Od redakcji:
Przedstawiamy w artykule katalog wystawy „600 lat miasta Łomży w dokumencie archiwalnym”, zrealizowanej przy dofinansowaniu ze środków Miasta Łomży przez Archiwum Państwowe w Białymstoku oddział w Łomży. Z uwagi na na obszerność prezentowanego zasobu archiwalnego, artykuł został podzielony na dwie części. Zamieszczenie publikacji na portalu, nastąpiło za zgodą kierownictwa łomżyńskiego oddziału Archiwum Państwowego w Białymstoku.
Przypadająca w 2018 roku 600-rocznica otrzymania przez Łomżę praw miejskich zainspirowała nas do tego, by pokazać mieszkańcom miasta oraz przyjezdnym gościom historię miasta opowiedzianą dokumentami. Wyszliśmy przy tym z założenia, że to Archiwum jest skarbnicą wiedzy o dziejach naszego miasta i chcielibyśmy podzielić się wiedzą historyczną zgromadzoną w archiwaliach.
Archiwum Państwowe w Białymstoku Oddział w Łomży powołane zostało Zarządzeniem Nr 9 Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych z dnia 28 lipca 1952 roku pod nazwą Powiatowe Archiwum Państwowe w Łomży i podlegało Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Od dnia 1 stycznia 1954 roku jest Oddziałem Archiwum Państwowego w Białymstoku.
Archiwum mieści się, od 1957 roku, w byłej więziennej izbie chorych, przy Alei Legionów 36 i obejmuje swoim zasięgiem działania (od 1975 r.) teren byłego województwa łomżyńskiego. W chwili obecnej Archiwum prowadzi działalność na podstawie ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach z 14 lipca 1983 r. (D.U. z 2018 r., poz.217, z późniejszymi zmianami). Podstawowe jego zadania to gromadzenie, ewidencja, przechowywanie, opracowywanie, zabezpieczanie i udostępnianie materiałów archiwalnych oraz prowadzenie działalności informacyjnej. Archiwum przechowuje akta administracji państwowej i samorządowej (ogólnej i specjalnej), wymiaru sprawiedliwości, notarialne, metrykalne i stanu cywilnego, akta miast i gmin, instytucji finansowych, organizacji społecznych i politycznych, instytucji spółdzielczych oraz szkół wytworzone, w większości, w XIX i XX wieku na terenie powiatów łomżyńskiego, kolneńskiego, wysokomazowieckiego i zambrowskiego. Według stanu na dzień 30 kwietnia 2018 r. roku zasób Archiwum to: 796 zespołów akt – 151364 j.a. o rozmiarze 1224,00 m.b. Materiały archiwalne udostępniane są bezpłatnie w pracowni naukowej Archiwum czynnej w dni robocze w godz. 8-15.
Jak wspomniano wcześniej, wystawa „600 lat miasta Łomży w dokumencie archiwalnym” została przygotowana z okazji 600 rocznicy otrzymania przez Łomżę praw miejskich. Patronat nad wystawą objął Pan Mariusz Chrzanowski – Prezydent Miasta Łomży.
Rocznica zainspirowała nas do pokazania materiałów archiwalnych, które obrazują dzieje miasta od czasów może nie najdawniejszych, bo najwcześniejsze zachowane źródła pisane dotyczące Łomży pochodzą dopiero z początków XV wieku, aż do czasów współczesnych. Zaprezentowanych zostało ok.150 dokumentów. Nie są to oryginały, a kopie cyfrowe, gdyż nie mamy warunków do bezpiecznego wyeksponowania oryginałów. Zdajemy sobie sprawę, że jest to niewielka część materiałów obrazujących sześćsetletnie dzieje Łomży. Likwidacja wcześniejszych archiwów łomżyńskich (w 1885 i 1930 r.), I i II wojna światowa oraz kolejne podziały administracyjne spowodowały, że w Archiwum w Łomży przechowywana jest tylko część dokumentów dotyczących historii naszego miasta. Najstarsze dokumenty pochodzą w większości z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Historia XIX i XX wiecznej Łomży pokazana została głównie w oparciu o dokumenty zgromadzone w łomżyńskim archiwum. Zgromadzenie ich jest osobistą zasługą długoletniej kierowniczki naszej placówki – Pani Donaty Godlewskiej.
