Kasa Pożyczkowa Przemysłowców Łomżyńskich

Cykl tematyczny projektu “Perły architektury okresu gubernialnego i międzywojennego miasta Łomży oraz ich architekci”

Kasa Pożyczkowa Przemysłowców Łomżyńskich

W czwartej ćwierci XIX wieku ludzie zajmujący się w Łomży handlem, rzemiosłem, i rolnictwem zorganizowali się i powołali do życia Kasę Pożyczkową Przemysłowców Łomżyńskich, której celem było udzielanie pożyczek terminowych na niewielki procent. A, jak czytamy w statucie: „członkiem mogła zostać wszelka osoba zajmująca się pożyteczną pracą”.

Początkowo Kasa miała swoją siedzibę w wynajmowanych lokalach prywatnych, Ale jej dynamiczny rozwój (szybki wzrost liczby członków, jak też znaczny wzrost kapitału i zysków) pozwolił w 1903 roku myśleć już o własnej siedzibie. Wybrano plac przy ul. Dwornej przyległy do przyszłej siedziby Banku Państwa i kierownikowi Wydziału Budowlanego Rządu Gubernialnego w Łomży, Franciszkowi Przecławskiemu, zlecono opracowanie projektu architektonicznego.

Prace budowlane rozpoczęto w 1907 roku a zakończono w roku 1909. W tym też roku Kasa przeniosła się do własnej siedziby.

Ceglany, tynkowany budynek (jak czytamy w dokumentacji Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Delegatura  w Łomży opracowanej w1985 roku) wybudowano na fundamentach z kamienia polnego i cegły, W piwnicy sklepienia krzyżowe, nad bramą i pomieszczeniami przyziemia stropy na belkach stalowych, tynkowane, nad pozostałymi pomieszczeniami stropy drewniane, tynkowane. Więźba dachowa, drewniana , w budynku głównym krokwiowo- słupowa . z trzema rzędami słupów, w oficynie krokwie wsparte na jednym rzędzie słupów. Dach kryty eternitem falistym. W piwnicy posadzki betonowe, w bramie trylinka, w klatkach schodowych posadzki ceramiczne, w pozostałych pomieszczeniach parkiety drewniane, schody z elementów prefabrykowanych, stopnie z lastrika, frontowe jednobiegowe, w klatkach schodowych dwubiegowe, powrotne z metalowymi balustradami, wrota bramy drewniane, dwuskrzydłowe, drzwi drewniane, frontowe dwuskrzydłowe z naświetlem , częściowo przeszklone, naświetle i przeszklone partie drzwi wypełnione metalową ornamentalną kratą; od podwórza dwuskrzydłowe, płycionowo – ramowe z czterodzielnym naświetlem, balkonowe dwuskrzydłowe, przeszklone, pozostałe płycinowo – ramowei współczesne płytowe, jedno i dwuskrzydłowe, okna drewniane, ościeżnicowe: od północy w przyziemiu od południa w przyziemiu oraz w drugiej i trzeciej kondygnacji budynku głównego w trzech skrajnych osiach od zachodu dwupoziomowe, trójdzielne, dziewięciopolowe; w drugiej kondygnacji budynku głównego od północy oraz między drugą i trzecia kondygnacją, w ryzalitach klatek schodowych dwupoziomowe, dwudzielne, ośmiopolowe: nad bramą od północy i południa okna termalne; pozostałe dwupoziomowe, dwudzielne , sześciopolowe; w trzeciej kondygnacji ryzalitów, od północy jednoskrzydłowe, trójpolowe z nadślemieniem.

Budynek wybudowany na planie prostokąta, trzytraktowy. Od południa ryzalit ze ściętym narożem zachodnim. Od północy trzy płytkie ryzality. Od południowego – wschodu prostokątna oficyna, jednotraktowa z silnie wysuniętym ryzalitem mieszczącym klatkę schodową. Narożnik między budynkiem głównym i oficyną głęboko wycięty.

Budynek podpiwniczony, trzykondygnacyjny. Dachy: nad budynkiem głównym dwuspadowy, nad oficyną jednospadowy, nad ryzalitem od południa trzy spadowy, nad ryzalitami skrajnymi od północy, nad ryzalitem oficyny i częścią ryzalitu od południa mieszczącą klatkę schodową daszki dwu spadowe.

