… Gros tomu wypełniły jednak materiały odnoszące się do lat późniejszych. To także bardzo ciekawa lektura. Redakcja zadbała o konkurs autorów, znalazłem wśród nich nazwiska osób mi znanych, ale bynajmniej nie z działalności harcerskiej, że wspomnę o prof. Henryce Sędziak, Stanisławie Ogrodniku, Eugeniuszu Mioduszewskim. Przewijają się nazwy drużyn, rocznice, święta, niezapomniane wizyty. Kto dziś pamięta o Domu Harcerskim, na wieczną wartę harcerską odeszli nasi poprzednicy w sztafecie pokoleń harcerzy Rzeczypospolitej. To zrozumiałe, że najwięcej miejsca zajmują wspomnienia z obozów wakacyjnych (poczynając od „kultowego” w Morgownikach w 1957 r.), wędrówek, rajdów, akcji, dalekich wyjazdów. Ważne, że można dowiedzieć się o reperkusjach w Łomży i w regionie wywołanych przez wydarzenia przełomowe dla całego Związku (lato 1950 r., zjazd łódzki w XII 1956 r., nadzwyczajny katowicki we IX 1990 r.). I harcerze łomżyńscy zachłysnęli się powstaniem województwa, zacisnęły się wówczas więzi z bardziej odległymi miastami, czego dowodem obecność w tomie III materiałów m.in. z Czyżewa, Miastkowa, Nowogrodu i Wysokiego Mazowieckiego. Mniej jest świadectw postaw druhen i druhów w latach przełomu solidarnościowego i stanu wojennego oraz w 1989 r.
Można snuć i inne jeszcze uwagi, rozważać, rozdzielać pochwały. Najważniejsze, że tom III „Harcerstwo łomżyńskie wczoraj i dziś” stał się faktem. Mocni historią świętujmy stulecie ruchu, który ubogacił Łomżę i region, przyczynił się walnie do wychowania kolejnych pokoleń, wpisał w legendę pięknej polskiej ziemi. To wielka satysfakcja dla będących wziąć na służbie harcerzy! Raz jeszcze gratuluję i pozdrawiam.
Adam Czesław Dobroński, prof., członek honorowy TPZŁ
Rozdział I
HARCERSTWO W POLSKIEJ
RZECZPOSPOLITEJ LUDOWEJ
Motto:
Bardzo późno zdobywamy się na odwagę
Mówienia tego, co wiemy
Albert Camus
Słowo wstępne
Dh hm. Krystyna Mieszkowska pisze w tomie I (str. 130) „Rysu monograficznego działalności drużyny weteranów harcerzy ziemi łomżyńskiej – kręgu seniorów im. Leona Kaliwody na tle skautingu światowego i polskiego, jest taka drużyna”: „Dopiero po reaktywowaniu ZHP w grudniu 1956 r. i powołaniu Naczelnej Rady Harcerskiej odnawia się ZHP, lecz historię tych lat niech opiszą następne pokolenia harcerskie”, a dh hm. Tadeusz Linda – pierwszy komendant łomżyńskiego hufca tegoż odnowionego i odrodzonego ZHP we wspomnieniach pisze tak; „Mam nadzieję, że w Łomży lub najbliższej okolicy mieszka wielu ludzi, w tamtych czasach dziewcząt i chłopców, a obecnie poważnych ludzi, oni mogliby wiele powiedzieć o tamtych czasach i ocenić je. Przecież to oni tworzyli historię harcerstwa, a dziś tworzą historię kraju. Oby to była historia prawdziwa, bez zafałszowań. My, instruktorzy ZHP z czasów PRL – zamieszczający w tym opracowaniu swoje harcerskie wspomnienia – wyzwania te podjęliśmy. Wyszliśmy z założenia, że jest to nasz harcerski obowiązek, że spotka się to z aprobatą, jeśli nie wszystkich, to znacznej większości harcerzy i instruktorów z tamtych lat. Szczególnie, że w całym okresie transformacji ustrojowej, tj. od 1989 roku, aż po dzień dzisiejszy jesteśmy świadkami czegoś w rodzaju ostracyzmu, nie tyle personalnego, co zbiorowego – ostracyzmu do ZHP z lat 1956-1989.
