Katedra wewnątrz.
Dla przypomnienia. Kościół, jest późnogotycki z parawanowymi barokowymi szczytami fasady. Murowany w układzie polskim i wendyjskim z dekoracyjnym użyciem zendrówki (cegła wypalana aż do zeszklenia) w układzie rombowym i szachownicowym. W wejściu głównym do Katedry mamy nad głową belkę drewnianą z datą A.D. 1757. Co ta data oznacza? W tym roku wymieniono drzwi wejściowe wraz z częścią muru, co widać gołym okiem patrząc z zewnątrz na portal. Powodem wymiany było prawdopodobnie przez pochówki w pobliżu kościoła (do końca XVIII wieku pochówki odbywały się przy kościele).
Kościół jest trójnawowy, pięcioprzęsłowy o obniżonych bocznych nawach w stosunku do środkowej.
Nawy boczne otwarte do głównej ostrołukowymi uskokowymi arkadami na czworobocznych filarach. Sklepienia gwiaździsto – sieciowe o motywach: w prezbiterium gwiazdy sześcioramiennej z żebrami wplecionymi, w nawie głównej przenikających trzech gwiazd ośmioramiennych, w kaplicy Najświętszego Sakramentu gwiazdy czteroramiennej z wpisaną ośmioramienną i żebrami wplecionymi; w przęśle zachodnim nawy południowej, (gdzie sklepienie założono niżej, do pierwotnej wysokości naw bocznych) gwiaździste; w nawach bocznych i w kaplicy Matki Boskiej Łomżyńskiej kryształowe o rysunku gwiazdy ośmioramiennej. W czasie działań wojennych w 1939 roku jedna z bomb niemieckich zniszczyła i sklepienie we wschodnim przęśle nawy południowej, zrekonstruowane w 1940 (data widoczna pod sklepieniem) przez miejscowego murarz Pana Kozłowskiego. Wnętrze kościoła tynkowane z wyjątkiem żeber, lizen na filarach oraz zamkniętej dwułucznie blendy na północnej ścianie prezbiterium w której zamurowano otwory loży książęcej.
W czasie jednego z remontów w latach 1752-1753 wzniesiono w przęśle zachodnim barokowy chór muzyczny murowany na trzech arkadach filarowych, podsklepiony krzyżowo.
Wnętrze świątyni. Wspomniałem, iż środkowa nawa katedry jest nieco wyższa i znacznie szersza niż boczne. Jej sklepienie jest gwiaździste, a naw bocznych – kryształowe; jedynie przy wejściu w nawie południowej, w jej partii niższej, gwiaździste. Każde ze sklepień naw dzieli się na pięć przęseł. Masywne filary posiadają od strony naw zdwojone pilastry o uskokowych kapitelach, rozszerzających się ku górze. Oś nawy nie zgadza się z osią prezbiterium, które odchyla się nieco ku południowi.
Prezbiterium jest podniesione w stosunku do nawy o trzy stopnie i oddzielone od niej ścianą tęczową z łukiem. Posiada sklepienie żebrowane. Zworniki są z cegły formowanej i okrągłe jak w nawie. Przy żebrach brak wsporników. W ścianie północnej znajdują się dwie bliźniacze ostrołukowe arkady. Zaznaczają one miejsce galerii książęcej, która otwierała się na prezbiterium.
Cały kościół wewnątrz jest otynkowany, z wyjątkiem żeber sklepiennych i części filarów od strony nawy głównej i bocznych. Tynki te są narzutem późniejszych remontów. Organy 41-głosowe wykonano w 1933 r. Katedra posiada dwie kaplice. Jedna pod wezwaniem Matki Boskiej Różańcowej przylega do muru południowego. Pierwotnie oświetlało ją okno podłużne zwieńczone półkolem i okna okrągłe. Podłużne zostało zamurowane w XVI wieku z powodu umieszczenia w kaplicy nagrobków rodziny Modliszewskich. Po przeniesieniu nagrobków do wnętrza katedry okno to zrekonstruowano w postaci wnęki od zewnątrz. Kaplica posiada sklepienie kryształowe. Ołtarz drewniany i polichromowany pochodzi z połowy XVII wieku. Zarówno w formie architektonicznej jak i przez wybujałą ornamentykę jest charakterystyczny dla późnego okresu renesansu i manieryzmu. W polu głównym ołtarza znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, późnogotycki, z XVI wieku, malowany na desce, tło złocone. Obraz był wielokrotnie przemalowywany, zwłaszcza twarz. Posiada wymiary 95 na 130 cm.
