ROZDZIAŁ I
GAWĘDY
„HARCERSTWO ŁOMŻYŃSKIE WCZORAJ I DZIŚ”
WPROWADZENIE
Wystawa fotograficzna, będąca inspiracją tej książki, zawiera 25 kolorowych plansz o formacie 70 x 50 cm oraz 140 cm x 70 cm. Tematyka eksponowanych zdjęć dotyczy działalności harcerstwa łomżyńskiego. Są one ułożone chronologicznie od 1913 roku do dnia dzisiejszego. Inspirują do przeprowadzenia zbiórek harcerskich dla dzieci i młodzieży zrzeszonej i nie zrzeszonej w ZHP, wygłoszenia tematycznej gawędy i podjęcia dyskusji nad jej tematem, obrzędowością i współczesnym życiem w harcerstwie. W tym celu zamieszczam wybrane przykłady gawęd do tytułu planszy. Są to opracowania zawężone i nie wyczerpują pełnej tematyki, która może być rozszerzona podczas dyskusji. Zachęcam zatem do bardziej wyczerpujących lektur o tematyce historycznej np:
1. Franciszek Piaścik – „Historia rozwoju harcerstwa w Łomży w okresie pierwszego 10-lecia (1913 -1923)”
2. Stanisław Dębowski – „Była taka drużyna”.
3. Edward Kliendient – „Zarys rozwoju harcerstwa męskiego na gruncie łomżyńskim.”
4. „Rys monograficzny działalności Drużyny Weteranów HZŁ na tle skautingu światowego i polskiego (Tom I, II )”
Starannie przygotowana pod względem merytorycznym i organizacyjnym zbiórka, dotycząca tematyki wybranej planszy, zachęci młodzież do uczestnictwa w zajęciach drużyny harcerskiej: w teoretycznych, a następnie praktycznych w terenie. Harcerstwo wychowuje tak, aby na pierwszym miejscu młodzież stawiała na pracę nad sobą, dobrem Ojczyzny i społeczeństwa, by znalazła najgłębszy sens swojej egzystencji. Słowem, harcerstwo to wychowanie do czynu, przez czyn, w kontakcie z przyrodą, w atmosferze przygody i radosnych przeżyć.
hm. Edward Stefanowicz
ROZDZIAŁ I.1
ŁOMŻA WCZORAJ I DZIŚ
Łomża leży na krańcach północno-wschodniego Mazowsza, na lewym brzegu Narwi. Ma bardzo bogatą przeszłość. Nazwa miasta jest topograficzna, związana z łomami starych drzew okalających pierwotny gród. Został on założony około pięciu kilometrów w górę rzeki od obecnego miasta, w pobliżu wsi Stara Łomża, na skarpie zwanej Górą Królowej Bony. Badania archeologiczne ujawniły, że Łomża swoimi początkami sięga IX wieku. We wczesnym średniowieczu gród spełniał rolę obronną. Był też ośrodkiem życia administracyjnego i wojskowego. Lokacja nowego miasta nastąpiła pod koniec XIV w. na obecnie zajmowanym terenie przy dogodnej przeprawie przez Narew. Wytyczono wówczas rynek i ulice, wybudowano dwór książęcy, kościół, szpital i szkołę parafialną. Prawa miejskie chełmińskie nadał Łomży książę mazowiecki Janusz I, w dniu 15 czerwca 1418 roku. Po śmierci ostatnich książąt mazowieckich Łomża stała się miastem królewskim, a król Zygmunt I Stary potwierdził wszystkie jej prawa i przywileje. Rozkwit Łomży przypada na XVI wiek. Najokazalszymi budynkami były: ratusz, kościoły, łaźnia miejska, arsenał, ludwisarnia, spichlerze zbożowe. Miasto posiadało port i sześć mostów. Łomża była więc ośrodkiem handlu i rzemiosła, siedzibą urzędów i sejmików. W 1614 roku utworzoną szkołę średnią, przekształconą w 1616 roku w Kolegium Łomżyńskie prowadzone przez jezuitów, a potem przez pijarów. W połowie XVII wieku zaznacza się upadek Łomży, spowodowany wojnami szwedzkimi, licznymi pożarami oraz powstaniami wyzwoleńczymi. W XIX wieku staje się stolicą guberni. Nastąpił jej ponowny rozkwit. Wytyczono tzw. Nowy Rynek (plac Kościuszki) i ulice. Powstały fabryki sukna, browar, garbarnia i rafineria cukru. W tym czasie powstało wiele budowli murowanych, z których część przetrwała do dziś. W okresie I wojny światowej Łomża byłą pod okupacją niemiecką, a w 1920 roku pod Łomżą toczyły się zacięte walki z bolszewikami. W okresie międzywojennym była miastem rzemiosła, handlu i drobnego przemysłu, siedzibą licznych szkół.