Uczucia, jakie ten stan rzeczy w nas wzbudził i wzbudza, wyraził już w1990 roku dh hm. Marek Wardęcki (zasłużony instruktor ZHP, wieloletni członek naczelnych władz ZHP, powszechnie znany głównie jako zuchmistrz – inicjator, twórca i konsekwentny realizator owocnej Ofensywy Zuchowej) w swoim liście do Rady Naczelnej ZHP. Oto odpowiedni fragment listu: „…przejmuje mnie nie tyle powierzchowny stosunek do historii, ile obawa przed zagubieniem tego, co stworzone zostało przez te czterdzieści lat, a co w moim przekonaniu ma wartość w wychowaniu”.
Przekonani, że harcerstwo z czasów PRL zasługuje na zainteresowanie, w tym i na obiektywną ocenę, swoimi wspomnieniami pragniemy wnieść wkład w ten oczekiwany i pożądany proces. Można nie w pełni z nami się zgadzać w ocenach, ale trzeba nas wysłuchać, nas, którzy ówczesnego harcerstwa nie znają z opowiadań, tylko mają je w sercu i w pamięci. To myśmy razem z setkami, ba – tysiącami koleżanek i kolegów tworzyli łomżyńskie harcerstwo po Zjeździe Łódzkim, tj. po grudniu 1956 roku. Razem z OH ZMP i OHPL z lat 1950-1956 (bo i takie harcerstwo było), Harcerstwo (ZHP) w PRL to aż 40 lat w całej dotychczasowej 100–letniej historii Harcerstwa na polskiej ziemi. Tak oto spuentował rolę Harcerstwa z czasów PRL hm. Kazimierz Koźniewski (1920-1995) – harcerz i instruktor ZHP od lat 30–tych ubiegłego wieku, żołnierz AK, pisarz i dziennikarz – w recenzji książki Adama Kiewicza „Harcerstwo w Polsce Ludowej”: „Lata Polski Ludowej to były lata dla Harcerstwa i trudne, i bardzo owocne. Jakże wielkie było to nasze Harcerstwo”.
Mamy nadzieję, że to, czym dzielimy się na dalszych stronach tegoż opracowania, zbliży nas do siebie, bowiem niezależnie od czasów, w których pełniliśmy lub pełnimy harcerską służbę, powinno być tak, jak śpiewamy: „Bo wszyscy harcerze to jedna rodzina…”
W imieniu instruktorów
z lat 1956–1975
hm. Zbigniew Kamionowski
1. Harcerstwo od 1950 do 1975 r.,
tj. do nowego podziału administracyjnego kraju.
Lata 1950–1956
Na podstawie publikacji Ogólnopolskiego Klubu Autorów
i Dokumentalistów Historii Harcerstwa
Gniezno 2000
Kiedy państwo polskie, w wyniku uchwalenia w lipcu 1952 roku nowej Konstytucji, przyjęło nazwę Polska Rzeczpospolita Ludowa, Związek Harcerstwa Polskiego nie istniał już od dwóch lat. W jego miejsce w 1950 r. (już oficjalnie) utworzono w ramach Związku Młodzieży Polskiej – Organizację Harcerską (OH ZMP). Ten stan rzeczy trwał do grudnia 1956 r., z tą zmianą, że od połowy 1956 r. Organizacja Harcerska uzyskała autonomię, przyjmując nazwę Organizacji Harcerskiej Polski Ludowej (OHPL).
W tomie I „Harcerstwo łomżyńskie wczoraj i dziś” kilkuzdaniowa informacja na ten temat wydaje się niewystarczającą. Stąd powrót do tematu.
Wchłonięcie ZHP przez ZMP poprzedziła krzywdząca Harcerstwo kampania, mająca często znamiona oszczerstwa. Wykorzystano przy tym fakt, iż w nowo utrwalającej się rzeczywistości ZHP – organizacja stosunkowo niewielka (ok. 300 tys. członków w 1948 r.), podkreślająca swoją niezależność polityczną nie znajdowała poparcia, a tym samym możliwości funkcjonowania. Władze dążyły do umasowienia i podporządkowania Harcerstwa szkole. Wielu instruktorów okrzyknięto wrogami klasowymi, przez co Harcerstwo traciło charakter ruchu społecznego.
