Ks. Witlod Jemielity
Witold Jemielity urodził się w 24 listopada 1935 roku we wsi Brzózki Brzezińskie k. Wysokiego Mazowieckiego. Studiował w łomżyńskim seminarium duchownym. Święcenia kapłańskie otrzymał 26. grudnia 1958 roku z rąk księdza biskupa Czesława Falkowskiego.
Historię Kościoła studiował na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, na którym w roku 1963 uzyskał stopień doktora, a w 1975 – doktora habilitowanego. Po doktoracie przebywał dwa lata za granicą.
Od 1967 roku Ks. dr Witold Jemielity wykłada w łomżyńskim Wyższym Seminarium Duchownym. Wykłady prowadzi także w Akademii Teologii Katolickiej , oraz Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.
Tytuł naukowy profesora nauk teologicznych nadał Mu w dniu 20 grudnia 1994 roku prezydent Rzeczpospolitej Polskiej Lech Wałęsa.
Jest też ks. profesor członkiem Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego, w którym przez wiele kadencji pełnił różne funkcje w jego zarządzie.
Za działalność naukową i organizacyjną był wielokrotnie nagradzany przez rektorów Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu w Białymstoku. Jest także laureatem I Nagrody i Medalu Zygmunta Glogera za szczególne zasługi w badaniu, ochronie i rozwoju kultury, oraz laureatem XIII edycji Nagrody Marszałka Województwa Podlaskiego za osiągnięcia w dziedzinie twórczości artystycznej, upowszechniania i ochrony dóbr kultury. Jest także odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Zainteresowania naukowe ks. prof. Witolda Jemielitego koncentrują się zwłaszcza na zagadnieniach: dziejów Kościoła w Królestwie Polskim i w Diecezji Łomżyńskiej, dziejów wyznań religijnych, szkolnictwa w latach 1795-1939, podziałów administracyjnych powiatów województwa białostockiego w latach 1919-1990 oraz biogramów i haseł. Dorobek piśmienniczy oparł głównie na źródłach archiwalnych. Jest autorem 50 książek, 178 artykułów naukowych, 127 życiorysów księży, kilkunastu haseł do encyklopedii.
DZIEJE ŁOMŻY TYSIĄCLETNIE – książkę autorstwa Księdza Profesora – będziemy publikowali na naszych łamach w odcinkach zamieszczanych co kilka dni.
Redakcja
Witold Jemielity
DZIEJE ŁOMŻY TYSIĄCLETNIE
Wstęp
Łomża posiada bogatą historię, swymi początkami sięga czasów piastowskich. Jej dzieje przedstawiono już w kilku opracowaniach monograficznych. Oto autorzy i tytuły książek: Czesław Brodzicki, Łomża w latach 1529-1795, Łomża 2000; Donata Godlewska, Łomża od czasów najdawniejszych do rozbiorów Rzeczypospolitej XI w. – 1795, Warszawa 1962, drugie wydanie, Łomża 2000; Czesław Brodzicki i Donata Godlewska, Łomża w latach 1794 – 1866, Warszawa 1987; Adam Dobroński, Łomża w latach 1866 – 1918, Łomża – Białystok 1993; Witold Jemielity, Łomża w okresie międzywojennym, Łomża 2002; Witold Jemielity, Łomża w latach 1945-1999, Łomża 2004; Władysław Świderski, Łomża, Łomża 1925, Leszek Taborski, Łomża i jej mieszkańcy 1418-1939, Łomża 2002. Jest też wiele opracowań naukowych i drobnych artykułów dotyczących różnych dziedzin z życia miasta. W oparciu o badania własne i innych osób, autor zamierza przedstawić tysiącletnie dzieje Łomży. Zamieszczone przypisy do tekstu pozwolą Czytelnikowi pogłębić kwestie szczegółowe i sięgnąć do wskazanych tam źródeł.