Elewacja północna trzykondygnacjowa, dziewięcio osiowa z ryzalitami w osiach skrajnych i trzech osiach środkowych, w trzeciej kondygnacji liczba osi w ryzalitach zdwojona. W przyziemiu drzwi wejściowe w osi środkowej, brama w osi skrajnej od zachodu. Na poziomie okienek piwnicznych boniowanie pasowe, płaskie z pozornymi klińcami nad otworami okiennymi. Na poziomie okien parteru boniowanie pasowe wypukłe, groszkowe, pod oknami płytowe wypukłe, gładkie. Nad otworami okiennymi , drzwiami i nad bramą pozorne klińce. Otwory przyziemia zamknięte łukiem koszowym, nad bramą okno termalne.

Górne kondygnacje oddzielone gzymsem. Ryzality ujęte półkolumnami kompozytowymi na cokołach, w wielkim porządku, ryzality boczne parami półkolumn, środkowy czterema. W osiach drugiej kondygnacji: pierwszej, piątej, i dziewiątej od zachodu, murowane balkony, w trzeciej kondygnacji balkony murowane na konsolach z metalowymi balustradami w partiach między ryzalitami.

Otwory drugiej kondygnacji zamknięte półkoliście ujęte w archiwolty wsparte na kolumienkach jońskich, łuki archiwolt spięte pozornymi klińcami. Pod oknami między cokołami kolumn dekoracja tralkowa. Pachy łuków nad oknami wypełnione ornamentem roślinnym. W ryzalitach nad oknami odcinki gzymsu z astragalem i klimationem oraz z maskami kobiecymi ujętymi ornamentem wstęgowym.. W trzeciej kondygnacji otwory okienne w ryzalitach bocznych zamknięte półkoliście, obwiedzione archiwaltami z pozornymi klińcami wspartymi na pół filarach. Elewacja zamknięta belkowaniem z gładkim fryzem z dekoracją w formie wieńców. Ryzality boczne zwieńczone trójkątnymi przyczółkami, nad środkowym ozdobna facjatka.

Elewacja południowa trzy kondygnacjowa. W przyziemiu siedmio osiowa z z bramą w pierwszej i z drzwiami wejściowymi w czwartej osi od zachodu. Powyżej okienek piwnicznych boniowanie: płaskie , pasowe, gładkie. Nad bramą okno termalne. W drugiej i trzeciej kondygnacji dziewięcio osiowa. Pozorny ryzalit nad bramą i ryzalit klatki schodowej wyodrębnione pilastrami w białym tynku, między oknami drugiej i trzeciej kondygnacji pasy w tynku. W osi siódmej od zachodu w górnych kondygnacjach murowane balkony z metalowymi balustradami. Elewacja zwieńczona gzymsem uskokowym. Nad ryzalitem klatki schodowej trójkątny przyczółek. Otwory okienek piwnicznych i oikno klatki schodowej między pierwszą i drugą kondygnacją prostokątne, pozostałe otwory zamknięte łukiem odcinkowym.

Elewacja oficyny: trzy kondygnacjowa z podziałami i wyodrębnieniem ryzalitu analogicznymi jak w elewacji południowej budynku głównego, czteroosiowa. Nad ryzalitem klatki schodowej trójkątny przyczółek. Otwory okienne zamknięte łukami odcinkowymi, drzwi i okna klatki schodowej prostokątne.

Jak wspominali dawni mieszkańcy naszego miasta, w latach międzywojennych ulica Dworna stała się „ulicą bankową”. Bo to przy niej, obok siebie, miały swoje siedziby cztery banki: Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa, Kasa Przemysłowców, Komunalna Kasa Oszczędności i prywatny Bank Żydowski, którego właścicielem był niejaki Szereszewski.

Potocznie Kasę Przemysłowców nazywano „Bankiem Ceberta” (dyrektorem był p. Cebert), a Bank Żydowski – bankiem Szereszewskiego. Później, po śmierci dyr. Ceberta, Kasa Przemysłowców zakończyła swoją działalność.

Część pomieszczeń w tym jednym z najładniejszych w Łomży budynków, przerobiono na przeznaczone do wynajmu, luksusowe mieszkania.

W Latach 1939 – 1941 bolszewicy, natychmiast po wkroczeniu do miasta, wysiedlili przedwojennych najemców przeznaczając mieszkania dla swoich, wyższych rangą, urzędników państwowych.

