Kościół pw. św. Michała cz. IV

I. Kaplica do ciągłego wystawiania Najświętszego Sakramentu.

Od strony północnej do katedry przylega dzwonnica. W przyziemiu dzwonnicy prawie do końca XIX wieku znajdowała się kruchta, w 1887 roku zamurowano drzwi wejściowe do kruchty i przekształcono ją na kaplicę świętego Kazimierza. Sklepienie kaplicy gwiaździsto – sieciowe  o motywie gwiazdy czteroramiennej z wpisaną gwiazdą ośmioramienną i żebrami wplecionymi. Portal do kaplicy wystawiania ciągłego sakramentu ostrołukowy z profilowanych w formowanej cegle wałków rozdzielonych wklęską. Ołtarz św. Kazimierza manierystyczny z początku XVII wieku, lecz obrazy Serca Jezusowego i św. Kazimierza są późniejsze. Ołtarz fundacji Jana Polikowskiego trójosiowy, ze szczytem o wycinanym konturze; w wysuniętych częściach bocznych pomiędzy parami kolumn konchowe nisze z rzeźbami św. Biskupów Stanisława i Marcina lub Walentego. W środkowej części zwieńczenia hermowe pilastry, na cokole rolwerkowe kartusze z herbami Kościesza i Junosza.
Św. Kazimierz był synem króla Polski Kazimierza Jagiellończyka. Urodził się w Krakowie w 1458 roku. Odznaczał się szczególną czystością ducha i miłosierdziem względem ubogich. Przy boku ojca brał czynny udział w życiu politycznym. Gorliwy czciciel Eucharystii i Najświętszej Maryi Panny, wiele czasu poświęcał na modlitwę. Po długotrwałej chorobie płuc zmarł w pobliskim Grodnie 4 marca 1484 roku. Patron Polski i Litwy. Pochowany został w Wilnie i tam w katedrze znajdują się jego relikwie.
W 1986 ołtarz świętego Kazimierza przeniesiono pod trzeci filar nawy południowej, a kaplicę przystosowano do ciągłego wystawiania Sakramentu.

1. Portal wewnętrzny. Wejście do kaplicy Najświętszego Sakramentu. Zdj. 1
2. Kaplica pod dzwonnicą. Miejsce do ciągłego wystawiania Najświętszego sakramentu.  Zdj.2
3. Dawne wejście do kruchty pod dzwonnicą.  Zdj. 3
4. Ołtarz św. Kazimierza, usunięty w 1986 roku z obecnej Kaplicy. Zdj.4
5. Sklepienie kaplicy (opis powyżej).  Zdj. 5

II. Katedra – witraże.

W katedrze mamy okna ostrołukowe rozglifione. W nawie południowej mamy trzy okna z witrażami. W części zachodniej nawy południowej nieco niższe z tego powodu, bo jest niższe sklepienie, ponieważ zmieniono później styl budowy z bazylikowego na pseudo bazylikowy. Ponadto w Kaplicy Matki Boskiej Łomżyńskiej mamy trzy okienka okrągłe z witrażami.
Nawa północna to cztery okna z witrażami, ale już jednakowej wysokości. Prezbiterium to cztery okna i jedno od strony zakrystii zamurowane. Chór muzyczny to też jedno okno witrażowe.
Witraże zostały wykonane w Warszawie przez Pana Józefa Ostrowskiego w latach 1954 – 1955 według projektu Mieczysława Jurgielewicza. Wśród witraży są wizerunki między innymi Matki Boskiej Ostrobramskiej, św. Kazimierza, św. Maksymiliana Kolbego, błogosławionego Rafała Kalinowskiego, oraz św. Alberta Chmielowskiego.

1. Nawa prawa południowa.  Zdj. 6, 7, 8
2. Nawa lewa północna.  Zdj. 9, 10, 11.
3. Prezbiterium. Zdj.12, 13, 14, 15, 16.
4. Chór muzyczny. Zdj. 17.
5. Kaplica Matki Boskiej Łomżyńskiej.  Zdj. 18, 19, 20.