Rozdział I. POCZĄTKI ŁOMŻY
Zacząłem 3 listopada 2004 r., podstawowy tekst (303 strony) skończyłem 28 lutego 2005 r. Dostosowałem przypisy. Ziemie nad Narwią i jej dopływami od tysięcy lat były zasiedlone. W pradolinie Narwi, na licznych wydmach, tarasach, na jej skarpie i nad brzegami innych rzek i rzeczek znaleziono ślady osadnictwa, poczynając od paleolitu. Jednak brak systematycznych, szerokich badań archeologicznych nad całym Ponarwiem uniemożliwia zorientowanie się, jakie były dzieje dawnego osadnictwa ziem nad Narwią, jak było ono rozmieszczone i gęste w kolejnych epokach, kulturach wyodrębnionych przez archeologów, czy trwało ono ciągle, czy wprost przeciwnie bywały dłuższe lub krótsze okresy osadnicze. Z rozmieszczenia i chronologii odkrytych i zbadanych stanowisk można tylko wnioskować, że dorzecze Narwi przez całe najdawniejsze dzieje było, w porównaniu z innymi krainami Polski, słabo zaludnione. Nie zachowały się żadne źródła, które by wymieniły choć jedną, poza Wizną nazwę miejscowości istniejącej nad środkowa Narwią i w jej dorzeczu w X-XIII wieku. Nazwy najbliższych wsi, z terenu kasztelanii świeckiej, wymienił dopiero dokument księcia Konrada Mazowieckiego z około 1239 r. Z grodów, a było ich kilka, wzniesionych dopiero po włączeniu Ponarwia do państwa Piastów, tylko jedna jedyna Wizna (lub jej kasztelanowie) występowała często od 1145 r. w źródłach polskich, ruskich i krzyżackich. O istnieniu osadnictwa nad Narwią i w jej dorzeczu, a przede wszystkim grodów, wiemy tylko na podstawie ich pozostałości (grodzisk, cmentarzy, resztek osad).
Wraz z uformowaniem się Słowian, a następnie powstaniem państwa polskiego tereny ziemi łomżyńskiej (zajęte przez Piastów zapewne w X wieku) znalazły się na pograniczu władztwa Piastów z ludami bałtyckimi (Galinami, Jaćwingami i Litwinami). Osadnictwo skupiało się głównie na obu brzegach Narwi, przede wszystkim na brzegu południowym i nad rzeką Łomżycy, ale osady były również z dala od niej.
Początki budowy pierwszych grodów zapewne należy odnieść do X wieku, gdy Polańscy Piastowie opanowali Mazowsze. Nad Narwią wzdłuż głównej drogi i u jej przepraw przez tę rzekę wzniesiono grody: przy ujściu Omulwi (grodzisko Stare Miasto pod Ostrołęką), przy ujściu Pissy do Narwi (pod Nowogrodem), Wizna, Tykocin (grodzisko I), Gród przy ujściu Pissy, którego nie należy mylić z późniejszym Nowogrodem. Linii Narwi i przeprawy głównej drogi przez zwężającą się tu bagnistą dolinę rzeki strzegł wzniesiony na południowym brzegu gród Łomża.
Grodzisko w Starej Łomży, nazywane przez okoliczną ludność Górą Królowej Bony, archeologowie badali w 1923 r., w 1966 r. i w 1982 r. Z ich badań wynika, że pod koniec IX wieku, na cyplu wysoczyzny, podmywanej od wschodu nurtem Narwi, w niezwykle dogodnym dla osadnictwa pograniczu kilku stref ekologicznych, powstała niewielka osada. Po tych pierwszych osadnikach zachowała się ręcznie lepiona, gruba ceramika, trochę kości zwierzęcych, przęśliki gliniane i osełki. Osada ta, wykorzystując wzrastające znaczenie wodnego szlaku narwiańskiego i sprzyjające warunki przyrodnicze, rozrastała się szybko, by w przeciągu X wieku przekształcić się w ludną i bogatą osadę targową, aktywizującą osadnictwo w najbliższej okolicy i zajmującą coraz większa przestrzeń. Archeologowie znaleźli z tego okresu wiele przedmiotów nie tylko codziennych użytku, które wskazują na funkcjonowanie w X i w początkach XI wieku aktywnego szlaku handlowego. Powstające w początkach XI wieku pierwsze grodzisko w Starej Łomży, za jeden z celów miało obronę znanego już szlaku wodnego. Dolina Narwi jest w tym miejscu najwęższa, ma 1,5 do 2 km. Z grodu doskonale widoczna była dolina Narwi i jej drugi brzeg wzdłuż kilkunastu kilometrów.
