Apogeum rozwoju fortyfikacji europejskich przypada na koniec XIX i początek XX w. Znaczną część powstałych w tym czasie obiektów stanowiły fortyfikacje rosyjskie, a wśród nich i te budowane na ziemiach polskich. Położone między Wisłą, Bugiem, Narwią i Wieprzem miały one pełnić funkcje obszaru koncentracji armii carskiej przed uderzeniem na wrogie mocarstwa.
Łomża, jako stolica guberni i ważna przeprawa przez Narew, stała się odrębną twierdzą na linii obrony przed Prusami Wschodnimi. W skład budowanych tu od 1889 roku umocnienia weszły najpierw fort IV i V na lewym brzegu Narwi, jako umocnienia ziemne. W dalszej kolejności wzniesiono wokół Piątnicy forty I, II, III- na prawym brzegu rzeki, jako umocnienia betonowe. Promień całej Twierdzy Łomża wynosił 2,7 km.
Forty w Piątnicy to zespół elementów bojowych (baterii artylerii i stanowisk piechoty) rozmieszczanych na stałe w terenie. Zadaniem tego typu zespołów było długie samodzielne stawianie oporu atakom przeciwnika i wspieranie ogniem między pola. Załoga fortu składała się z 4 kompanii piechoty i 4 baterii artylerii. Stanowiska ogniowe znajdowały się na wałach, w rogach fos i na dziedzińcu fortu dla artylerii. Główne elementy budowlane fortu to: koszary, schrony pogotowia bojowego i kaponiery (kojce, strzeleckie umieszczone w dnie fosy do obrony fortu po wtargnięciu na jego teren przeciwnika). Obiekty forteczne były połączone podziemnymi chodnikami (potenami). Przedpole fortu miało być odsłonięte – nie zezwalano na sadzenie drzew i wznoszenie budowli w kierunku ostrzału w odległości 1000 – 1500 metrów od tortu.
Forty były przygotowane do obrony okrężnej (w sytuacji odcięcia od zaopatrzenia). Posiadały własne kuchnie, piekarnie, ujęcie wody, piecowe ogrzewanie i spalinowy agregat prądotwórczy. Budowle forteczne wykonane były z betonu o grubości (ścian i stropów) od 1,5 do 2 metrów. Forty I, II, III łączyła między sobą wewnętrzna droga forteczna.
W działaniach wojennych forty w Piątnicy nie odegrały decydującej roli. W I wojnie światowej Rosjanie wykorzystywali je jedynie do koncentracji wojsk i jako bazę wypadową na Prusy Wschodnie. Posłużyły one natomiast Polakom w 1920 r przeciwko Rosji Sowieckiej, a w 1939 r: przeciwko Niemcom, powstrzymując ataki przeciwnika aż da czasu zagrożenia okrążeniem.
Projekt budowy twierdzy dla zabezpieczenia przeprawy powstał już w roku 1887. Początek realizacji twierdzy dało wybudowanie w roku 1889 na lewym brzegu Narwi dwóch redut ziemnych z drewnianymi schronami (Fort IV i Fort V).
W następnym okresie w związku z programem rozbudowy twierdz opracowanym na potrzeby nowego planu wojny, przystąpiono do stworzenia projektów dla twierdz mających utworzyć linię ochronną przeciw nawisowi Prus Wschodnich. Łomża miała stać się jednym z punktów rozległego rejonu wypadkowego zawartego między liniami: Modlin – Warszawa – Dęblin; Dęblin – linia Wieprza – Płock – Włodawa i Modlin – Zegrze – Pułtusk – Ostrołęka – Łomża – Osowiec.
W związku z tymi zamierzeniami po roku 1896 przystąpiono do budowy trzech fortów ziemnych na przeciwnym brzegu rzeki. W roku 1900 rozpoczęto przebudowę tych fortów przez wzmocnienie ich budowlami betonowymi w postaci koszar szyjowych dla załogi, kojców i przeciwskarpowych galerii.
Były to forty I, II i III budowane według wzoru gen. Wieliczko z roku 1897, który to projekt stał się wzorcowym rozwiązaniem dla wszystkich twierdz rosyjskich budujących forty w czasie od 1898 do 1908r.