Czas II wojny światowej to okres dwukrotnej okupacji niemieckiej i dwukrotnej radzieckiej. Zniszczenia wojenne objęły około 70% zabudowań miasta, a straty ludności sięgały 60 %. Przytłaczająca większość strat wśród ludności i zabudowań nie miała nic wspólnego z działaniami militarnymi, z walkami w obronie miasta. Były one wynikiem zorganizowanych hitlerowskich i stalinowskich akcji. Wielu mieszkańców rozstrzeliwano, wywieziono na Syberię, do niemieckich obozów koncentracyjnych, osławionych „fabryk śmierci”. Większość zniszczeń materialnych była skutkiem planowego równania miasta z ziemią, systematycznego grabienia, podpalania i wysadzania w powietrze ważniejszych zabytkowych budowli. Ożywienie gospodarcze miasta następuje dopiero od lat sześćdziesiątych, kiedy to powstały nowe zakłady przemysłowe. Zmianie uległ również układ niektórych ulic.
Kolejny znaczący okres w rozwoju miasta to powstanie województwa łomżyńskiego – od 1975 do 1998 r. To okres szybkiego i harmonijnego rozwoju. Powstało wtedy wiele nowych obiektów komunalnych i gospodarczych, przybyło mieszkańców, w tym wielu specjalistów. To spowodowało przeobrażenie Łomży w centrum regionalne, stworzyło nowe możliwości pracy, kształcenia i życia kulturalnego. Rozwój miasta wyznaczają: wyjątkowo korzystne położenie geograficzne, komunikacyjne i przyrodnicze oraz bogactwo płodów rolnych i zakłady ich przetwórstwa.
Obecnie Łomża stanowi wydzielony administracyjnie powiat grodzki i nadal pełni funkcję głównego ośrodka gospodarczego i kulturowego regionu. Jest też ośrodkiem przemysłu spożywczego, bazującego na miejscowych produktach rolnych, handlu i usług. Aktualnie miasto posiada sześć wyższych uczelni, dwanaście zespołów szkół licealnych, o zróżnicowanych kierunkach nauczania oraz zbliżoną liczbę gimnazjów i szkół podstawowych. Łomża jest dobrym miastem do życia, jest miastem otwartym, a jego mieszkańcy przychylni każdemu przybyszowi.
MARZENIE SENNE O RODZINNYM MIEŚCIE
PT: „ŁOMŻA” IWONY KRZEPTOWSKIEJ
Miasto z jeleniem w herbie, najmilsze moje miasto.
Myślami wciąż wracam do ciebie, gdy nie mogę zasnąć.
Przez długie bezsenne godziny przemierzam Twoje ulice
i widzę Cię takim, jak kiedyś, te same kamienice
z mrocznymi bram wnękami, kochany Stary Rynek.
Budynek Magistratu z tym samym na wieży zegarem.
Ulice brukowane wszystkie znajome takie:
Dworna, Polowa, Długa, Farna, Sadowa, Rybaki
i Plac Pocztowy ze skwerem, a w cieniu drzew obok niego
rząd czarnych konnych dorożek – jak w wierszu Gałczyńskiego.
Wszystko zaczarowane i konie i dorożka.
Stoję, patrzę i słucham… Czy ja tak tylko marzę?
Czy może to naprawdę cofnął się czas o te lata.
I znów jestem w najdroższym ze wszystkich miast tego świata,
w mieście mojego dzieciństwa, w mieście, co było mi rajem.
Wszystko jest takie prawdziwe i nawet mi się wydaje,
że słyszę najwyraźniej, jak pośród dymu z kominów
rozpływa się dźwięk z sygnaturki od ojców Kapucynów.
Na starej dzwonnicy Fary też rozdzwoniły się dzwony.