Był to gród typu cyplowego. Zachowało się po nim sześć fos i pięć niewielkich wałów powstałych w wyniku wybrania fos i narzucenia wybranej ziemi na przestrzenie między nimi. Fosy miały szerokość od 1.0 do 1,5 m, a przestrzenie wałowe miedzy nimi od 3 do 4 m. Gród ten nie funkcjonować długo i prawdopodobnie pod koniec XI wieku lub na początku XII wieku został spalony, o czym świadczy gruba warstwa spalenizny na fosach. Spalenie grodu nie spowodowano zaniku osadnictwa w tym atrakcyjnym ternie. Od przełomu X/XI wieku zaczynają funkcjonować okoliczne osady, dla których gród stanowił centrum i schronienie. W połowie XII wieku przystawiono do budowy nastopnego, bardziej ufortyfikowanego grodu. Był on typu pierścieniowego ze stożkiem wewnętrznym, na którym stała drewniana wieża, z której zachowały się spalone szczotki. Podstawa walu wynosiła około 8 m i posadowiona była na warstwie osadniczej pochodzącej z najstarszej osady. Od zewnątrz konstrukcję pilotowały słupy zabite dość gęsto i glina obłożona głazami. Korona wału wzmocniona była palami przeplecionymi faszyną. Po wybudowaniu grodu właściwego przystąpiono do dalszej fortyfikacji terenu dobudowując dwa podgrodzia. Na podgrodziach było pusto. Ożywały prawdopodobnie w okresach zagrożenia stają się schronieniem dla ludności okolicznych osad. Pod koniec XIII wieku gród ten został zdobyty i spalony. Gród Łomża jak i całe osadnictwo wiejskie uległy zapewne prawie całkowitemu zniszczeniu w czasie najazdów jaćwieskich i litewskich w XIII i XIV wieku. Jeszcze w 1258 r. chyba było osadnictwo nad Narwią, jeśli tego roku książę Daniel mógł otrzymać z Wizny odpowiednią ilość żywności. Zapewne największe, może decydujące zniszczenia spowodowały najazdy w latach 1258-1263. Wtedy i w czasie następnych najazdów w XIII i XIV wieku przestało w zasadzie stare osadnictwo. Jakieś niedobitki ludności tu i ówdzie mogły ocaleć, ale ciągłe najazdy i stale wiszące niebezpieczeństwo utraty wszystkiego i życia, niewątpliwie skłoniły większość pozostałych mieszkańców do przeniesienia się w głąb Mazowsza i pod grody, które książęta mazowieccy utrzymywali. W latach siedemdziesiątych XIII wieku wyprawy najeźdźców osłabły. Kierowały się poza tym w głąb zasobnej, nie zniszczonej Polski. Po pokonaniu w latach 1278-1283 Jaćwieży przez Krzyżaków skończyły się ostatecznie najazdy jaćwieskie, ale kontynuowali je dalej Litwini. Książęta mazowieccy utrzymywali dalej swe panowanie na opustoszałym wschodnim Mazowszu z pomocą tych grodów, których najeźdźcy nie zdobyli i tych, które książęta z dużym nakładem sił i środków ponownie odbudowali. Do nich w zasadzie cofnęło się i ograniczyło osadnictwo. Bez badań archeologicznych nie można powiedzieć, które z grodów jeszcze istniały w końcu XIII i w XIV wieku, i gdzie przetrwało osadnictwo wiejskie. Wiadomo tylko, że stale istniał, mający kluczowe znaczenie dla utrzymania wschodniego Mazowsza, gród Wizna. Gród łomżyński niewątpliwie wcześniej przestał istnieć. Brak bowiem w źródłach z XIII i XIV wieku jakichkolwiek wzmianek o nim, gdy Wizna wielokrotnie występuje, a po 1313 r. jest często w tytulaturze książąt mazowieckich. Funkcje grodu łomżyńskiego, ale chyba nie od razu, przejął nowy gród naprzeciw ujścia Pissy do Narwi, nazwany dlatego też Nowym Grodem.