Forty I, II, III (typu stałego) połączone zostały wałem obronnym o przekroju trójkątnym (charakterystyczny element fortyfikacji rosyjskich) i rowem. Tworzyło to razem obwarowanie ciągłe w odległości 1,5 km od przeprawy. Prawe skrzydło przedmościa opierało się o moczary i bagna nadrzeczne, lewe zaś o samą rzekę.
Stan twierdzy w roku 1914 przedstawiał się następująco:
– na prawym brzegu rzeki od zachodu na wschód znajdowały się forty
nr III, II i I,
– na lewym brzegu rzeki forty nr IV, V.
Działania wojenne w fortach
1. Podczas I wojny światowej:
W działaniach wojennych 1914 roku forty w Łomży właściwie nie brały czynnego udziału, choć bariera rzeczna Narwi, nad której środkowym brzegiem leży Łomża, przedłużona linią Biebrzy z Osowcem i Niemnem, umożliwiała wojskom rosyjskim wszystkie operacje przeciwko Niemcom.
Na linii obronnej Rosji: Grodno – Modlin, utworzonej jako FRONT PÓŁNOCNY, stacjonowała między innymi w ówczesnej guberni łomżyńskiej 2 armia rosyjska. W samej Łomży znajdował się sztab VI korpusu, dwa pułki piechoty, pułk ułanów, brygada straży granicznej i w bezpośredniej obsadzie fortów batalion artylerii wałowej (trzy kompanie). Stąd też wyruszyła w kierunku Prus Wschodnich 2 armia rosyjska gen. Samsonowa. Jednakże po klęsce pod Tannenbergiem (ob. Sztymbark) resztki tej armii wycofały się poza fortyfikacje Narwi i Biebrzy, na których utknęła ofensywa niemiecka.
W lutym 1915 r. nacierająca na kierunku Łomża – Wizna 8 armia niemiecka dotarła na odległość 20 km od Łomży. W tym samym miesiącu, wykorzystując dogodną osłonę twierdz z rejonów Grodna i Łomży wyrusza silne przeciwnatarcie rosyjskie. Jednak prowadzone w tym czasie bitwy nie miały rozstrzygającego znaczenia, a fortyfikacje spełniały głównie rolę zasłon ułatwiających dowództwu rosyjskiemu przerzucanie wojsk z północy na południe.
W sierpniu 1915 roku na skutek silnego nacisku niemieckiego po ogromnych stratach poniesionych wcześniej między innymi w bitwie na Wielkich jeziorach Mazurskich, siły rosyjskie opuściły większą część fortyfikacji bez walki. Boje toczyły się jeszcze o twierdze: Modlin, Kowno i Grodno, przy czym ich obrona trwała bardzo krotko, bo od 2 do 10 dni.
Dowództwo 8 armii niemieckiej liczyło się z trudnościami przy forsowaniu Narwi z jej fortyfikacjami stałymi. Dlatego większość tych twierdz pozostawała nie związana z frontem, w tzw. obronie biernej. Natomiast Rosjanie zapomnieli tym razem o napoleońskiej zasadzie, że twierdze są bronią, która nie spełnia swej roli sama…
2. W wojnie polsko – sowieckiej 1920 r.
Wkrótce po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku Polska znalazła się w sytuacji bezpośredniego zagrożenia inwazji wojsk powstałego na Wschodzie pierwszego państwa robotników i chłopów. Latem 1920 roku nacierające wojska armii sowieckich zaczęły błyskawicznie zbliżać s się w okolice Łomży.
W tym okresie znaczenie fortyfikacji stałych ulęgło pewnemu pomniejszeniu w związku z udoskonaleniem broni strzeleckiej i rozwojem środków transportu, zwiększającym manewrowość wojsk. Niemniej przy stosunkowo słabo rozwiniętej sieci ówczesnych dróg fortyl9kacje stale mogły wykazać się jeszcze pewną przydatnością. Tak właśnie stało się w przypadku twierdzy łomżyńskiej, która odegrała ważną role w obronie grupy gen. Roji na Narwi, powstrzymując przez pięć dni silne natarcie wojsk sowieckich i stanowiąc osłonę dla manewru I armii polskiej.