Ich głos płynie nad miastem, ku Górze Królowej Bony,
ku Narwi, co wije się w dole i miasto otacza wieńcem.
ku łąkom, gdzie każdej wiosny kwitną złociste kaczeńce.
i echem powraca do miasta, jak fala dawnych wspomnień
o tym, co już nie wróci. I czego tak żal ogromnie…
ROZDZIAŁ I.2
HARCERSTWO ŁOMŻYŃSKIE WCZORAJ I DZIŚ
Ruch harcerski zrodził się ze skautingu angielskiego oraz dążeń ideowych i niepodległościowych młodzieży polskiej w 1911 r. Wywarł on ogromny wpływ na kształtowanie wzorców wychowawczych i styl życia wielu ludzi z kilku pokoleń. Uważany był w ciągu wielu lat za jeden z najdoskonalszych systemów wychowania młodzieży, a wzory ideowe i organizacyjne skautingu były naśladowane i adoptowane w wielu krajach. W Polsce zasady ideowe skautingu przystosowano do celów społecznych i tradycji narodowych naszego kraju.
Podstawą systemu wychowawczego harcerstwa stało się zwrócenie zasadniczej uwagi na przystosowanie metod wychowawczych do naturalnych skłonności wieku młodzieńczego poszukiwania przygody i sukcesów. W metodach szkoleniowych zastosowano system stopni organizacyjnych i awansów, doskonalenia sprawności fizycznej i zaradności, kształcenia woli i pobudzania odwagi, ćwiczenia pamięci i spostrzegawczości, rozwoju we współpracy i współzawodnictwie, wpajania zasad przydatności społecznej i niesienia pomocy bliźnim oraz wskazywania zakresu obowiązków obywatelskich. Szczególne znaczenie w pracy harcerstwa mają ćwiczenia terenowe, wycieczki i obozowiska leśne, poznawanie przyrody i umiejętności przystosowania się do przebywania w warunkach naturalnego środowiska.
A więc idea przewodnia harcerstwa polskiego określa aktywny stosunek do pracy nad własną osobowością, służbę Ojczyźnie i humanizm wyrażający się w idei braterstwa wśród ludzi. Założenia programowe zawarte są w Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim. Obowiązki członków ZHP wymagają przestrzegania harcerskich wartości ideowych w domu rodzinnym, szkole czy otaczającym nas społeczeństwie. Miano idealnego członka drużyny wymaga najwyższej i najpożyteczniejszej formy działania np. w postaci dobrych uczynków względem swojej rodziny, czy grupy społecznej. To umiejętność współdziałania w grupie rówieśników, podczas spełniania własnych potrzeb i potrzeb drugich ludzi. Każdy członek drużyny harcerskiej, swoim przyjaznym postępowaniem może udowodnić, że człowiek może przełamać własny egoizm i zainteresować się bliźnim potrzebującym podania bratniej dłoni czy poszanowania jego godności. Humanizm międzyludzki obowiązuje całą naszą organizację i każdego jej członka z osobna. Prawo Harcerskie pomaga nam w stawianiu sobie wyzwań, wyznaczeniu celów w pracy harcerskiej i znajdowaniu radości w ich realizacji. Wówczas życie w drużynie otwiera świat radosnych przygód na zbiórkach, biwakach czy wędrówkach turystycznych w środowisku przyrodniczym.
Bardzo duże znaczenie dla popularności harcerstwa wśród młodzieży i dorosłych ma mundur wzorowany na umundurowaniu Legionów Polskich. Podstawową cechą umundurowania jest przystosowanie kroju i barwy munduru do warunków polowych. Mundur jest do chwili obecnej wyrazem przynależności do organizacji, jak i zwróceniem na siebie uwagi społeczności szkolnej czy środowiska. Mundur zobowiązuje harcerza pod względem moralnym do przestrzegania honoru organizacji. Bardzo ważnymi szczegółami umundurowania są symbole harcerskie, oznakowanie stopni, funkcji i sprawności.
Krzyż harcerski, którego twórcą jest ks. Kazimierz Lutosławski z Drozdowa, wzorowany kształtem na najwyższym polskim odznaczeniu wojskowym – Krzyżu Kawalerskim Virtuti Militari, posiada szeroką wewnętrzną symbolikę. Sam stał się symbolem harcerstwa polskiego.
Lilijka harcerska z inicjałami hasła Filaretów „Ojczyzna, Nauka, Cnota”, na zwieńczeniu litery „ZHP”. Kształt lilijki wzorowany na igle magnetycznej kompasu wskazuje powinności harcerza: postępowanie zgodnie Prawem Harcerskim w myśl harcerskich ideałów.