Wielkość grodu w Starej Łomży i jego położenie geograficzne nasuwają przypuszczenie, że mógł on być grodem kasztelańskim. Brak jakichkolwiek wzmianek o kasztelanach łomżyńskich można tłumaczyć wczesnym upadkiem grodu Łomża. Za znaczeniem Łomży przemawia również to, że przy grodzie wzniesiono kościół. Gdyby nie te wielkie pozostałości ziemne po grodzisku ze względu na brak jakichkolwiek wzmianek w źródłach wczesnośredniowiecznych, nigdy byśmy nie wiedzieli o istnieniu tego grodu. Centrum życia gospodarczego i wojskowego jakim był gród, przestało istnieć. W XIV wieku grody straciły swój charakter obronny, a podgrodzia nabierały większego znaczenia. Łomża rozwinęło się drogą ewolucji z targu i już przed lokacją stanowiło centrum gospodarczo-handlowe. Nowe miejsce umożliwiło lepszy jej rozwój i wytyczenie ulic.
Stara Łomża. Plan grodziska i przekrój podłużny wg. R. Jakimowicza
Na odrębnym występie skarpy, w pobliżu grodu znajduje się Wzgórze św. Wawrzyńca. Badaniem tego terenu zajmowali się archeologowie w latach osiemdziesiątych i dwutysięcznych. Doszli oni do wniosku, że na wzgórzu są trzy poziomy: wczesnośredniowieczna osada z XII wieku, cmentarzysko, którego początki sięgają czasów przed budowa kościoła murowanego oraz murowana świątynia wraz z otaczającym ją cmentarzem. Nie stwierdzili czytelnych śladów starszej budowli murowanej, poprzedzającej kościół późnośredniowieczny. Nie zanegowali natomiast możliwości istnienia kościoła drewnianego (może w innej partii wzgórza). Na wzgórzu odsłonięto dziesiątki nakładających się na siebie pochówków szkieletowych, grzebanych w obrządku chrześcijańskim.
Podczas badań archeologicznych, po usunięciu krzewów, darni i gruzu wyłonił się cały zarys jednonawowej budowli w kształcie prostokąta, o wymiarach 13 na 28 m. Zachowały się kamienne fundamenty, z resztkami pojedynczych warstw cegieł gotyckich, łączonych zaprawą wapienną oraz, w części prezbiterialnej i w zakrystii, niewielkie fragmenty ceglanej podgoli. Kościół był orientowany wzdłuż linii wschód-zachód. W centralnej części ściany zachodniej znajdowało się wejście główne do świątyni. Od strony północnej, na wysokości prezbiterium, przylegała do niego niewielka zakrystia o wymiarach 3,5 na 7,5 m. Nie ustalono daty powstania tej świątyni, prawdopodobnie została zbudowana w drugiej połowie XIII wieku. Nie była ona kościołem parafialnym w ścisłym znaczeniu tego słowa. Przez stulecia do utworzenia parafii potrzeba była formalna zgoda biskupa. On podpisywał odpowiedni dokument, w którym wyszczególniał teren należący do parafii (okręg parafialny) i wskazywał na sposób utrzymania się proboszcza – zapis gruntów. Te warunki zostały spełnione przy zakradaniu parafii w Łomży. W 1609 r. świątynia była w złym stanie technicznym, wyglądała na zaniedbaną, przeciekał pokryty gontem dach, ale była miejscem dorocznych tłumnych odpustów. W 1765 r. świątynia została rozebrana. Na pamiątkę jej istnienia postawiono tam kapliczkę z drewnianą figurką św. Wawrzyńca, a w 1850 r. wzniesiono wielki drewniany krzyż. W Starej Łomży, na Wzgórzu Świętego Wawrzyńca, w pobliżu grodu, stał pierwszy kościół parafialny. W połowie XVIII w. kościół był już bardzo zniszczony, w 1765 r. został rozebrany. Na pamiątkę postawiono tam kapliczkę z drewnianą figurka św. Wawrzyńca, a w 1850 r. wzniesiono wielki drewniany krzyż. Obecne pamiątki te zostały zniszczone. Figura św. Wawrzyńca znajduje się w Muzeum Północno-Mazowieckim w Łomży.