W lipcu 1920 roku sytuacja na zachodnim skrzydle frontu północnego przedstawiała się następująco:
– nacierała 4 armia sowiecka, maszerująca wraz z korpusem konnym z Grodna wzdłuż granicy pruskiej na Osowiec, Łomżę i Ostrołękę
– broniła się polska Grupa Nadnarwiańska w sile 4 tys. żołnierzy pod dowództwem gen. Wroczyńskiego (następnie gen. Roji), której zadaniem było uniemożliwienie oskrzydlenia polskiego frontu od północy oraz obrona Łomży i Ostrołęki.
Forty łomżyńskie obsadzone zostały przez batalion zapasowy 33 pułku piechoty w sile 900 żołnierzy (trzy kompanie strzeleckie i jedna kompania karabinów maszynowych dowodzonego przez kapitana Raganowicza).
Pierwszy atak kawalerii sowieckiej nastąpił 28 lipca wieczorem, kolejny – w nocy. Oba zostały odparte. 0 świcie 29 lipca, po walkach w rejonie wsi Jeziorko przebiła się do Łomży grupa ppłk Kopty w składzie 101 ochotniczego pułku piechoty i 2 – ch baterii artylerii polowej.
Uporczywe ataki wojsk sowieckich na linię fortów miały miejsce w okresie 29-31 lipca. W dniu 31 lipca natarcie na Łomżę rozpoczęła 12 dywizja sowiecka. Główne natarcie skierowane było na fort I i zachodni skraj Kalinowa. Po trzygodzinnej walce natarcie nieprzyjaciela załamało się. 1-go sierpnia ponowił on atak, jednak do wieczora bez sukcesów.
Przyczółek Łomża mógł nadal bronić się skutecznie, jednakże k1ęska oddziałów ochotniczych (205 pp.) pod Nowogrodem i Miastkowem groziła okrążeniem Łomży. 0 świcie 2-go sierpnia, po przekroczeniu Narwi pod Nowogrodem następuje natarcie nieprzyjaciela wzdłuż szosy Ostrołęka – Łomża oraz na fort V. O godz. 21-j dowodzący odcinkiem Łomżą gen. Baranowski otrzymał rozkaz z Naczelnego Dowództwa nakazujący odwrót w kierunku na Różan. W nocy załoga Łomży wycofała się w stronę Śniadowa, osłaniając się w odwrocie batalionem zapasowym 33 pp. Spod władzy sowieckiej Łomża została wyzwolona w wyniku kontrofensywy polskiej 22 – go sierpnia 1920 roku…
3. W kampanii wrześniowej 1939 r.
W wojnie obronnej Polski 1939 r. na linii rzeki działała Samodzielna Grupa Operacyjna “Narew” pod dowództwem generała Młota – Fijałkowskiego. Zadaniem SGO “Narew”, w ogólnym planie obrony było utrzymanie północno – wschodniego odcinka frontu polskiego w oparciu o granicę litewską, a następnie wzdłuż rzeki Narwi i jej bocznego dopływu Biebrzy.
Zadaniem bezpośrednim była osłona skrzydła sąsiadującej z SGO “Narew” od zachodu armii Modlin oraz osłona linii kolejowej Grodno – Warszawa.
Obrona polska nad środkową Narwią podzielona została na dwa odcinki: Łomża i Nowogród.
Obsadę tych odcinków stanowił 33 pułk piechoty z trzema batalionami w pierwszej linii, kompania forteczna ciężkich karabinów maszynowych oraz 18 pułk artylerii bez 1 dywizjonu, z zadaniem obrony przepraw w Łomży i Nowogrodzie. Obrona na odcinku “Łomża” została oparta właśnie na przestarzałych już i niemodyfikowanych fortach rosyjskich. Uzupełniono je jedynie lekkimi schronami.
Przeciwnikiem SGO “Narew” było lewe skrzydło 2 armii niemieckiej generała von Küchlera wchodzące w skład XXI Korpusu generała von Falkenhorsta skoncentrowanego w Prusach Wschodnich.
Działania bezpośrednie w tym regionie zaczęły się próbą zdobycia Łomży w dniu 7.09.1939 r we wstępnym boju. Natarcie rozwinięte przy silnym wsparciu artylerii rozbiło się według ocen generała Guderiana o “mężną obronę Polaków”.