Bardzo ważnym elementem tradycji harcerskiej jest hymn ZHP „Wszystko co nasze”. Został ustalony przez tradycję i wyraża wolę manifestacji uczuć młodzieży. Jest to uroczysta pieśń pochwalna, wykonywana w postawie zasadniczej, podczas harcerskich uroczystości.
Symbole harcerskie, jak przedmioty (krzyż, lilijka, mundur) lub słowa (pozdrowienie „Czuwaj”, hasła, zawołania, teksty pieśni) mają w pracy harcerskiej znaczenie szczególne. Stosunek do tradycji, symboli czy haseł, jest wyznacznikiem naszego stosunku do wartości ideowych, których harcerz zobowiązuje się przestrzegać we własnym postępowaniu. Kult tradycji czyni organizację harcerską atrakcyjną i wiążącą młodzież od wielu pokoleń.
ROZDZIAŁ I.3
TRADYCJE, KTÓRE TWORZĄ WSPÓŁCZESNE HARCERSTWO
Staropolski zwyczaj nakazywał przed złożeniem wizyty zapoznać się z historią rodziny przyszłego gospodarza, kartami chwały jego przodków, osiągnięciami w pracy i życiu osobistym. Był to obyczaj mądry i głęboko humanistyczny, zakładał bowiem, że prawdziwe dobre stosunki między ludźmi zawiązują się na płaszczyźnie wzajemnego szacunku i uznania, zainteresowania i pewnej sumy wiedzy o sobie. Ta wiedza nie musiała być wielka, jednak elementy na nią się składające winny być wybrane prawidłowo.
Minimalna wiedza z życia domu rodzinnego gospodarza pozwala nam na zachowanie śmielsze i przyjazne w stosunku do jego mieszkańców. Wstępując do Związku Harcerstwa Polskiego jesteście w identycznej sytuacji. Tylko znajomość tradycji, obrzędowości czy zwyczajów harcerskich, pozwoli wam być pożytecznymi i radować się z rówieśnikami.
Jesteście w najstarszej organizacji młodzieżowej w Polsce, która kontynuuje szlachetne wartości patriotyczne, religijne i humanitarne, a szczególnie solidaryzm społeczny i braterstwo wśród młodzieży. To organizacja, która swoją długowieczność zawdzięcza ćwiczeniom w terenie, wycieczkom podmiejskim i obozowiskom leśnym, poznawaniu przyrody i przystosowaniu się do przebywania w warunkach naturalnego krajobrazu. Dzięki wymienionym tradycjom organizacja ZHP trwa już około 100 lat. To lata nieprzerwanej pracy harcerskiej, bez względu na zaburzenia wojenne, niepodległościowe czy ustrojowe. Przez 100 lat nagromadziło się tradycji i zwyczajów kształtujących współczesne harcerstwo. Przypomnijmy sobie te, które szczególnie mocno wpłynęły na ukształtowanie współczesnego harcerstwa:
1. Wartości ideowe, które zawarte są w Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim[1]
Zasady wymagające kształcenia pozytywnych cech własnego charakteru, służby Ojczyźnie i humanizm wyrażający się w idei braterstwa wśród ludzi. Składając uroczyste przyrzeczenie zobowiązujemy się do przestrzegania w swoim postępowaniu idei zawartych w Prawie. Sprawmy, aby ideały Prawa były skrupulatnie i z pełnym zrozumieniem przestrzegane, aby wskazywały nam drogę do lepszego życia i pozostawały w nas na zawsze. Za przestrzeganie Prawa harcerz odpowiada przed własnym sumieniem.
2. Wartości moralne – określają zgodność działań harcerza z prawdą i dobrem osób innych. Prawo moralne zawiera zespół uznanych norm, ocen i wzorców postępowania. To umiejętność współdziałania w grupie rówieśników, podczas spełniania własnych potrzeb i potrzeb drugich ludzi. Każdy harcerz swoim przyjaznym postępowaniem może udowodnić, że człowiek może przełamać własny egoizm, zainteresować się bliźnim potrzebującym pomocy, poszanować jego godność czy tylko go pocieszyć. Dzięki przestrzeganiu zasad moralnych podniesie się obowiązkowość i pilność przy wykonywaniu własnych obowiązków w szkole, domu rodzinnym czy drużynie harcerskiej. Zmienią się na lepsze stosunki koleżeńskie. Zakorzeni się: wesołość, prawdomówność czy wytrzymałość na trudy życia obozowego, wędrówki pieszej czy gier terenowych.