III. Łomża. Katedra  Nagrobki.
W każdej z naw bocznych znajdują się po trzy zabytkowe nagrobki. Na obecnym miejscu są dopiero od 1932 roku. Przedtem trzy nagrobki Modliszewskich mieściły się w kaplicy Matki Boskiej: Andrzeja i Elżbiety na ścianie południowej. Hieronima i Anny na ścianie zachodniej, Jana w filarze północnym. Przy wielkim ołtarzu, w ścianie prezbiterium, znajdowały się nagrobki Nikodema Kosakowskiego, umieszczony w ścianie północnej prezbiterium i Mikołaja Troszyńskiego, w południowej ścianie zamknięcia prezbiterium. Zabytkowe nagrobki omówione są w kolejności obecnego usytuowania, poczynając od nawy południowej przy wejściu do kościoła.
Na pierwszym filarze od chóru muzycznego jest nagrobna Jana Wojsławskiego Zdj. 21. z około połowy XVI wieku, kanonika warszawskiego i płockiego, proboszcz łomżyńskiego i  wiskiego. (zm. w 1549 roku), późnogotycka około połowy XVI wieku, pierwotnie w posadzce prezbiterium, obecnie wmurowana w filar zachodni nawy południowej. Wykonana z piaskowca z płaskorzeźbioną postacią zmarłego w stroju kanonika.. Postać została wyrzeźbiona w piaskowcu. Rzeźba tkwi jeszcze w gotyku, a twarz odznacza się dużą dozą portretowości.  Inskrypcja i herby na na obramieniu starte, częściowo czytelne między innymi herby: Junosza ( Wojsławskich), Kościesza, Prawdzic i Roch oraz fragmenty inskrypcji dotyczącej osoby Jana Wojsławskiego. Wysokość płyty 2 m, szerokość l m.

Nawa południowa

1. Nagrobek Mikołaja Troszyńskiego. Zdj. 22. Starosty łomżyńskiego (zm. W 1575 roku) został wykonany w 1611 roku i fundacji jego żony, Anny z Siennicy, pierwotnie w południowej ścianie zamknięcia prezbiterium, renesansowy, piaskowcowy, na prostokątnym cokole skośna płyta z płaskorzeźbioną postacią zmarłego w zbroi , ponad nią szerokie belkowanie i  tablica inskrypcyjna w architektonicznym obramieniu ujętym w akantowe esownice, w zwieńczeniu kartusz zwijany z herbem Rogala.  Odznacza się dobrymi proporcjami i subtelną ornamentykę. Został wykonany w warsztacie krakowskim Canavasiego; wysokość 3,10 m, szerokość 2 m.
2. Nagrobek Elżbiety z Dębińskich i Andrzeja Modliszewskich.  Zdj. 23 – Starościanki chęcińskiej i Andrzeja Modliszewskiego starosty łomżyńskiego i kolneńskiego), wykonany w 1589 roku za życia fundatorów, wiązany z  warsztatem, bądź kręgiem oddziaływania Santi Guccciego. Pierwotnie  na ścianie południowej kaplicy południowej, obecnie w nawie południowej. Renesansowy, piętrowy, piaskowcowy z tablicami inskrypcyjnymi  z brunatnego marmuru z leżącymi postaciami zmarłych: w dolnej kondygnacji Elżbiety, w górnej Andrzeja Modliszowskiego w zbroi z rzeźbami alegorii cnót Sprawiedliwość na osiach skrajnych dolnej kondygnacji i Nadziei oraz Miłosierdzia w zwieńczeniu, w układzie pierwotnym w pierwszej kondygnacji Sprawiedliwość i niezachowana Prawda, w drugiej Nadzieja i Miłosierdzie, w zwieńczeniu Wiara. Personifikacje wykonane w/g serii rycin Virgila Solisa z około 1540 roku, powtórzonych za Piotrem Flotnerem, na zwijanych kartuszach herby: Łabędź Modliszowskich w zwieńczeniu, w drugiej kondygnacji odnoszące się do Andrzeja Modliszowskiego: Łabędź, Rawicz, Nowina, Odrowąż, oraz Prus II, Dołęga, Ciołek, Ogończyk lub Drogosław. W pierwszej kondygnacji Elżbiety z Dębińskich: Rawicz, dwukrotnie Lis (?), Jastrzębiec oraz Ciołek, Korab, Rawicz i Topór. W 1956 roku konserwowany przez Pracownię Konserwacji Zabytków w Warszawie. Odznacza się ciekawie rozbudowaną architekturą, swobodnym układem leżących postaci, przedstawieniem twarzy i ubiorów oraz bogatą ornamentykę renesansowa; wysokość 6 m, szerokość 3,60 m.