Sieć ogniowa fortów była doskonale zorganizowana; z przedpola ewakuowano ludność zabudowania spalono, a teren zaminowano oraz ustawiono zapory z drutu kolczastego. Celny ogień baterii fortecznej kierowany z artyleryjskiego punktu obserwacyjnego (fort II) powstrzymał atak z marszu czołgów niemieckich.
8 września po silnym przygotowaniu artyleryjskim na forty, bombardowaniu lotniczym Łomży i wsparciu ogniowym ciężkiej broni maszynowe, do natarcia ruszyła piechota wroga. Precyzyjny ogień polskiej baterii zmusza nieprzyjaciela do okopania się. Powstrzymanie ataku wroga okupiono stratami: zniszczono stację pomp i kuchnie polowe oraz wybito stojące na zapleczu fortów konie.
Od świtu 9 września przy dużym natężeniu ognia nieprzyjaciel prowadzi natarcie na Łomżę i Nowogród. Mimo bohaterskiej obrany 3 batalionu, piechota wroga opanowała Nowogród.
Natarcie niemieckie na forty przedmieścia skierowane było głównie na Fort I w Piątnicy. Trzykrotne próby jego zdobycia, mimo silnego ostrzału artyleryjskiego i użycia lotnictwa, zakończyły się niepowodzeniem.
Bombardowania Łomży i koszar 33 pułku piechoty spowodowały silne straty w ludziach. Stan pułku zmniejszył się do 50% stanu wyjściowego.
W wyniku załamania się linii obrony Narwi (Nowogród i Wizna), w celu uniknięcia okrążenia, 10 września między godziną 20.00 a 21.00 ppłk Stanek otrzymał ze sztabu 18 DP rozkaz do odwrotu. Brzmiał on tak: “Nocą z dnia 10 i 11 września oderwać się od nieprzyjaciela i skoncentrować się w rejonie Bacz Mokrych. Ruchy odwrotowe rozpocząć o godzinie 23.”
Legendy o fortach
Dokąd sięgamy pamięcią, od powstania fortów w Piątnicy do dnia dzisiejszego, nikt nie wyjaśnił wszystkich ukrytych w nich tajemnic…
Zwiedzając forty w ich obecnym stanie Łatwo zauważamy, że brak tu kontynuacji podziemnych ciągów komunikacyjnych pomiędzy wszystkimi obiektami. Wydaje się logicznym, że poterny powinny zapewniać funkcje operacyjne w dowodzeniu i bezpieczną łączność ze wszystkimi stanowiskami bojowymi.
Były żołnierz 33 pułku piechoty z Łomży, który pełnił służbę wojskową w kompanii łączności stacjonującej w FORCIE II, obecnie mieszkaniec Piątnicy (prosi o anonimowość z obawy, że nie dotrzymuje tajemnicy wojskowej), twierdzi, że koszary ze względu na bezpieczeństwo miały podziemne połączenia ze wszystkimi obiektami fortecznymi. I nie tylko. Fort II – jako centralny, w którym znajdowało się stanowisko dowodzenia przyczółkiem mostowym Łomża – był połączony podziemnymi korytarzami z fortami flankowymi, Fortem I i Fortem III. Osobiście miał on dostęp i przebywał w korytarzu biegnącym (pod drogą Łomża – Stawiski) do Fortu III. Z korytarza były wejścia do obszernych pomieszczeń – dwie kondygnacje w dół. Szczególnie w pamięci utkwiła mu duża sala odpraw służbowych. Były także magazyny broni i amunicji, a także sale żołnierskie do ukryć w przypadku oblężenia fortu I prawdopodobnie Zapasowe Stanowisko Dowodzenia (do którego nie miał dostępu).