Podporządkowana Związkowi Młodzieży Polskiej Organizacja Harcerska to organizacja niesamodzielna, ograniczona do wieku dziecięcego, ściśle związana ze szkołą, indoktrynująca politycznie i naśladująca pionierski model z ZSRR. Mimo to stanowi co prawda specyficzny, ale realny element ciągłości harcerstwa w ogóle. W odróżnieniu od organizacji pionierskich w krajach wówczas zwanych krajami demokracji ludowej w Polsce pozostawiono w nazwie organizacji słowo „harcerstwo”. Umożliwiono działalność dużej liczbie byłych instruktorów ZHP, adoptowano niektóre elementy harcerskiej metodyki. Obok nazwy „Harcerstwo”, pozostawiono hasło „Czuwaj” oraz zielone i szare mundury jako stroje robocze. Odczuwalny przez członków OH ZMP i OHPL był fakt zastąpienia Krzyża Harcerskiego odznaką, tzw. czuwajką.
Fakt, że zarówno OH ZMP, jak i OHPL były organizacjami powszechnymi, obejmującymi swoim zasięgiem tylko szkoły podstawowe, powodował odczuwalną sytuację niemożliwości wychowywania kadr we własnych szeregach. W pracy drużyn dominowały: powierzchowność życia ideowego i słowny przekaz, zauważalna była także rozbieżność między głównymi hasłami, a postępowaniem na co dzień. Struktura organizacyjna opierała się na zasadach organizacji szkoły. Najniższa grupa to ogniwo (5–10 uczniów), następna to zastęp (uczniowie danej klasy), kolejna – drużyna (wszystkie zastępy w szkole). Drużyną kierowali przewodnicy harcerscy – najczęściej nauczyciele. Część z nich pełniła tę funkcję etatowo (w dużych szkołach – przeważnie w miastach), część ryczałtowo (1/3 etatu). Działania finansowały władze oświatowe.
Jak to zwykle bywa, negatywom towarzyszyły pozytywy. Harcerstwo masowo zaistniało w środowisku wiejskim. Wzmocniło i kontynuowało rozpoczętą przez ZHP Harcerską Służbę Polsce, wdrażając członków do aktywnej pracy dla kraju. Wzbogaciło działalność harcerską, organizując różnorodne akcje społeczne, konkursy wiedzy i umiejętności, w tym ogólnopolskie. Z dzisiejszej perspektywy zauważa się, że z korzyścią dla członków organizacji realizacja odgórnych decyzji i zaleceń często przybierała inny przebieg – odbiegający od popularyzowanych wzorców. W Łomży np., mimo szerzenia niechęci do Polski przedwojennej i faktów związanych z uzyskaniem przez Polskę niepodległości w 1918 roku, harcerze i harcerki w sposób zorganizowany odwiedzali m.in. grób Leona Kaliwody. Mimo że ZMP, a zatem i OH oficjalnie potępiały obozownictwo, propagując kolonie letnie, to biwaki i obozy w Zosinie i w Nowym Młynie organizowane były systematycznie. Nie do przecenienia jest ówczesna działalność Domu Harcerza (plac u zbiegu ulic Rybaki i Zjazd). Działające tam zespoły i kółka zainteresowań z dziedziny artystycznej, politechnicznej i sportowej oraz organizowane z udziałem setek uczestników zawody, szczególnie sportowe, urozmaicały całe ówczesne, dość przecież szarawe życie mieszkańców miasta.