Nawa północna.

1. Nagrobek  Jana Modliszewskiego  Zdj. 24 Starościca łomżyńskiego zm. 1588 roku, renesansowy, wiszący, wykonany z wapienia, pierwotnie w filarze północnym kaplicy południowej, prostokątny z wnęką ujętą jońskimi pilastrami, w której półpełna rzeźba nagiego dziecka z klepsydrą w w dłoni, wspartego na czaszce. Na cokole i w belkowaniu inskrypcje łacińskie i greckie, w zwieńczenie kartusz z herbem Łabędź. Cechuje go pełna umiaru architektura oraz ujęcie rzeźbiarskie na wysokim poziomie. Pochodzi z warsztatu krakowskiego, wysokość m, szerokość  m.
   
2. Nagrobek Anny z Nakwaskich i Hieronima  Modliszewskiego.  Zdj. 25 Kasztelana małogoskiego zm. W 1567 roku, renesansowy, fundacji syna, Andrzeja Modliszewskiego, został wykonany 1591 roku w stylu renesansowym z użyciem starszej płyty  Hieronima  Modliszewskiego z trojgiem klęczących dzieci, wmontowanej w górną kondygnację, w dolnej postać Anny Modliszowskiej. Nagrobek pierwotnie umieszczony na ścianie zachodniej kaplicy południowej. Piaskowcowy, piętrowy, z ujętymi w wysunięte woluty płytami z postaciami leżącymi i węższą kondygnację zwieńczenia z tablicą inskrypcyjną w prostokątnym obramieniu zwieńczonym kartuszem z herbem Łabędź. Cechuje go pełna umiaru architektura oraz ujęcie rzeźbiarskie na wysokim poziomie. W obecnej formie stanowi typ nagrobka piętrowego. Nagrobek kobiecy odznacza się wyższym poziomem artystycznym. Całość wykonano w warsztacie rejonu kieleckiego; styl renesansowy; wysokość 5 m, szerokość 2,5 m.
   
3. Nagrobek Nikodema Franciszka Kossakowskiego  Zdj. 26. Wieloletniego dworzanina królewskiego, cześnika i starostę łomżyńskiego, ostrowskiego, kolneńskiego i kupiskiego, pułkownika spod Kircholmu (bitwa w 1605 roku), posła do tatarskiego chana. zm. 1609 roku, wczesnobarokowy, z fundacji żony Filianny z Wołłowiczów, restaurowany 1859 kosztem Stanisława Kossakowskiego. Pierwotnie umieszczony w ścianie północnej prezbiterium, obecnie w nawie północnej Katedry tuz przy Kaplicy wystawiania ciągłego Najświętszego Sakramentu. Nagrobek wykonano z brunatnego marmuru bolechowickiego, na cokole tablica inskrypcyjna z wierszowanym tekstem polskim, w kondygnacji głównej płytka wnęka z leżącą postacią postacią zmarłego w zbroi, ujęta w wydatnie wysunięte woluty, po bokach sterczyny obeliskowe powtórzone na osiach drugiej kondygnacji, w której inskrypcja dotycząca odnowienia. W zwieńczeniu kartusz z herbem Ślepowron podtrzymywany przez stojące putta z białego marmuru. Powierzchnię wnęki, wolut i zbroi pokrywa delikatny płaski relief ornamentalny.  Pochodzi z I połowy XVII wieku z doby wczesnego baroku, z warsztatu krakowskiego. Posiada bogate  ukształtowanie architektoniczne, dobre ujęcie rzeźbiarskie postaci zmarłego i dobrą kolorystykę uzyskaną dzięki zastosowaniu kilku rodzajów marmuru; wysokość 4,50 m, szerokość 3,20

Opracowano na podstawie:
I. Katalog  Zabytków Sztuki Województwo Łomżyńskie. :: Maria Kałamajska – Saed
II. Dzieje Łomży od czasów najdawniejszych do rozbiorów Rzeczypospolitej XI w.  – 1795r. :: Donata Godlewska
www.lomza.friko.pl