Kolejni książęta mazowieccy podejmowali próby ponownego zasiedlenia wschodnich, rozległych, nie wykorzystanych gospodarczo połaci ich państwa. Układy graniczne z 1343 r. z Krzyżakami i z 1358 r. z Litwą też temu miały służyć przez ustalenie granic przynależności. Zmniejszyło się bardzo niebezpieczeństwo ciągłych najazdów od strony wschodniej granicy, co sprzyjało rozwojowi osadnictwa.
Widok z grodziska na dolinę Narwi (2005 r.)
Dobrze rozwijające się osadnictwo, a przede wszystkim rosnący ruch na przeprawie głównej drogi przez Narew i dalej na Wiznę w kierunku Grodna i Litwy, ważniejszej i bez porównania ruchliwszej niż przez Nowogród do Prus, a także pozostawanie Wizny w zastawie u Krzyżaków (w latach 1382-1401) przyczyniły się do odrodzenia Łomży, do założenia tego miasta położonego dalej od granicy litewskiej niż Wizna.
Obręb miasta Łomży leży na pograniczu dwóch makroregionów: Doliny Narwi i Międzyrzecza Łomżyńskiego. Północno-wschodnia część obszaru, około 30% ogólnej powierzchni obrębu, zajmują naturalne użytki zielone zwane pulwami. Pozostała część miasta obejmuje urozmaicona pod względem rzeźby terenu wysoczyzna morenowa. Nazwa Łomża sięga zamierzchłej historii. Nazwa ta oznaczała przypuszczalnie miejsce, gdzie był jakiś łom, jakieś pokruszone bloki kamiennie bądź połamane przez wiatr drzewa. Nazwa jest topograficzna, urobiona za pomocą przyrostka „ża” od tego samego rdzenia, co staropolskie łomić, łomać. W materiałach źródłowych z XV i XVI wieku występuje Lomza, Lompza, Lomscha, Lompsza. Herbem miasta Łomży jest skaczący jeleń przez kamienie. Wyobrażenie to wiążę się z właściwościami terenu. Herb otrzymała Łomża od książąt mazowieckich w XV wieku, być może równocześnie z nadaniem praw miejskich. Miasto rozwijało się pomyślnie. Już w 1410 r. Łomżą miała wójta, co świadczy o jej charakterze miejskim; 30 sierpnia tego roku wójtem został Jan Białek Unormowanie prawnej sytuacji miasta nastąpiło 15 czerwca 1418 r.