Im bardziej władze ZMP dążyły do eliminowania metod ZHP, tym wśród ówczesnej kadry narastało przekonanie o potrzebie ich przywrócenia. Aby ten właściwy trend mógł się ujawnić, musiały zaistnieć sprzyjające warunki, przede wszystkim polityczne. A takie następowały stopniowo po 1953 roku w formie krytyki stalinizmu aż po gwałtowne, wynikłe po VIII Plenum KC PZPR (19-21 października 1956 r.). Tuż po VIII Plenum z inicjatywą odrodzenia ZHP, wówczas jeszcze z pominięciem OHPL, wystąpili znani powszechnie: Stanisław Broniewski – były naczelnik Szarych Szeregów i Jan Rossman – były kierownik Wydziału Kształcenia Starszyzny GK Szarych Szeregów. Mimo często rozbieżnych stanowisk dość szybko nastąpiła konieczność spotkania wyżej wymienionych inicjatorów z Aleksandrem Kamińskim, cieszącym się ogromnym autorytetem wśród instruktorów harcerskich i z Komendą Główną OHPL, na czele z Zofią Zakrzewską, bowiem wszystkim im przyświecał ten sam cel – odrodzenie w pełni samodzielnej organizacji harcerskiej. Tą koniecznością stała się zwołana przez KG OHPL w Centralnym Ośrodku Kadry Harcerskiej w Łodzi narada działaczy harcerskich, nazwana Krajowym Zjazdem Działaczy Harcerskich, a w późniejszym okresie uznana za I Zjazd Związku Harcerstwa Polskiego. Obradował on w dniach 8–10 grudnia 1956 roku. Zjazd przywrócił tradycyjną nazwę Związek Harcerstwa Polskiego; czynił Związek organizacją samodzielną, z własnym programem i statutem; masową, ale nie powszechną, z członkostwem opartym na zasadzie dobrowolności; przywrócił pieśń „Wszystko, co nasze” jako hymn ZHP; Krzyż Harcerski, lilijkę, salut oraz pozdrowienie „Czuwaj”; uchwalił deklarację ideową i wybrał Naczelną Radę Harcerstwa. W deklaracji ideowej postanowił, że ZHP jest organizacją społeczną, skupiającą młodzież i instruktorów do wspólnej pracy dla Polski Ludowej; zdefiniował harcerski ideał wychowawczy oraz postanowił, że ZHP jako organizacja świecka nie organizuje życia religijnego, wychowuje swych członków w duchu szeroko pojętej tolerancji.
Dzisiaj, kiedy obchodziliśmy już 100-lecie harcerstwa w Polsce, kiedy tuż przed nami obchody 100-lecia harcerstwa w Łomży, powinniśmy zdawać sobie sprawę z wyjątkowości Łódzkiego Zjazdu i kilku następnych lat po nim, gdyż to jedyny raz jak dotąd (oby nigdy więcej), Związek odradzał się i odnawiał po 6 latach nieistnienia.
Tak więc, grudzień 1956 r. to początek działalności odrodzonego i odnowionego Związku Harcerstwa Polskiego w PRL. Działalność ZHP w okresie PRL zamknie XXVIII Zjazd obradujący w dniach 6-9 grudnia 1990 r. w Bydgoszczy. Te trzydzieści cztery lata (jedna trzecia całej historii harcerstwa) to niewątpliwie wiele dających się wyodrębnić etapów, ale najwłaściwszym, bo nie powodującym rozbieżnych poglądów – moim zdaniem – jest podział na działalność ZHP: od 1956 r. do nowego podziału administracyjnego kraju (1975 r.) i po podziale, w wyniku którego powstało 49 Chorągwi ZHP, w tym Łomżyńska Chorągiew ZHP.
hm. Zbigniew Kamionowski
Białystok, luty 2013 rok
Lata 1957-75
Na podstawie publikacji Ogólnopolskiego Klubu Autorów
i Dokumentalistów Historii Harcerstwa, Gniezno 2000
oraz własnych doświadczeń na funkcji komendanta Hufca
Łomża – Miasto oraz komendanta
Białostockiej Chorągwi ZHP
Związek Harcerstwa Polskiego, tak jak i inne organizacje harcerskie, od początku swojego istnienia aż po dzień dzisiejszy był i jest organizacją propaństwową, realizującą aktualnie obowiązujący ideał wychowawczy. Stąd też, począwszy od Zjazdu Łódzkiego, starał się być aktywnym uczestnikiem zachodzących procesów społeczno-politycznych i gospodarczych. Oznaczało to konieczność uczestnictwa w tzw. społecznym froncie wychowawczym: stawaniem się znaczącym sojusznikiem szkoły, reprezentującym oczekiwania, potrzeby i interesy dzieci i uczącej się młodzieży; nasycania programów działalnością ideowo–wychowawczą, a z biegiem lat zaangażowaniem politycznym. Proces ten był przyśpieszany uchwałami i decyzjami najwyższych organów państwa. Władze państwa dążyły, a nawet naciskały na tzw. ideowość ZHP, polegającą na wpajaniu i kształtowaniu socjalistycznej świadomości. W tym czasie systematycznie podejmowane były przez pozostałe organizacje młodzieżowe, a szczególnie przez ZMS, próby ograniczania organizacyjnej bazy ZHP do szkolnictwa podstawowego. Aby nie dopuścić do takiego stanu rzeczy ZHP – obok ciągłej obrony swojego terenu działania, w tym przypadku szkolnictwa ponadpodstawowego – zmuszony był poszerzać zakres swojej działalności ideowo–politycznej istniejących tam drużyn i później utworzonych Młodzieżowych Kręgów Instruktorskich. Stąd też brała się coraz większa, wynikająca głównie z kalendarza politycznego, ilość różnego rodzaju centralnych inicjatyw programowych w formie kampanii, akcji, obchodów, zlotów itd., itp.