Prezentowane dokumenty ułożone zostały w porządku chronologicznym. Mamy nadzieję, że nasza skromna wystawa i wydrukowany do niej katalog przybliżą dzieje miasta i zachęcą do dalszych badań nad jego historią.
Danuta Bzura
(kierownik Archiwum Państwowego w Białymstoku oddziała w Łomży – przypisek redakcji)
cdn.
Źródła zasobu archiwalnego z wystawy „600 lat miasta Łomży w dokumencie archiwalnym”, część pierwsza:
Plan Łomży z 24 lipca 1823 r. (APŁ, Akta miasta Łomży, t. I, sygn. 26)
Pieczęć ks. Janusza I z 1376 r. (AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 1501)
Jerzy Wiśniewski, „Początki i rozwój osadnictwa w ziemi łomżyńskiej”, Studia łomżyńskie, t. I, Łomża 1989
25 marca 1416 roku, książę Janusz I, bawiąc w Łomży, wystawił dla rudnika Jana z Przasnysza dokument, w którym nadał mu 10 włók miary chełmińskiej nad rzeką Skrodą (AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych, nr 771)
30 sierpnia 1400 roku książę mazowiecki Janusz I nadaje mieszczaninowi warszawskiemu Janowi Białkowi wójtostwo w Łomży wraz z 4 włókami ziemi – kopia zapisu do ksiąg ziemskich łomżyńskich z 1526 r. (AGAD, Zbiór Kapicy, sygn. 57, k.75-78)
Pierwsza strona praw miejskich Łomży z 15 czerwca 1418 r. (kopia z 1584 r.), (AGAD, Zbiór Ignacego Kapicy Milewskiego, p. 60, k. 253)
Wpis do księgi grodzkiej łomżyńskiej z 1584 roku praw miejskich Łomży z 1418 r. (AGAD, Zbiór Kapicy, sygn. 60, s. 251)
Pieczęć księcia Janusza I z 1416 r. (AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn. 771)
Potwierdzenie przywilejów i praw miasta Łomży przez króla Zygmunta I w 1526 roku (AGAD, Metryka Koronna, sygn. 43, k. 380 v-381)
Zygmunt Stary, król polski, potwierdza przywilej księcia Janusz II mazowieckiego wydany w Łomży w 1478 roku, w którym książę ustanawia cech kuśnierzy w Łomży, 7 lutego 1545 r. Kraków (AGAD, Metryka Koronna, sygn. 67, k. 91-92v)
Król Zygmunt August na prośbę Jana Wojsławskiego, kanonika warszawskiego i płockiego, zezwala na założenie mansjonarii przy kościele parafialnym w Łomży, ofiarując mansjonarzom 3 włóki ziemi we wsi Łomżycy oraz poddaje ich immunitetowi kościelnemu, 3 lutego 1549 r. Piotrków (AGAD, Metryka Koronna, sygn. 76, k. 299v-300v)
Opisanie Łomży z 1575 roku (AGAD, Archiwum Skarbu Koronnego, dział LVI – inwentarze starostw nr Ł3/II, s. 3v-4)
List Rady Miejskiej m. Łomży do Rady m. Gdańska z 1556 r. z najstarszym zachowanym herbem Łomży (APG, Akta Miasta Gdańska, sygn. 300, k. 40-41)
Królowa Anna Jagiellonka zwraca się do podstarościego zambrowskiego, ekonoma łomżyńskiego Tomasza Suskiego w sprawie skargi mieszkańców szpitala przy farze głoszącej, że ksiądz Sylwester Roguski nie oddaje 15 korców żyta rocznie na jego utrzymanie jak to wynikało z dzierżawy włók szpitalnych i młyna w Łomży, 11 lutego 1585 roku, Warszawa (AGAD, Zbiór Ignacego Kapicy Milewskiego, sygn. 57, s. 157-161)
Plan m. Łomży z 1619 r. (Biblioteka Narodowa w Paryżu, Gabinet Rycin, nr 1130)
Lustracja starostwa łomżyńskiego 1620 r. (AGAD, Metryka Koronna, sygn. 64, s. 124)
Opis wyprawy szkuty (statku rzecznego budowanego w Łomży) do Gdańska w 1582 r. (AGAD, Archiwum Skarbu Koronnego, sygn. Ł 3-III, k. 221-222)
Sprawdzanie przywilejów na dobra królewskie w woj. mazowieckim 1564 r. (AGAD, Metryka Koronna, sygn. XVIII.9, k. 89v)
Opisanie budowy dworu w Łomży z 1575 roku (AGAD, Archiwum Skarbu Koronnego, dz. LVI – inwentarze starostw, sygn. Ł3-II, k. 157)
Opisanie dworu łomżyńskiego z 1636 r. (AGAD, Archiwum Skarbu Koronnego, Dz. LIV-Ł-3-IV, k. 18v)
Inwentarz starostwa łomżyńskiego 1549 r. (AGAD, Metryka Koronna, sygn. 4, k. 1)
Donata Godlewska, Dzieje Łomży od czasów najdawniejszych do rozbiorów Rzeczpospolitej, Łomża 2000.
