło się pierwsze zebranie wyborcze związków zawodowych i została powołana Rada Powiatowa tych związków. W następnych latach starosta wspominał lakonicznie o związkach zawodowych. Dopiero w 1949 r. podał, że koła lokalne związków zawodowych istniejące przy urzędach i instytucjach bardzo nasiliły swoją działalność, wyłoniły spośród siebie komisje usprawnień, zadaniem których było dopingowanie pracowników w kierunku zwiększenia wydajności pracy, oszczędzania materiałów potrzebnych do pracy oraz punktualne przestrzeganie godzin pracy. Sekcja artystyczna związków zawodowych wyjeżdżała do miejscowości: Kisielnica, Poryte-Jabłoń i Krzewo, wytypowanych na spółdzielnie; wsie te były obsługiwane przez lekarzy bezpłatnie. Wzmogła się dyscyplina związkowa, nad przestrzeganiem której czuwała komisja usprawnień. Związki zawodowe zatraciły więc swój statutowy charakter275.
5. Solidarność
Dnia 31 sierpnia 1980 r. w Gdańsku podpisano historyczne porozumienie, doszło do istotnych zmian sytuacji politycznej kraju. 10 listopada 1980 r. Sąd Najwyższy dokonał rejestracji Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego (NSZZ) „Solidarność”, będącego w opozycji do PZPR. Dnia 3 listopada 1980 r. Komitet Wojewódzki PZPR w Łomży podał ilość osób zatrudnionych w danym zakładzie przemysłowym, ilość członków Solidarności oraz procent członków „Solidarności” w stosunku do liczby wszystkich zatrudnionych w zakładzie. Łomżyńskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Narew”: 3086 zatrudnionych, brak danych o członkach „Solidarności”. Przedsiębiorstwo Przemysłu Spożywczego 1211 zatrudnionych, brak danych o członkach „Solidarności”. Państwowa Komunikacja Samochodowa 780 zatrudnionych, członków Solidarności 500, w stosunku do liczby zatrudnionych 70%; Fabryka Mebli odpowiednio: 490 – 300 – 60%; Wojewódzkie Zakłady Spożywczo-Rolne 450 – 80 – 18%; Wojewódzki Urząd Telekomunikacji: 378 – 40 – 9%; Spółdzielnia Inwalidów: 313 – 125 – 40%; Wojewódzki Zakład Energetyki Cieplnej: 250 – 80 – 38%; Rejon Dróg Publicznych: 240 – 160 – 67%; Zakład Doskonalenia Zawodowego: 204 – 150, 73%; Sąd Wojewódzki w Łomży oraz w rejonie obejmującym Łomżę, Grajewo i Zambrów 50 – 11 – 7%; Zakład Energetyczny: 130 – 100 – 77%; Zakład Remontowo – Budowlany: 130 – 130 – 100%; Państwowy Zakład Ubezpieczeń 69 – 63 – 91%; Wojewódzka Kolumna Transportu Sanitarnego: 68 – 63 – 93%. Notowane było zainteresowanie „Solidarnością” w następujących zakładach: Łomżyńskim Przedsiębiorstwie Budowlanym, Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym, Wytwórni Usługowej Spółdzielnia Pracy i w Fabryce Aparatury i Urządzeń Komunalnych „Powogaz”.
Według stanu z 26 listopada 1980 r., podano również ogólną ilość zatrudnionych w zakładzie, ilość członków „Solidarności” oraz ilość członków PZPR należących do „Solidarności”. Oto zakłady. Łomżyńskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego: 3220 zatrudnionych, 2800 członków „Solidarności”, 500 członków PZPR; Przedsiębiorstwo Przemysłu Spożywczego odpowiednio: 1150 – 1000 – 280; Łomżyńskie Przedsiębiorstwo Budowlane: 940 – 700 – 80; Wojewódzki Szpital Zespolony: 850 – 840 – 140; Państwowa Komunikacja Samochodowa: 792 – 500 – 90; Fabryka Mebli: 490 – 470 – 100; Wojewódzkie Zakłady Spożywczo – Rolne: 450 – 250 – 50; Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej: 440 – 300 – 25; Spółdzielnia Inwalidów: 373 – 125 – 60; Wojewódzkie Zakłady Energetyki Cieplnej: 260 – 247 – 40; Sąd Wojewódzki plus rejony: 150 – 30; Zakład Energetyki: 130 – 130 – 24; Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Handlu Wewnętrznego 140 – 140 – 14; Zakłady Doskonalenia Zawodowego: 204 – 204 – 34; Bank Gospodarki Żywnościowej: 74 – 56 – 10; Zakład Remontowo – Budowlany WSS: 130 – 130 – 15; Stacja Sanitarno – Epidemiologiczna 85 – 70 – 14; ?? : 72 – 36 – 9; Państwowy Zakład Ubezpieczeń: 69 – 63 – 21; Wojewódzki Zakład Transportu Sanitarnego: 68 – 63 – 6; Szkoła Podstawowa nr 3: 45 – 35 – 19. Muzeum Okręgowe: 23 – 70 – 14.