Obok niewątpliwych wartości, jakie tego rodzaju działania przynosiły, głównie w formie umacniania miejsca ZHP w społeczeństwie i w różnego rodzaju ogniwach jego aktywności, zauważalne i odnotowane zostały już wtedy towarzyszące im zjawiska negatywne, jak powierzchowność oraz nasilające się zjawisko odgórnego kierowania, głównie programową pracą jednostek organizacyjnych, w tym drużyn.
Mimo postępującego nasycania działalności harcerskiej treściami ideowo–politycznymi, udało się obronić Związek przed próbami deformacji harcerstwa, które zagrażały jego samorządności i sprawdzonej metodzie wychowawczej.
Istotną rolę w tej kwestii odegrał szeroko rozwinięty Ruch Przyjaciół Harcerstwa. Pomógł również w odzyskaniu przez Związek znaczącej pozycji w społecznym ruchu wychowawczym, znaczącego miejsca zarówno w teorii, jak i praktyce pedagogicznej oraz w uzyskiwaniu warunków, w tym materialnych i organizacyjnych niezbędnych do rozwoju Związku.
Aby sprostać stawianym przed nim zadaniom, Związek musiał dążyć do powiększania swoich szeregów, przynajmniej na tyle, aby móc faktycznie oddziaływać na całą społeczność uczniowską.
Wszystkie te aspekty, charakteryzujące działalność ZHP w latach 1957–1975 rozwijały się i kształtowały stopniowo. W pierwszych latach, tj. 1957–1960, latach spontanicznej i entuzjastycznej działalności, stosunkowo wolnej od odgórnych poleceń i nacisków, utrwalona i unowocześniona została tradycyjna harcerska metoda wychowawcza; wypracowane zostały podstawowe zasady pedagogiczne oraz osiągnięty został ówczesny cel – włączenie ZHP w nurt dokonujących się w kraju przeobrażeń.
W procesie budowania trwałych fundamentów funkcjonowania ZHP pierwszy wysiłek skierowano na rozwój ruchu zuchowego. Już latem 1957 r. w Kotlinie Jeleniogórskiej odbyła się Centralna Zuchowa Akcja Szkoleniowa (CZAS), powtórzona latem 1958 roku. Zdecydowano o Ofensywie Zuchowej, u zarania której powołano tak istotne w procesie pozyskiwania i szkolenia kadr – Kręgi Pracy (drużyny drużynowych i przybocznych drużyn zuchowych). Najlepsze Kręgi wyłoniono w drodze współzawodnictwa, spotkały się one w sierpniu 1959 r. na Polach Grunwaldzkich na Zlocie, w trakcie którego m.in. usypały Kopiec Jagiełły. Wśród najlepszych znalazł się – obok Kręgu Pracy z Białegostoku, żeńskiego zastępu Kręgu Pracy z Suwałk – męski zastęp Kręgu Pracy „Watra” z Łomży. Na Zlocie wręczono pierwsze Honorowe Odznaki Ofensywy Zuchowej.
Fundamentem ruchu harcerskiego była: w Chorągwi Białostockiej – akcja szkoleniowa zorganizowana w lipcu i w sierpniu 1957 r. w formie Zgrupowania Obozów w Boguszach k. Prostek (pow. Grajewo), a w skali kraju – Centralna Akcja Szkoleniowa (CAS) zorganizowana na terenie woj. koszalińskiego latem 1958 i 1959 oraz Lato Wiejskich Drużyn i trochę później – Wakacje Drużyn Miejskich. Znaczną rolę odegrały systematycznie prowadzone badania naukowe skuteczności harcerskiej metody wychowawczej, które od 1960 roku prowadził utworzony przy GK ZHP Ośrodek Badań Psycho-Pedagogicznych ZHP.