3. Wartości organizacyjne – wymagają od harcerza przynależności do danej drużyny i zastępu. W grupie rówieśników – przestrzegania zasad i norm obyczajowych przyjętych przez radę drużyny, sumiennego wypełniania obowiązków i znajdowania radości z ich realizacji.
4. Pod względem kształtowania popularności harcerstwa, bardzo duże znaczenie spełnia umundurowanie harcerek i harcerzy wraz z oznakowaniem organizacyjnym, funkcyjnym i stopni. Został wykonany według ścisłych przepisów określających jego kolor, krój i oznaki. Stwarza poczucie godności własnej, a także zaszczyt z jego noszenia. Harcerz w mundurze z oznakami organizacyjnymi zwraca na siebie uwagę i jest pod obserwacją społeczną, co zobowiązuje go moralnie do poczucia odpowiedzialności za honor munduru. Mundur harcerski chłopców w kolorze khaki i dziewcząt w kolorze szarym z oznaką krzyża uzyskał dzięki wielu pokoleniom młodzieży polskiej, świadomość społeczeństwa, że jest symbolem trwałych pozytywnych wartości.
5. Nierozłącznym przyjacielem ognisk, wędrówek terenowych czy biwaków, jest piosenka harcerska. Przetrwała wieki i wieki przeminą, a ona żyć będzie i do czynu wołać będzie młode polskie pokolenia. Wołać będzie w pierwszym rzędzie nas – harcerzy. Będzie nam nieodłączną towarzyszką. Do posłannictwa naszego będzie nas prowadzić. Z piosenką na ustach budować będziemy „wolności jasnej gmach”. Z pieśnią na ustach pójdziemy w pola i lasy, na harce. Poniosą ją echa znad ognisk obozowych płonących wieczorami na polskiej ziemi. Pieśń naszą powtarzać będą ojczyste lasy i góry. Nie ma chyba drugiej takiej organizacji jak nasza. Piosenki spełniały w niej ważną rolę. Towarzyszą ruchowi harcerskiemu od początku jego istnienia, są ogniwem łączącym wszystkie pokolenia. Harcerskie śpiewanie ma ogromne znaczenie wychowawcze, wyrażając te myśli i uczucia ludzkie, które trudno podać w innej formie przekazu. Dziwną ma w sobie siłę pieśń poważna, ideowa. Dzięki niej wypowiesz to, na co nie zdobyłbyś się własnymi słowami, wzmocnisz w sobie to, czego nawet głębokie zamyślenie ani czyjaś przemowa wydobyć z ciebie nie zdoła. Stanowi akt wyznania twoich prawd. Brzmi nie jak hasło, ale jak twoje zobowiązanie, że spełnisz to, co w pieśni śpiewasz. Te proste, wesołe piosenki, liryczne ballady, turystyczne śpiewki, poważne marsze i smętne pieśni ogniskowe łączą brać harcerską, przekazują nastrój chwili, dodają otuchy w trudnych latach, pozwalają się cieszyć z życia.
Tradycją określamy przekazywanie, z pokolenia na pokolenia, treści kulturowych uznanych przez daną zbiorowość za społecznie doniosłe i ważne dla jej współczesności. Treści kulturowe to: obyczaje, poglądy, wierzenia, sposoby myślenia i zachowania itp. Kultywowanie tradycji harcerskich to ideał wychowawczy określający zwłaszcza takie wartości, jak patriotyzm, wymagający aktywnej służby Ojczyźnie i humanizm jako postawa intelektualna i moralna, uznająca człowieka za najwyższą wartość i źródło wszelkich innych wartości moralnych.
[1] Nawiązują do zaspokojenia dawnych ideałów rycerstwa polskiego. Na pierwszy plan wypływa troska o dobro kraju pojęta jako doskonalenie własnej osobowości.
Wszystkie zamieszczone materiały dotyczące książki są chronione prawami autorskimi. Kopiowanie i powielanie zamieszczonych materiałów jest zabronione i wymaga zgody Autorów.
Następny rozdział: https://historialomzy.pl/harcerstwo-lomzynskie-wczoraj-i-dzis-r-i-456/
Dziękujemy za przeczytanie artykułu :)
Jeśli chcesz być informowana(-y) o nowych artykułach, to polub naszą stronę na https://www.facebook.com/historialomzy
oraz
zgłoś swój akces do grupy na FB:
https://www.facebook.com/groups/historialomzy