W zwieńczeniu górnym po lewej stronie jest rzeźba nieznanego świętego, a po prawej – jakiejś zakonnicy. Niżej, po lewej stronie, rzeźba przedstawia św. Dominika, a po prawej – św. Różą z Limy lub Katarzynę Sieneńską. Rzeźby pochodzą z przełomu XVI/XVII wieku. Umieszczona w kaplicy chrzcielnica została wykonana w połowie XVII wieku. Przy kaplicy, w zwieńczeniu nawy południowej, jest ołtarz wykonany po 1950 r. Na uwagę zasługuje obraz przedstawiający Annę Samotrzecią, malowany na płótnie, 169 na 350 cm. Obraz wykonany we Włoszech stanowi zabytek malarstwa sztalugowego z około połowy XVII Wieku. W zwieńczeniu ołtarza jest obraz “Ucieczka do Egiptu”, malowany techniką olejną na płótnie 80 na 100 cm. Pochodzi z końca XIX w., według ryciny niemieckiej z XVI wieku. Stanowi przykład dobrego naśladownictwa ujęcia tematu i kolorystyki, na wzór malarstwa renesansowego.
Przy drugim filarze nawy południowej, od wejścia, wisi obraz św. Stanisława Kostki z Dzieciątkiem i Matką Boską, malowany na płótnie techniką olejną na przełomie XVIi/XVIII wieku. Sukienki i nimby z blachy srebrnej trybowanej wykonano około 1700 r. Drewniany ołtarz przy czwartym filarze pochodzi z początku XVII wieku. Jest dwukondygnacyjny, jednoosiowy. Po bokach w obu kondygnacjach – pary kompozytowych kolumn lekko skręconych. W partii dolnej w uszkach – ornamenty okuciowe, w górnej – rzeźbione postacie św. Barbary i św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Ołtarz główny z marmuru wykonano w 1959 r. Do nawy północnej przylega dzwonnica. W dolnej jej kondygnacji od 1884 r. znajduje się kaplica pod wezwaniem św. Kazimierza. Ołtarz pochodził z początków XVII wieku. W maju 1986 r. usunięto dotychczasowy wystrój kaplicy i przystosowano do ciągłego wystawienia Najświętszego Sakramentu. Kaplica posiada sklepienie kryształowe. W zakończeniu nawy północnej jest ołtarz barokowy Ukrzyżowanego Pana Jezusa. Został wykonany w połowie XVIII wieku w drewnie, jest malowany i złocony. W polu środkowym ołtarza wisi krucyfiks z 1677 r., wysoki na 290 cm. Po jego lewej stronie stoi rzeźba św. Jana Chrzciciela, po prawej św. Stanisława; rzeźby pochodzą z początku XVI wieku. W ołtarzach i na ścianach są nadto inne obrazy o mniejszej wartości artystycznej i zabytkowej.
W każdej z naw bocznych znajdują się po trzy zabytkowe nagrobki. Na obecnym miejscu są dopiero od 1932 roku. Przedtem trzy nagrobki Modliszewskich mieściły się w kaplicy Matki Boskiej: dwa duże w ścianie i mały – w filarze. Przy wielkim ołtarzu, w ścianie prezbiterium, znajdowały się nagrobki Nikodema Kosakowskiego i Mikołaja Troszyńskiego. Zabytkowe nagrobki omówione są w kolejności obecnego usytuowania, poczynając od nawy południowej przy wejściu do kościoła. W pierwszym filarze od chóru muzycznego jest płyta nagrobna Jana Wojsławskiego z około połowy XVI wieku. Postać została wyrzeźbiona w piaskowcu. Rzeźba tkwi jeszcze w gotyku, a twarz odznacza się dużą dozą portretowości. Nie ma tu żadnego napisu. Wysokość płyty 2 m, szerokość l m.