Na dzień 15 marca 1981 r. ruch zawodowy w województwie tworzyły: związki branżowe – 23,5 tys. osób, co stanowiło 38% ogółu zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej; NSZZ Solidarność – 37,5 tys., co stanowiło 60% zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej; związki autonomiczne – 1,5 tys., co stanowiło 2% zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej. Jako skrajny przypadek podano Łomżyńskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Narew”, w których na 3067 zatrudnionych akces do NSZZ „Solidarność” wyraziło 2930 pracowników, co stanowiło 95,5% zatrudnionych. Na 630 członków PZPR w tym zakładzie, do „Solidarności” należało 514 osób, co stanowiło 81%. W skład Komisji Zakładowej weszło tam 20 osób, w tym 12 członków PZPR, to jest 60%. Prezydium wybrano w składzie trzyosobowym, w tym wszyscy byli członkami PZPR. W dniu 15 marca 1981 r., na ponad 8 tys. członków partii zatrudnionych w zakładach województwa łomżyńskiego, w których działała „Solidarność”, jej członkami było ponad 5 tys. członków PZPR, to jest 62,5%. Wśród przewodniczących i ich zastępców Komisji Zakładowych było 54 członków PZPR, co stanowiło 42,5%. Członkowie partii należący do „Solidarności” stanowili 20% całej organizacji partyjnej województwa. W sierpniu 1981 r. „Solidarność” skupiała około 42 tys. osób, co stanowiło 67% zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej. Na 6800 członków PZPR w zakładach i instytucjach, w których istniała „Solidarność”, jej członkami było 4700 członków PZPR, co dawało 69%. Członkowie partii należący do „Solidarności” stanowili 22,7% wojewódzkiej organizacji partyjnej. W dniu 24 października 1981 r. znów podawano, że na ogólną liczbę 63 tys. zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej „Solidarność” zrzeszała około 42 tys., co stanowiło 67% ogółu zatrudnionych. „Solidarność” działała w 280 zakładach pracy i instytucjach całego województwa. W łomżyńskim oddziale Regionu Mazowsze w skład prezydium wchodziło 11 osób, w tym 5 członków PZPR. „Solidarność” przeniknęła również do rolników indywidualnych. W marcu 1981 r. do tego związku należało około 10 tys. rolników (w województwie łomżyńskim było 52 tys. gospodarstw). Obok „Solidarności” były związki branżowe zrzeszające około 19 tys. zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej, co stanowiło 30% ogółu zatrudnionych oraz związki autonomiczne zrzeszające około 1 tys. zatrudnionych. Dnia 13 grudnia 1981 r. ogłoszono w kraju stan wojenny, który odwołany został 22 lipca 1983 r. (zawieszony był 31 grudnia poprzedniego roku). Wielu członków „Solidarności” pozostawało w więzieniach i w miejscach odosobnienia, wśród nich około dwadzieścia osób z Łomży. Podczas trwania stanu wojennego w Łomży nie odbywały się sesje Rady Miejskiej276.