Z kolei są tacy mieszkańcy Łomży i Piątnicy, którzy świadczą, że ich dziadowie i pradziadowie twierdzili, że FORTY w Piątnicy są połączone tunelem, biegnącym pod Narwią, z miastem Łomża. A konkretnie – i tu istnieją dwie wersje: 1) z klasztorem Ojców Kapucynów lub 2) z kościołem popijarskim na skarpie przy ulicy Zjazd (obecnie stoi tam hotel “Polonez”). Takie rozwiązanie wydaje się karkołomnym wykonawczo lecz jeśli się uwzględni ówczesną myśl inżynierską – pionierską w Europie, której widocznym świadectwem są zachowane przez stulecie poterny i ściany doskonale zaizolowane, odwodnione i suche ze skuteczną wentylacją nawet obecnie…
A także jeśli przypomnijmy fakt historyczny, że przecież pierwszą siedzibą Gubernatora Łomżyńskiego był klasztor OO. Kapucynów, zlikwidowany ukazem cara w drugiej połowie XIX wieku…
Nieprawdopodobne staje się możliwym?
A tak na marginesie innej już historii: w okresie międzywojennym w budynku gimnazjum żeńskiego przy ul. Kościuszki w Łomży, w jego północnym szczycie znajdowały się drzwi do lochów prowadzących pod Nowy Rynek. Krążyły opowieści, że podziemne chodniki ciągną się pod miastem do dawnego zamku a może aż za miasto do Starej Łomży i dalej do wczesnośredniowiecznego grodziska. Jest faktem z kolei, że podczas prac remontowych kamienicy przy ul. Dwornej pod potrójnym sklepieniem piwnicy natrafiono na podziemny korytarz ze ścianami wyłożonymi cegłą który na wysokości ul. Długiej został zasypany. Czy stanowiły jakikolwiek związek z fortami w Piątnicy i z planem, że Łomża miała być twierdzą?
Co się działo z fortami w czasie działań wojennych a szczególnie po ich zakończeniu? Lata na przełomie 40-tych i 50-tych owiane są tajemnicą. Czy to ówczesne tajne służby (NKWD tub UB) dokonały wysadzeń? W jakim celu likwidowano ewentualne przejścia, wejścia, chodniki? Co chciano ukryć?
Ale oto w połowie lat 90-tych pojawia się sensacyjna informacja związana z tajnymi działaniami prowadzonymi podczas II wojny światowej. Polscy inżynierowie i matematycy, żołnierze podziemnej Armii Krajowej konstruują maszynę potrafiącą rozszyfrować tajne depesze niemieckie nazywają ją “ENIGMA”. Niemcy byli pewni, że ich kod zastosowany w najtajniejszych szyfrowanych meldunkach i rozkazach jest całkowicie bezpieczny. I rzeczywiście, ośrodki wywiadowcze państw Wielkiej Koalicji nie mogły długo uporać się z tą tajemnicą, aż do czasu kiedy wywiad wojskowy AK przekazuje Centrali Brytyjskiego Wywiadu polski wynalazek, klucz rozszyfrowujący – “ENIGMĘ”.
I oto sensacja… Tajną depeszę zawierającą tajemnicę “ENIGMY”, drogą radiową przekazują Polacy z fortów w Piątnicy! Wysłana z fortu drugiego lub fortu trzeciego, ze względu na dogodne do propagacji fal radiowych ukształtowanie terenu oraz uśpione w tym rejonie i czasie kontrwywiadowcze służby hitlerowskie. Jeśli nawet była to jedna z dróg dotarcia do Anglii lub też jedna z prób albo plan awaryjnego działania, to i tak ocieramy się mimochodem o sensacyjną tajemnicę, którą skryły forty.
Terminy
Bark fortu – bok fortu.
Bateria artyleryjska – stanowisko artyleryjskie otwarte lub skazamatowane.
Czoło fortu – odcinek na ogół prosty narysu fortu położony od frontu, od strony przedpola.
Droga fortowa – brukowana droga łącząca od wewnątrz forty ze sobą i z innymi elementami twierdzy.
Droga wałowa – wewnętrzna część korony wału bojowego służąca do przemieszczania się wzdłuż przedpiersia i zakładania ewentualnych stanowisk artyleryjskich.
Dziedziniec fortu – względnie płaski teren w we wnętrzu fortu otoczony wałem bojowym.
Esplanada – teren na zewnątrz fortyfikacji pokryty jej ostrzałem artyleryjskim.