Nagrobek M. Troszczyńskiego został wykonany w 1611 r. i reprezentuje styl renesansowy. Odznacza się dobrymi proporcjami i subtelną ornamentykę. Został wykonany w warsztacie krakowskim Canavasiego; wysokość 3,10 m, szerokość 2 m. Nagrobek Andrzeja i Elżbiety Modliszewskich został wyrzeźbiony w 1589 r. w kamieniu, w stylu renesansowym. Pochodzi z warsztatu rzeźbiarskiego, bądź z kręgu oddziaływania Santi Gucciego. Odznacza się ciekawie rozbudowaną architekturą, swobodnym układem leżących postaci, przedstawieniem twarzy i ubiorów oraz bogatą ornamentykę renesansowa; wysokość 6 m, szerokość 3,60 m. Nagrobek N. Kosakowskiego jest wykonany w marmurze. Pochodzi z I połowy XVII wieku z doby wczesnego baroku, z warsztatu krakowskiego. Posiada bogate ukształtowanie architektoniczne, dobre ujęcie rzeźbiarskie postaci zmarłego i dobrą kolorystykę uzyskaną dzięki zastosowaniu kilku rodzajów marmuru; wysokość 4,50 m, szerokość 3,20 m.
Nagrobek Hieronima i Anny Modliszowskich został wykonany w 1591 roku, w wapieniu, w stylu renesansowym. W obecnej formie stanowi typ nagrobka piętrowego. Nagrobek kobiecy odznacza się wyższym poziomem artystycznym. Całość wykonano w warsztacie rejonu kieleckiego; wysokość 5 m, szerokość 2,50 m. Nagrobek dziecięcy Jana Modliszewskiego (zm. 1588 r.) jest rzeźbiony w wapieniu. Cechuje go pełna umiaru architektura oraz ujęcie rzeźbiarskie na wysokim poziomie. Pochodzi z warsztatu krakowskiego, styl renesansowy; wysokość 2 m, szerokość l m. Są ponadto nagrobki i tablice o mniejszej wartości zabytkowej i artystycznej. W katedrze są też inne rzeźby. W kruchcie kościoła wisi krzyż drewniany z końca XVIII wieku. Na ścianie tęczowej oddzielającej nawę główną od prezbiterium wykonano sztukaterie rokokowe z datą 1752 i herbem Nabram Cypriana Wolickiego sufragana pomorskiego fundatora ówczesnego remontu kościoła farnego, znajduje się też gotycki krucyfiks wysoki 1,60 m; wyryto na nim datę 1526. Ambona pochodzi z I połowy XVII wieku. W konchowe zamkniętych wnękach umieszczono postacie Zbawiciela Świata, Matki Boskiej i czterech Ewangelistów. Wśród obrazów na ścianach na szczególną uwagę zasługują: św. Franciszka z końca XVIII wieku, Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, malowany w 1900 roku przez Wojciecha Gersona, Chrystusa na krzyżu – barokowy z XVIII wieku. W zakrystii katedry są też zabytkowe obrazy, oraz naczynia i szaty liturgiczne. Pośród kielichów najstarszy pochodzi z około 1500 roku. Najstarsza monstrancja została wykonana w 1669 r. w warsztacie krakowskim. Do zabytków należą również dwa ornaty barokowe z przełomu XVII/XVIII wieku i z II połowy XVIII wieku.”
1. Wejście główne do Katedry.
2. Data remontu Portalu, co widać w różnicy cegieł.
3. Wejście z kruchty do nawy głównej.
4. Chrzcielnica w kruchcie z prawej strony wejścia do nawy głównej.
5. Chrzcielnica w kruchcie z lewej strony wejścia do nawy głównej.
6. Sklepienie gwiaździste nawy głównej. Widok od prezbiterium w kierunku chóru.
7. Sklepienie gwiaździste nawy głównej. Widok od chóru w kierunku prezbiterium.
8. Ściana tęczowa oddzielającej nawę główną od prezbiterium, (sztukateria rokokowa z datą 1752 i herbem Nabram Cypriana Wolickiego sufragana pomorskiego fundatora ówczesnego remontu. kościoła farnego).
9. Sklepienie kryształowe nawy południowej przy zakrystii, zniszczone w 1939 roku przez bombę niemiecką, zrekonstruowane 1940 przez murarza z Łomży Pana Kozłowskiego. Widoczna data na łuku przy sklepieniu.
10. Nawa główna obecnie (2007 r.). Widok od chóru w kierunku prezbiterium.
11. Nawa główna obecnie (2007 r.). Widok od prezbiterium w kierunku chóru.
12. Sklepienie kryształowe. Nawa południowa.
13. Sklepienie kryształowe. Nawa północna.
14. Nawa południowa.
15. Nawa północna.
16. Sklepienie pierwotne. Przęsło pierwsze zachodniej nawy południowej
17. Wejście do zakrystii z nawy południowej.
18. Wejście na chór muzyczny. Nawa południowa część zachodnia.