Po wojnie budynek przeznaczono na siedzibę łomżyńskich Sądów. Zlikwidowano dawne lokale mieszkalne dostosowując wszystkie pomieszczenia do potrzeb nowego użytkownika.

Według informacji łomżyńskiej delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków budynek, wpisany dnia 5 listopada 1985 do rejestru zabytków pod Nr 205, był i jest starannie konserwowany.

W ramach prac konserwatorskich w kolejnych latach wykonano:

Rok 1993 – Remont tynków zewnętrznych, prace malarskie renowacyjne i częściowa wymiana stolarki .

Lata 1993/94 – Remont tynków wewnętrznych.

Rok 1997 – Remont klatki schodowej, konserwacja sztukaterii i wymiana parapetów.

Rok 1998 – Renowacja drzwi wejściowych, głównych.

Rok 2001 – Wymiana stolarki okiennej w elewacji frontowej.

Rok 2002 – Remont elewacji tylnej budynku głównego i elewacji oficyny bocznej,

– nowa kolorystyka,

– naprawa i malowanie obróbek blacharskich

Rok 2003 – Remont elewacji frontowej budynku:

– Naprawa sztukaterii.

– Wykonanie nowych tynków mineralnych

– Wykonanie nowej kolorystyki.

– Wymiana orynnowania i obróbek blacharskich.

-Wymiana drzwi wejściowych drewnianych w elewacji tylnej.

Rok 2005 – Prace remontowe oficyny:

• wykonanie izolacji przeciwwilgociowych poziomych i pionowych,
• Prace remontowe malarskie bocznej klatki schodowej i łazienek,
• Remont ogrodzenia posesji.

Klatka schodowa

Opracował zespól redakcyjny „Serwisu”: Mariusz Patalan, Henryk Sierzputowski i Jerzy Smurzyński.

Źródła:

– Janusz Gwardiak

Architekci i Budowniczowie Ziemi Łomżyńskiej str. 96, 97, 98.

– Informacje Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Delegatura  w Łomży na podstawie Karty Ewidencyjnej będącej w posiadaniu wyżej wymienionego urzędu, a opracowanej przez Pana Marcina Stopę 15 – maj do 3 lipiec 1985 rok

——————

Przecławski Franciszek (185… – po 1915), s. Feliksa. Absolwent petersburskiego Instytutu Inżynierów Cywilnych – inż. architekt. Na służbie państwowej od 1880 r. Znany głównie z działalności architektonicznej na terenie guberni łomżyńskiej a szczególnie w powiecie wysokomazowieckim, gdzie przez kilka lat był architektem powiatowym. Co najmniej od 1888 r. pracował w Łomży, prawdopodobnie początkowo jako architekt powiatowy, awansując następnie na zastępcę inżyniera architekta gubernialnego a od 1893 r. na architekta gubernialnego, którym pozostawał do grudnia 1914 r. Wśród jego realizacji architektonicznych są w znacznej mierze zachowane do dziś i budzące nadal uznanie obiekty: Kasa Przemysłowców przy ul. Dwornej 16 w Łomży (obecnie siedziba Sądu Okręgowego i Rejonowego). Budynek neobarokowy, trzykondygnacyjny z bogatą dekoracją sztukatorską, zbudowany w 1888 r.

Na przełomie XIX i XX w. projektował i budował głównie na terenie powiatu wyso-komazowieckiego: kościół p.w. Narodzenia N.P. Marii w Wyszonkach Kościelnych wzniesiony w latach 1899-1904, neogotycki, murowany z cegły, na podmurówce z ciosów granitowych, trójnawowy, pseudobazylikowy, pię-cioprzęsłowy, z dwuwieżową fasadą; kościół w Jabłonce Kościelnej p.w. Św. Michała Archanioła wzniesiony w latach 1898-1905. Neoromański, halowy, trójnawowy z czworoboczną wieżą w elewacji frontowej.

Najwybitniejszym architektonicznie w tej grupie kościołów jest z pewnością neogotycki kościół w Sokołach zbudowany w latach 1906-1912 na zlecenie i staraniem proboszcza ks. Józefa Woronki. Murowany z nietynkowanej cegły, trójnawowy z transeptem, halowy, sześcioprzęsłowy. Fasada trzyprzęsłowa z wysokimi dwu-kondygnacjowymi wieżami z trójkątnym szczytem między nimi.