W odległości 4 km na północny zachód od rozwalin starego grodu i kościoła św. Wawrzyńca wymierzono na sporym, plaskiem wzniesieniu skarpy, panującym nad doliną Narwi, nowe miasto, obejmujące kwadratowy rynek i osiem wybiegających z niego ulic. Nastąpiło to jeszcze przed końcem XIV wieku, gdyż książę Janusz I, nadając 30 sierpnia 1400 r. Janowi Białkowi, mieszczaninowi warszawskiemu, w wójtostwo w Łomży, dał mu je już z czterema włókami. Według erekcji parafii łomżyńskiej kościół w nowym mieście ufundował Książę Janusz I przed objęciem rządów przez biskupa Jakuba, a więc miedzy 1379 a 1396 r., zapewne bliżej tej ostatniej daty. Można więc przyjąć, że około roku 1390-1395 rozpoczęto zakładanie Łomży. Data nadania w wójtostwa jest pierwszą wzmianką o Łomży, o której źródła w ogóle nie wspominają. Także źródła krzyżackie zaczynają wymieniać Łomżę dopiero od 1400 r. Od 1402 r. zaczęto także określać według Łomży położenie części nadań książęcych. Od 1403 r. Łomża występuje jako siedziba sądu i jako miejsce wystawiania dokumentów książęcych. Zapewne więc już wtedy stanął w nowym nieście dwór książęcy, który po rozbudowaniu zwano zamkiem. Wkrótce też utworzono parafię przy kościele św. Piotra, Pawła i Andrzeja oraz Rozesłania i Katarzyny (później był zwany kościołem Rozesłańców lub Rozesłania Apostołów), wzniesionym nad stroma krawędzią skarpy łomżyńskiej, w miejscu zwanym później Popową Górą (dziś teren klasztoru kapucynów). Biskup Jakub wystawił 3 lutego 1410 r. dokument erekcyjny parafii, do której przyłączono miasto Łomże i wsie: Siemień, Podgórze, Giełczyn, Konarzyce, Łomżyca, Stara Łomża i puste siedliska Kuliski i Jednaczewo. Były to wszystkie wsie chłopów książęcych (z wyjątkiem Kupisk i Jednaczewa), tworzące od tego czasu prawie niezmienna sieć osadniczą przy Łomży. 15 czerwca 1418 r. książę Janusz I nadał Łomży prawa miejskie. Był to bardzo ważny dokument, ponieważ potwierdzał pod względem prawnym charakter miejski Łomży. Szczególny wpływ na rozwój miast nad Narwią, a przede wszystkim Łomży wywarł związany z kolonizacja wyrąb lasów i wielki rozwój eksportu drzewa droga wodną do Gdańska. Z kolei rozwój rolnictwa przynoszący nadwyżki zbożowe przyniósł ze sobą powstanie nowej gałęzi handlu w Łomży – eksportu zboża. Bogactwo łąk w dolinie Narwi sprzyjało hodowli bydła, rozwinął się więc tez eksport bydła i skór. Droga przez Łomżę, jako jedna z dróg łączących Koronę z Litwą, zyskała na znaczeniu po włączeniu Mazowsza do Korony. Do Łomży często przybywali kolejni książęta mazowieccy, dla których i dla urzędów postawiono odpowiednie budynki, zwane zamkiem. W rzeczywistości był to duży zespół dworski, złożony z kilku obiektów otoczonych umocnieniem. Krótką ulicę prowadząca z rynku, a kończącą się wówczas na bramie zamku nazwano ulicą Senatorską. Rozwój przestrzenny Łomży od XVII do połowy XIX wieku postępował w kierunku północno-zachodnim. Miasto wchłonęło przedmieścia, które zapewne znajdowały się za bramami miejskimi. Na początku XVII wieku wytyczono Nowe Miasto na terenach dawnego folwarku miejskiego.
Łomża stała się stolicą ziemi łomżyńskiej (dystrykt łomżyński wzmiankowany od 1414 r. a ziemia od 1438 r.), siedziba sądu ziemskiego z sędzią, podsędkiem, pisarzem i asesorami. W Łomazy umieszczono siedzibę rządcy (prokuratora) zwanego od lat czterdziestych starostą, zarządzającego z ramienia księcia ziemią łomżyńską. Wraz ze znacznym wzrostem liczby szlachty w ziemi łomżyńskiej zaistniała już w XV wieku potrzeba powołania nowych miejsc sprawowania sądów, do których na roki przybywał sąd łomżyński. Łączył się z tym podział ziemi łomżyńskie na cztery powiaty: łomżyński, kolneński, ostrołęcki i zambrowski1.