Źródła:
264 A. Dobroński, Łomża, s. 181 n.
265 Por. H. Majecki, Obóz sanacyjny w Łomżyńskiem w latach 1928-1939, Studia Łomżyńskie 4(1993)61-75; tenże, Działalność polityczna Witolda Staniszkisa w okręgu łomżyńskim, Studia Łomżyńskie 4(1993)117-124. Z. Tomczonek, Ruch ludowy w Łomżyńskiem w latach 1918-1925, Studia Łomżyńskie 2(1989)109-125; tenże, Ruch ludowy w Łomżyńskiem w latach 1931-1939, Studia łomżyńskie 4(1993)77-99. A. Mieczkowski, Oblicze polityczne regionu łomżyńskiego w latach 1919-1930, Łomża 1983. J. Kowalczyk, Komunistyczna partia Polski w okręgu łomżyńskim, por red. Z. Hirsza, Białystok 1976. A. Dobroński, Doktor Mieczysław Czarniecki – społecznik, Ziemia Łomżyńska 4(1990)209-215. J. Milewski, Działalność Mieczysława Czarneckiego w okresie międzywojennym, Studia Łomżyńskie 3(1991)119-128.
266 H. Majecki, Orientacje polityczne ludności żydowskiej w Łomży w okresie międzywojennym, Studia Łomżyńskie 5(1995)89-94.
267 ArPł, Starostwo, sygn. 6 k. 31; sygn. 7 k. 3, 12, 47. ArPb, Urząd, sygn. 267 k. 9, 17, 29, 32.
268 ArPł, Starostwo, sygn. 7 k .3, 5, 8, 10, 14, 18, 26, 27, 30, 33, 36, 42, 50; sygn. 9 k. 16, 22
269 ArPł, Starostwo, sygn. 7 k. 44, 46, 50, 54, 56, 60 65.
270 ArPł, Prez. MRN, sygn. 1 k. 5; sygn. 18 k. 5. Zarząd Miejski, sygn. 2 k 22. Rada Narodowa, sygn. 77 k. 135; sygn. 78 k. 53, 134, 135; sygn. 89 k. 22; sygn. 102 k. 301. Komitet Wojewódzki PZPR, sygn. 738 (Biuletyny Informacyjne PZPR z lat 1975 -1989).
271 ArPł, Prez. MRN, sygn. 1 k. 54; sygn. 4 k. 5, 26, grudzień 1957; sygn. 14 k. 232; sygn. 18 k. 1; sygn. 22 k. 176; sygn. 44 k. 15. Rada Narodowa, sygn. 30 k. 117; sygn. 160 k. 32. Liczba radnych zależała od ilości mieszkańców miasta, np. w 1948 r. z 24 zwiększono do ilość 32 radnych, bowiem liczba mieszkańców wzrosła do ponad 15 tys. ArPł, Powiatowa Rada Narodowa, sygn. 4 k. 8. Komitet Miejski PZPR, sygn. 26 k. 124; sygn. 29 k. 65; sygn. 48 k. 2; sygn. 49 k. 77; sygn. 52 k. 84; sygn. 57 k. 93, 97, 104, 119; sygn. 58 k. 187;
272ArPł, Prez. MRN, sygn. 1 k. 54; sygn. 44 k. 15. Rada Narodowa, sygn. 30 k. 117.
273ArPł, Prez. MRN, sygn. 1 k. 56; sygn. 3 k. 401; sygn. 17 k. 34; sygn. 19 k. 134; sygn. 20 k. 31; sygn. 21 k. 71; sygn. 22 k 8,. 176. Rada Narodowa, sygn. 17 k. 30.
274 ArPł, Prezydium MRN, sygn. 1 k. 24. Powiatowa Rada Narodowa, sygn. 2 k. 50; sygn. 3 k. 19.
275 ArPł, Starostwo, sygn. 6 k. 13, 22, 34; sygn. 7 k. 56, 60. Por. T. Długoborski, Próby kolektywizacji wsi w powiecie łomżyńskim w latach 1949-1956, Studia Łomżyńskie, t. 11 (2000), s. 90-111. .
276 ArPł, KW PZPR, sygn. 374 k. 16, 23, 75, 82, 90, 93; sygn. 375 k. 29, 72, 96; sygn. 390 k. 1. Por. Cz. Brodzicki, Moja Łomżyńska Solidarność, Warszawa 1999.
1 comments
To jest przepisana książka księdza Jemielitego "Dzieje Łomży tysiącletnie" wypadałoby podać autora.