Fort – samodzielny obiekt obronny w zasadzie z XIX i początku XX wieku, na rzucie pięciobocznym lub nieregularnym złożony z wału bojowego z fosą i skazamatowanych budowli, najczęściej koszar, schronów pogotowia i potern, nieraz magazynów.
Fosa – wykopane obniżenie terenu, rodzaj szerokiego rowu, stanowiące przeszkodę na zewnątrz wału bojowego.
Galeria kontrminowa lub przeciwnminowa – w przeciwskarpie fosy murowana lub betonowa galeria z zaczątkami kanałów kontrminowych służących do przeciwpodkopów do walki podziemnej w przypadku wykonywanych przez nieprzyjaciela podkopów minowych dla wysadzenia fortu.
Kaponiera – skazamatowana budowla do obrony w poziomie dna fosy. Kaponiery dzieląsię na skarpowe, często wydłużone, półkoliście zakończone, wysunięte z oskarpowania wału bojowego i młodsze (po 1885r.) przeciwskarpowe widoczne jako tylko betonowa ściana ze strzelnicami w przeciwskarpie fosy.
Kazamata – budowla forteczna częściowo lub całkowicie nakryta ziemią, często tylko z jedną elewacją.
Koszary szyjowe – skazamatowane koszary dla załogi fortu usytuowane w szyi, tzn. z tyłu fortu.
Kryta droga – droga na zewnątrz fosy, osłonięta stokiem (glasisem).
Ławka strzelecka – próg ziemny przy podpiersiu umożliwiający prowadzenie ognia z broni ręcznej.
Międzypole – teren ostrzału między fortami.
Poterna – podziemny chodnik komunikacyjny. Przeciwskarpa – zewnętrzny stok fosy.
Przedpiersie – ziemny wał osłaniający od przedpola działa i żołnierzy na stanowiskach ogniowych.
Przelotnia – krótka, masywna osłona przed wejściem, często stwarzająca wrażenie dwóch wejść łączących się głębiej skośnie w jedno, dla osłony przed odłamkami pocisków.
Schron pogotowia – budowla przy stanowiskach ogniowych dla ochrony załogi, osłony sprzętu i amunicji.
Skarpa – w fosie wewnętrzny jej stok, dla wału – jego skośne płaszczyzny.
Stok (glasis) – wał na zewnątrz fosy osłaniający krytą drogę o koronie stanowiącej przedłużenie górnej płaszczyzny przedpiersia wału bojowego.
Strzelnica – tu otwór w murze zewnętrznym o proporcjach węższego, stojącego prostokąta dla broni ręcznej i większy, często okrągły dla artylerii.
Szyja fortu – tylny odcinek narysu fortu.
Tradytor – stanowisko artyleryjskie w zasadzie w barkach bastionów dla ostrzału międzypól.
Trawers – Poprzeczny wał przecinający drogę wałową dla osłony przed ostrzałem nieprzyjacielskim wzdłuż drogi wałowej.
Wał bojowy – wał fortu ze stanowiskami dla broni ręcznej i (lub) artylerii.
Wał międzyfortowy – wał z fosą założony między fortami lub prowadzący do fortu od innej przeszkody, np.: wodnej.
źródło:
autor: Tadeusz Warec
www.lomza.com/forty
www.amw.com.pl
Terminy
Bark fortu – bok fortu.
Bateria artyleryjska – stanowisko artyleryjskie otwarte lub skazamatowane.
Czoło fortu – odcinek na ogół prosty narysu fortu położony od frontu, od strony przedpola.
Droga fortowa – brukowana droga łącząca od wewnątrz forty ze sobą i z innymi elementami twierdzy.
Droga wałowa – wewnętrzna część korony wału bojowego służąca do przemieszczania się wzdłuż przedpiersia i zakładania ewentualnych stanowisk artyleryjskich.
Dziedziniec fortu – względnie płaski teren w we wnętrzu fortu otoczony wałem bojowym.
Esplanada – teren na zewnątrz fortyfikacji pokryty jej ostrzałem artyleryjskim.
Fort – samodzielny obiekt obronny w zasadzie z XIX i początku XX wieku, na rzucie pięciobocznym lub nieregularnym złożony z wału bojowego z fosą i skazamatowanych budowli, najczęściej koszar, schronów pogotowia i potern, nieraz magazynów.