W ostatnich latach z Łomżą wiąże się postać św. Brunona z Kwerfurtu. Według niektórych miejscowych autorów miał on założyć pierwszy kościół w Starej Łomży. Kim był św. Brunon ? Urodził się w latach 974-978. Pochodził z możnej rodziny saskiej i z racji swego urodzenia otrzymał odpowiednie wykształcenie. Znalazł się w otoczeniu cesarza niemieckiego Ottona III i z jego dworem udał się do Rzymu. Tam stał się członkiem nowego zakonu kamedułów. Zakonnicy ci podejmowali działalność misyjną na kresach ówczesnego chrześcijaństwa. Postawa ta różniła się istotnie od zwyczajów benedyktynów, zobowiązanych do niedopuszczania klasztoru i wrośniętych w społeczeństwo feudalne. Brunon podjął pracę misyjną. Przebywał w Niemczech, w Polsce, na Rusi, na Węgrzech. Na początku 1009 r. Brunon wraz z osiemnastoma towarzyszami wyruszył na kolejną wyprawę misyjną i 9 marca poniósł śmierć męczeńską. Istnieją bardzo rozbieżne opinie poważnych historyków na temat do kogo Brunon skierował swe kroki i gdzie zginął. Wymieniają oni bliżej nie określone tereny: Prus, Jaćwieży, Litwy, Rusi. Nigdzie nie podano trasy przemarszu misjonarzy. Dlaczego więc niektórzy miłośnicy historii Łomży chcą łączyć tę postać z naszym miastem? Na to pytanie nie można odpowiedzieć w kategoriach ścisłej wiedzy historycznej. W jakimś stopniu do popularnego przeświadczenia o pobycie Brunona w Łomży mogło przyczynić się powołanie go w 1961 r. na patrona diecezji łomżyńskiej. Ale jeszcze wcześniej dwaj wykładowcy seminarium duchownego w Łomży wyrażali przekonanie, że św. Brunom był w naszym mieście. To przekazywanie tradycji ustnej zapewne wpłynęło na wybór patrona. Właśnie w 1961 r. Stolica Apostolskadokonała zmian w kalendarzu liturgicznym. O ile dotąd wszystkie diecezje w Polsce posiadały za patronów św. Wojciecha lub św. Stanisława biskupa, teraz miały wybrać nowych patronów, najlepiej z okresu początków państwowości polskiej. Ponieważ Brunom miał zginąć na pograniczu Prus, Litwy i Rusi, a umiejscowienie tego wypośrodkowanego punktu dawało w rezultacie tereny Suwalszczyzny, ta zaś była wówczas w diecezji łomżyńskiej, biskup łomżyński opowiedział się za patronem w osobie Brunona. 2.
Źródło:
1. E. T w a r o w s k a, Łomża ma ponad 1000 lat, Ziemia Łomżyńska, t. 1, Łomża 1985, s. 23 n. J. Wiśniewski, Początek i rozwój osadnictwa w ziemi łomżyńskiej w końcu XIX i XV wieku, Studia Łomżyńskie, t. 1. Łomża 1989, s. 19 n., 30, 49, 59, 79. A. Smoliński, Ze wzgórza św. Wawrzyńca, Łomża 2004 s. 6 n.
2 W. Jemielity, Święty Brunon z Kwerfurtu, Studia Warmińskie 19(19892)45-54. D. Godlewska, Św. Brunon z Kwerfurtu, Ziemia Łomżyńska, t. 7, Łomża 2003, s. 276-292.
Witold jemielity