W 1898 r. 260 mieszkańców powiatu kolneńskiego wyznania prawosławnego zawiązało w Kolnie komitet budowy cerkwi, nad którym honorowe przewodnictwo objął gubernator łomżyński baron Siemion Nikołajewicz Korff. Uzbierano 14 tys. rubli na ten cel. Projektantem cerkwi p.w. św. Mikołaja był Fr. Przecławski. Obiekt zbudowano w latach 1901-1905 (ukończono 4 I 1905 r.). Budowę nadzorował architekt powiatowy w Kolnie Henryk Jabłoński.

W latach 1903-1907 zbudowano w Czarni k/Myszyńca neogotycki kościół, murowany z cegły, nietynkowany, trójnawowy, halowy o wymiarach 50x25x15 m. z wieżą o wysokości 30 m. Jego projektantem był gubernialny architekt Fr. Przecławski.

W 1902 r. zbudowano według projektu i pod nadzorem Przecławskiego pierwszą w Łomży, nad Narwią, drewnianą przystań wioślarską. Według jego projektu powstał w Łomży przy ul. Adamowskiej (obecnie Bernatowicza) istniejący do dziś dwupiętrowy dom rodzinny zbudowany na zlecenie dr. Włodzimierza Chylińskiego i jego małżonki Pauliny z Sawickich – rodziny lekarskiej, która zasiedliła go w 1908 r. Nie wykluczone, że dziełem tego architekta może też być dom Śledziewskich przy ul. Sienkiewicza (okazała kamienia, restaurowana od paru lat po pożarze).

Oprócz działalności zawodowej F. Przecławski znany był w Łomży z zaangażowania społecznego. Należał do miłośników turystyki i rekreacji. Zanim jeszcze powstały organizacyjne formy działalności wodniackiej, Przecławski należał do nielicznych w Łomży w 1898 r. właścicieli małej łodzi wioślarskiej spacerowo-turystycznej typu klepkowa hambrugerka na 1-2 wioślarzy i sternika. W tymże roku podczas regat zorganizowanych na Narwi odbyły się biegi wioślarskie na 750 m. pod prąd rzeki, podczas których Przecławski z A. Chrystowskim wygrali wyścig dwuwio-słówek. Znalazł się obok gubernatora S. Korfa wśród członków honorowych powstałego w 1902 r. Łomżyńskiego Towarzystwa Wioślarskiego. Powierzano mu godność prezesa nie tylko z wyboru ale i honorowego a to z racji zaprojektowania i nadzorowania budowy przystani wioślarskiej oraz mądrego kierowania Towarzystwem. Prezesem był do 1906 r. i ponownie w 1910 r. W okresach gdy nie był prezesem był naczelnikiem przystani i członkiem zarządu ŁTW.

W 1906 r. znalazł się wśród 6 osobowej załogi łodzi „Jagienka”, którą delegacja łomżyńskich wioślarzy popłynęła na zlot wioślarzy z wszystkich zaborów do Ciechocinka. Łomżyńska trasa była najdłuższa i dla prezesa Przecławskiego okazała się zbyt męcząca. W okolicy Nowego Dworu zasłabł i znalazł się w szpitalu warszawskim.

Miał też inżynier Przecławski zainteresowania teatralne. W 1899 r. został wybrany „prezydującym Komitetu Nadzorczego” Koła Teatralnego w Łomży, którego prezesem został M. Smiarowski. Działał też w innych organizacjach społecznych na terenie Łomży.

W warunkach gubernialnych był wysokim urzędnikiem VII klasy z tytułem radcy dworu i uposażeniem 875 rb rocznie (w 1904 r.). Odznaczony był orderami: św. Anny II i III klasy, św. Stanisława II i III klasy, srebrnym medalem pamiątkowym Aleksandra III. Na stanowisku gubernialnego inżyniera pozostawał do grudnia 1914 r. Nie wyjechał w głąb Rosji podczas pierwszej ewakuacji w związku z wybuchem wojny. Wiadomo, że jego ostatnim dziełem z 1914 r. było opracowanie zachowanej do dziś mapy „Dorożnaja karta Łomżinskoj Gubernii”.

W 1915 r. był poszukiwany administracyjnie w Rosji celem objęcia nadzoru nad budową umocnień wojennych. Nikt jednak nie wiedział o jego losach. Brak też danych o jego miejscu pobytu i ewentualnej działalności w okresie powojennym w odrodzonej Polsce.