Przedsięwzięciem programowym umacniającym Związek było uczestnictwo w Zlocie Młodzieży Polskiej, zorganizowanym w lipcu 1960 r. w ramach obchodów 550. rocznicy zwycięskiej bitwy pod Grunwaldem. W obozach zorganizowanych w ramach Zlotu uczestniczyło ponad 15 tysięcy harcerek i harcerzy, a na Centralnym Obozie Młodzieży w Mielnie nad jez. Mielno – blisko pól grunwaldzkich – Chorągiew Białostocką reprezentowała drużyna młodzieżowych instruktorów z Łomży.
Efektem tychże działań był systematyczny wzrost ilościowy Związku oraz zauważalny wzrost atrakcyjności i efektywności zuchowych i harcerskich zbiórek. Istotnym wsparciem rozwojowego trendu Związku okazała się decyzja władz państwa z lipca 1959 roku o zaliczeniu ZHP do grona stowarzyszeń wyższej użyteczności. W ten sposób Związek jednocześnie otrzymał wyłączność na posługiwanie się harcerską symboliką i metodą wychowawczą.
Jesienią 1959 r. Związek liczył prawie 600 tys. członków, w 1961 r. ponad 900 tysięcy; a w 1962 r. osiągnął milion – tym samym skupił w swoich szeregach 15% dzieci i młodzieży w wieku harcerskim.
W tych pierwszych latach Związek wypracował system kierowania organizacją poprzez konkretny program. Stąd np., aby uczcić XX-lecie PRL Związek zainicjował kampanię programową „Synowie godni Ojców”, której realizacja w Chorągwi Białostockiej przyniosła w efekcie znaczący wkład harcerstwa w powstające wówczas w Białymstoku Muzeum Wojska Polskiego i w utworzenie – głównie na terenie większych szkół – Izb Pamięci Narodowej, w tym m.in. Izbę poświęconą Obrońcom Wizny z września 1939 r. w Szkole Podstawowej w Wiźnie (pow. łomżyński). Podobne efekty przyniósł zorganizowany wiosną 1965 r. pierwszy Alert Naczelnika ZHP „Alert Zwycięstwa – Harcerski Zwiad Wiosenny”. Obchody 1000-lecia Państwa Polskiego Związek uczcił pod hasłem „Harcerskie Wici Tysiąclecia”.
W roku harcerskim 1965/66 drużyny harcerskie realizowały kampanię programową „Więź z zakładami pracy”, a od 1966 r. – program „Gospodarze”. W Chorągwi Białostockiej w ramach tegoż programu realizowano przez kilka lat akcję „EGO”.
Programowym hasłem lat 1970/71 był „Azymut- Polska 1980”.
500-lecie urodzin M. Kopernika przyczyniło się do ogłoszenia i realizacji akcji „Operacja 1001-Frombork-Harcerski Ruch Młodzieżowy o Honorowe Obywatelstwo Miasta Mikołaja Kopernika”. Akcja trwała od 1966 do 1973 r.
W 1973 r. Związek rozpoczął akcję „Bieszczady 40”, jako próbę włączenia drużyn realizujących program HSPS w aktywizację turystyczną i w zagospodarowanie tegoż regionu.
W ostatnim roku harcerskim omawianego okresu (1974/75) Związek realizował program „Polsce Ludowej na XXX urodziny” i „Harcerski Salut Zwycięstwa”.
Na skutek postępującego od 1971 r. upolitycznienia pracy wychowawczej zaczęto organizować Zloty Przodowników Pracy, Nauki i wyszkolenia zawodowego. Organizatorem drugiego Zlotu w 1972 r. był ZHP. Hasło Zlotu : „Nasze jutro zaczyna się dziś”.