Inwentarz wszystkich pospolitych dochodów starostwa łomżyńskiego 1575 r. (AGAD, Archiwum Skarbu Koronnego, dz. LVI, Ł3, cz. II, k. 215)
Podróż objazdowa króla Stefana Batorego do Tykocina, po północnym Mazowszu, 10.07-4.08.1576 r. (AGAD, Archiwum Skarbu Koronnego, dz. I, sygn. 250, k. 33)
Inwentarz skarbowy na 1636 r. – lustracja starostwa łomżyńskiego (AGAD, Metryka Koronna, sygn. 64, k. 633)
Lustracja ziemi łomżyńskiej 1673 r. (AGAD, Metryka Koronna, sygn. 64, k. 631)
Lustracja Ziemi Łomżyńskiej 1736 r. , rejestr należności podatkowych (AGAD, Metryka Koronna, sygn. 14. k. 79)
Lustracja ziemi Łomżyńskiej 1758 r. (AGAD, Metryka Koronna, sygn. 13, k. 117)
Księga zgonów Parafii Rzymskokatolickiej w Łomży z lat 1896 -1760 (APŁ, Akta Parafii Rzymskokatolickiej w Łomży, sygn. 68, k.69)
Kopia przywileju królowej Marii Ludwiki z 11 stycznia 1658 roku pozwalającego mieszczanom łomżyńskim na wycinkę drzewa z Puszczy Nowogrodzkiej do budowy domów oraz darującego dochód z przeprawy mostowej na odbudowę miasta (APŁ, Dokumenta Rzętkowskiego…, sygn. 1, s. 98-100)
Potwierdzenie przez Augusta II wszystkich wcześniejszych przywilejów nadanych Miastu Łomży, poczynając od przywileju Księcia Janusza Mazowieckiego z 1418 r. , Łomża 6 lipca 1700 r. (AGAD, Zbiór Ignacego Kapicy Milewskiego, p. 61, dok. 168, s. 511)
Kopia lustracji rządowej Łomży z 1789 r. (APŁ, Dokumenta Rzętkowskiego…, sygn. 1, s. 100-101)
Mapa Polski za panowania Stanisława Augusta w roku 1772 (Reprint z 1849 r., Biblioteka Uniwersytecka w Białymstoku)
Fragment oblaty listu okólnego Stanisława Augusta z 1791 r., w którym wymieniony jest Prezydent Miasta Szymon Rynkiewicz (APŁ, Dokumenta Rzętkowskiego, sygn. 1, s. 241)
Kamera Wojny i Domen Departamentu Białostockiego Nowych Prus Wschodnich 1795 – 1807, sygn. 420, 4 cm x 4 cm
Plan Łomży i okolic z 1801 r. (APŁ, Mapy i plany pow. łomżyńskiego, sygn. 121)
Aleja cmentarna ok. 1970 r. (APB, Zbiór fotograficzny, sygn. 13)
Kościół Ojców Kapucynów ok. 1896 r. (APŁ, Zbiór fotograficzny, sygn. 136)
Czesław Brodzicki, Donata Godlewska, „Łomża w latach 1794-1866”, PWN Warszawa 1987
Dekret Fryderyka Augusta z 19 grudnia 1807 roku dokonujący podziału Księstwa Warszawskiego na departamenty i powiaty (AGAD, Rada Stanu i Rada Ministrów Księstwa Warszawskiego, sygn. 32, s. 20, 25)
Lista posłów i deputowanych z Departamentu Łomżyńskiego na Sejm 1809 roku (AGAD, Sejm Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, sygn. 3, s. 3v)
Pismo księcia Józefa Poniatowskiego do Izby Administracji Publicznej Departamentu Łomżyńskiego z 27 kwietnia 1808 r. (AN Kraków, Zbiór Glogera, sygn. 658, s. 1)