Fosa – wykopane obniżenie terenu, rodzaj szerokiego rowu, stanowiące przeszkodę na zewnątrz wału bojowego.
Galeria kontrminowa lub przeciwnminowa – w przeciwskarpie fosy murowana lub betonowa galeria z zaczątkami kanałów kontrminowych służących do przeciwpodkopów do walki podziemnej w przypadku wykonywanych przez nieprzyjaciela podkopów minowych dla wysadzenia fortu.
Kaponiera – skazamatowana budowla do obrony w poziomie dna fosy. Kaponiery dzieląsię na skarpowe, często wydłużone, półkoliście zakończone, wysunięte z oskarpowania wału bojowego i młodsze (po 1885r.) przeciwskarpowe widoczne jako tylko betonowa ściana ze strzelnicami w przeciwskarpie fosy.
Kazamata – budowla forteczna częściowo lub całkowicie nakryta ziemią, często tylko z jedną elewacją.
Koszary szyjowe – skazamatowane koszary dla załogi fortu usytuowane w szyi, tzn. z tyłu fortu.
Kryta droga – droga na zewnątrz fosy, osłonięta stokiem (glasisem).
Ławka strzelecka – próg ziemny przy podpiersiu umożliwiający prowadzenie ognia z broni ręcznej.
Międzypole – teren ostrzału między fortami.
Poterna – podziemny chodnik komunikacyjny. Przeciwskarpa – zewnętrzny stok fosy.
Przedpiersie – ziemny wał osłaniający od przedpola działa i żołnierzy na stanowiskach ogniowych.
Przelotnia – krótka, masywna osłona przed wejściem, często stwarzająca wrażenie dwóch wejść łączących się głębiej skośnie w jedno, dla osłony przed odłamkami pocisków.
Schron pogotowia – budowla przy stanowiskach ogniowych dla ochrony załogi, osłony sprzętu i amunicji.
Skarpa – w fosie wewnętrzny jej stok, dla wału – jego skośne płaszczyzny.
Stok (glasis) – wał na zewnątrz fosy osłaniający krytą drogę o koronie stanowiącej przedłużenie górnej płaszczyzny przedpiersia wału bojowego.
Strzelnica – tu otwór w murze zewnętrznym o proporcjach węższego, stojącego prostokąta dla broni ręcznej i większy, często okrągły dla artylerii.
Szyja fortu – tylny odcinek narysu fortu.
Tradytor – stanowisko artyleryjskie w zasadzie w barkach bastionów dla ostrzału międzypól.
Trawers – Poprzeczny wał przecinający drogę wałową dla osłony przed ostrzałem nieprzyjacielskim wzdłuż drogi wałowej.
Wał bojowy – wał fortu ze stanowiskami dla broni ręcznej i (lub) artylerii.
Wał międzyfortowy – wał z fosą założony między fortami lub prowadzący do fortu od innej przeszkody, np.: wodnej.
6 comments
Daję sobie głowę uciąć, że za jednym z boksów w szatniach II LO były tajemnicze drzwi, które prowadziły do… No właśnie, dokąd ???
To samo dotyczy carskiej stajni, gdzie w jednym z rogow budynku, okolo metra ponizej dolnej podlogi byly drzwi, a za nimi zamurowany korytarz. Drzwi byly w kierynku piatnicy i kosciola oo Kapucynow.
Co do szkół słyszałem kiedyś, że znajdują się w nich schrony pogotowia bojowego na wypadek ‘W’. W chwili obecnej takimi sprawami zajmuje się raczej Zarządzanie Kryzysowe wraz z wojskiem. Nie wiem na ile jest to prawdziwa informacja, ale przecież takie miejsce musi gdzieś być zlokalizowane.
“Tajną depeszę zawierającą tajemnicę “ENIGMY”, drogą radiową przekazują Polacy z fortów w Piątnicy!”
Czy mogę prosić o źródło tej informacji?
Trzeba szukać u twórców strony link poniżej:
Enigma w Piątnicy
http://www.lomza.com/forty
Ewentualnie informacji może udzielić Pan Ludwik Zalewski i Pan Pułkownik Tadeusz Warec