Mimo aktywnego uczestnictwa ZHP w procesie ideowo-politycznego wychowania, ciągle pojawiały się próby odbierania harcerstwu szkół ponadpodstawowych jako terenu działania. Związek obronił się, organizując drużyny specjalnościowe i Młodzieżowe Kręgi Instruktorskie. Naciskany podczas tworzenia Federacji Związków Młodzieżowych (1973 rok) na zmianę nazwy poprzez dodanie zwrotu Socjalistyczny (SZHP), Związek wybronił się, ale kosztem ustanowienia programu Harcerskiej Służby Polsce Socjalistycznej – programu obowiązującego drużyny i kręgi w szkołach ponadpodstawowych. Program ten zawierał także kształcenie ideologiczne, tzn. obejmował wiedzę z zakresu marksizmu i leninizmu oraz aktualną wiedzę polityczną realizowaną w PZPR. W praktyce, przy braku kadr przygotowanych do tego rodzaju zajęć, realizacja okazała się mizerną. Korzyścią wstąpienia do Federacji było uzyskanie przez ZHP wyłączności działania na terenie szkół ponadpodstawowych.
Kierowana centralnie działalność programowa wzmacniana była atrakcyjnymi i wartościowymi patriotycznymi akcjami, w tym: zlotami, manewrami, olimpiadami oraz bodźcami – nowymi odznakami i stopniami honorowymi. W 1965 r. wprowadzono Odznakę Honorową „Za zasługi dla ZHP”, przekształconą później w Krzyż „Za zasługi dla ZHP”. Również w 1965 r. z inicjatywy ZHP ROPWiM ustanowiła indywidualną i zespołową Odznakę Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej.
W 1969 r. delegacja ZHP (ze sztandarem) uczestniczyła po raz pierwszy na cmentarzu żołnierzy poległych na Monte Cassino z okazji 25. rocznicy zwycięskiej bitwy. 9 maja 1971 r. w Oświęcimiu, na terenie hitlerowskiego obozu zagłady odbył się Zlot Sztandarów ZHP, w tym sztandarów hufców i szczepów. 1 czerwca 1971 r. ZHP objął patronat stały nad Pomnikiem – Centrum Zdrowia Dziecka. W 1972 r. delegacja ZHP ze sztandarem ZHP brała udział w odsłonięciu pomnika Żołnierza Polskiego i Niemieckiego Antyfaszysty w Berlinie. W ramach VII Alertu Naczelnika ZHP odsłonięty został w Łodzi Pomnik Martyrologii Dzieci Polskich.
Od 1968 roku co dwa lata Związek organizował Harcerskie Manewry Techniczno–Obronne.
Program pracy drużyn wypełniały również zadania wynikające z organizacji Olimpiad Wiedzy o Polsce i Świecie Współczesnym i Turniejów Wiedzy Obywatelskiej.
Zapoczątkowane w latach 60. sterowanie programowe to również inspirowanie działań na rzecz przyjmowania, głównie przez Chorągwie i Hufce, nazw związanych z historią, tradycjami i współczesnością narodu i państwa polskiego. Białostocka Chorągiew jako ostatnia, bo dopiero 3 września 1973 r. otrzymała imię Walerego Wróblewskiego, a hufiec łomżyński imię Obrońców Wizny – 6 października 1974 r.
Rozwijający się ilościowo i umacniający się programowo Związek wymagał szczególnej troski o rozwój i poziom harcerskich kadr instruktorskich. Stąd, demokratyzacja kierowania Związkiem zapoczątkowana wyborem rad hufców i rad chorągwi podczas organizowanych od 1965 r. konferencji sprawozdawczo–wyborczych; stąd seminaria instruktorskie oraz Karta Praw i Obowiązków instruktorów ZHP uchwalona na IV Zjeździe ZHP w 1968 r. W tym okresie (1956-75) Związek odbył pięć Walnych Zjazdów.
Pełną parą pracowały: Centralna Szkoła Instruktorów Zuchowych im. Janusza Korczaka (1957-1974) w Cieplicach Śląskich Zdroju, Centralne Ośrodki Kształcenia Kadr ZHP w Skolimowie (1957-1962) i w Warszawie (1961-1967), Centralna Szkoła Instruktorów w Warszawie (1967-1973) i Centralna Szkoła Instruktorów ZHP w Oleśnicy Śląskiej (1974-1983). Szkoły te kształciły obok instruktorów także opiekunów drużyn oraz wielokrotnie organizowały szkolenia specjalistyczne, w tym dla potrzeb dynamicznie rozwijającego się „Nieprzetartego Szlaku”, tj. drużyn ze szkół i ośrodków specjalnych. Znaczącym źródłem kadr były Studenckie Kręgi Instruktorskie i szkolenie instruktorskie, jakie przechodzili słuchacze Studiów Nauczycielskich. W 1969 roku odbył się Zlot Młodzieżowych Kręgów Instruktorskich „Grunwald XXV” oraz zorganizowano akcję kształceniową drużynowych harcerskich drużyn specjalnościowych „Omega 69”.