Departament łomżyński. Świadczenia na rzecz wojska, pokwitowanie odbioru pieniędzy podpisane przez burmistrza Łomży Ludwika Kinastowskiego (AN w Krakowie, Zbiór Glogera, sygn. 658)
Druk okolicznościowy z 1819 r. (Biblioteka Cyfrowa „Polona”)
Dziennik Departamentowy Łomżyński, 1812 r. (Biblioteka Cyfrowa „Polona”)
Pismo obywateli Łomży na czele z burmistrzem z 4 lutego 1812 r. adresowane do króla Fryderyka Augusta wyrażające zaniepokojenie projektem przeniesienia stolicy departamentu łomżyńskiego na Litwę do Suwałk (AGAD, Rada Stanu i Rada Ministrów Księstwa Warszawskiego, sygn. 213, s. 180-182)
Leon Rzeczniowski, „Dawna i teraźniejsza Łomża”, Warszawa 1861
Władysław Świderski, „Łomża”, Łomża 1925
Mapa woj. augustowskiego z 1827 r. (Atlas Królestwa Polskiego Juliusza Kolberga, ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Białymstoku)
Opisanie historyczne oraz topograficzno-statystyczne miasta obwodowego Łomży z 1820 r. (AGAD, Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych, sygn. 4761, s. 88 i następne)
Projekt budynku więzienia mającego się wybudować przy Sądzie Policji Poprawczej Wydziału Łomżyńskiego, 1823 r., tzw. stare więzienie (AGAD, Zbiór kartograficzny, sygn. 23-20)
Plan części m. Łomży z 1841 r. (AGAD, Zbiór kartograficzny, sygn. 116-22)
Klasztor Benedyktynek, widok od strony ogrodu klasztornego, ok. 1960 r. (APŁ, Zbiór fotograficzny)
Plan sytuacyjny terytorium klasztoru wraz z kościołem Panien Benedyktynek, 1865 r. (AGAD, Zbiór kartograficzny, sygn. 19-1)
Plan sytuacyjny terytorium klasztoru wraz z kościołem Ojców Kapucynów, 1865 r.
(AGAD, Zbiór kartograficzny, sygn. 19-2)
Plan łomżyńskiego Ratusza z 1849 roku (AGAD, Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych, sygn. 4910, k. 194)
Pismo mówiące o przedłużeniu ul. Krótkiej do Dwornej (APŁ, Komisarz Obwodu Łomżyńskiego i Naczelnik Powiatu Łomżyńskiego, sygn. 23, k. 1356)
Pismo o przyłączeniu części wsi Łomżyca do Łomży (APŁ, Komisarz Obwodu Łomżyńskiego i Naczelnik Powiatu Łomżyńskiego, sygn. 23, k. 295)
Dokument Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych z 19.10.1861 r. mianujący Ignacego Jedlińskiego Prezydentem m. Łomży (APB, Komisja Woj. Augustowskiego…, sygn. 7, k. 249)
opublikował: Wojciech Winko /redakcja.historialomzy@wp.pl/
Dziękujemy za przeczytanie artykułu :)
artykuł powiązany:
https://historialomzy.pl/katalog-wystawy-600-lat-miasta-lomzy-w-dokumencie-archiwalnym-czesc-2/
Jeśli chcesz być informowana(-y) o nowych artykułach, to polub naszą stronę na https://www.facebook.com/historialomzy
oraz
zgłoś swój akces do grupy na FB:
https://www.facebook.com/groups/historialomzy