Bardzo ważną działalnością i istotną dla niezakłóconej pracy w kolejnym harcerskim roku była organizacja akcji letniej obozowej, kolonijnej i nieobozowej oraz zimowej. O ile w 1957 r. w akcji letniej uczestniczyło prawie 54 tysiące zuchów i harcerzy, to w 1975 r. już ponad 450 tysięcy. Kadrę reprezentującą różne zawody rekrutowano na podstawie przepisów umożliwiających między innymi udzielanie płatnych urlopów instruktorom harcerskim zgłaszającym się do pracy na koloniach, obozach lub zimowiskach oraz spośród nauczycieli – dominującej grupy wśród instruktorów ZHP. Nastręczało to jednak wiele trudności i problemów. Podobnie było z uzyskaniem dotacji na zakup sprzętu oraz na finansowanie samej akcji – państwowe środki pokrywały około 50% kosztów. W pokonywaniu trudności szczególnie pomocny okazywał się Ruch Przyjaciół Harcerstwa oraz Wojsko. W 1971 r., aby poprawić klimat towarzyszący przygotowaniom i realizacji harcerskiej akcji letniej, Komitet Centralny PZPR wystosował w tej sprawie list, w konsekwencji którego Prezydium Rządu podjęło odpowiednie, korzystne dla ZHP decyzje. W następnych latach wystarczające w zasadzie były działania ze strony tylko ruchu przyjaciół harcerstwa, który z czasem stał się wyrazem i przejawem poparcia i pomocy społeczeństwa dla inicjatyw ZHP. Stąd już II Walny Zjazd ZHP ustanowił „Odznakę Przyjaciela Harcerstwa”, a w listopadzie 1970 r. Prezydium RN ZHP ustanowiło Złotą Honorową Odznakę Przyjaciół Harcerstwa.
Ogrom harcerskich przedsięwzięć, wsparcie ze strony władz zaowocowały tym, że w 1975 roku ZHP liczyło 2 899 331 członków. Chorągiew Białostocka już w 1972 r. przekroczyła liczbę 100 tys. członków, osiągając najwyższy w kraju wskaźnik zorganizowania, tj. 53,4 %.
Związek Harcerstwa Polskiego dysponował: Radiostacją i Rozgłośnią Harcerską, Harcerskim Wydawnictwem „Horyzonty”, wieloma tytułami prasowymi („Wiadomości Urzędowe”, „Świat Młodych”, „Na przełaj”, „Drużyna”, „Propozycje”, „Motywy”, „Zuchowe Wieści”, „Harcerstwo”), instytucją handlową (Centralna Składnica Harcerska), Biurem Usług Turystycznych „Harctur”; flotą, w tym „Zawiszą Czarnym”.
Jak powstawał i działał hufiec ZHP w Łomży i w powiecie łomżyńskim, na ile i jak łomżyńskie harcerstwo wpisywało się w przedstawioną działalność całego Związku dowiemy się z zamieszczonych dalej wspomnień tych, którzy w owych czasach poświęcali swój wolny czas, wiedzę i swoje umiejętności harcerstwu, które pokochali i któremu służyli.
hm. Zbigniew Kamionowski
Białystok, luty 2013 r
Materiał opracowano na podstawie Harcerstwo łomżyńskie wczoraj i dziś. Tom III.
/red/
Poprzedni rozdział: https://historialomzy.pl/harcerstwo-lomzynskie-wczoraj-i-dzis-tom-iii/
Następny rozdział: https://historialomzy.pl/harcerstwo-lomzynskie-wczoraj-i-dzis-tom-iii-rozdz-i-2/
Dziękujemy za przeczytanie artykułu :)
Jeśli chcesz być informowana(-y) o nowych artykułach, to polub naszą stronę na https://www.facebook.com/historialomzy
oraz
zgłoś swój akces do grupy na FB:
https://www.facebook.com/groups/historialomzy
