Powstała w I połowie XIX wieku w miejscu istniejącej wcześniej drogi do Konarzyc. Pierwotnie obejmowała również odcinek dzisiejszej ulicy 3 Maja i dochodziła do pi. Pocztowego. Nazywała się wówczas Szosą Śniadowską, lecz nazwa ta została zmieniona przed 1934 r. na al. Legionów. W 1956 r. nastąpiło kolejne przemianowanie na Generała Karola Świerczewskiego i dopiero w 1989 r. powrócono do dawnej nazwy – al. Legionów.
Nazwa powstała dla upamiętnienia żołnierzy wchodzących w skład Legionów Polskich, które istniały w latach 1914—1917. Były to oddziały zbrojne Utworzone z inicjatywy Piłsudskiego i podporządkowane Naczelnemu Komitetowi Narodowemu (NKN). Legiony tworzyli ochotnicy, walczący po stronie państw centralnych w i wojnie światowej. Żołnierze ci zasłużyli się bohaterstwem i męstwem w wielu walkach. W 1917 r. w wyniku nieporozumień Piłsudskiego z NKN i władzami austro-węgierskimi doszło do tzw. kryzysu przysięgowego224, w wyniku którego duża część legionistów znalazła się w więzieniach. Do Łomży trafiło około 1700 żołnierzy, których osadzono w budynkach koszarowych u zbiegu obecnej al. Legionów i ul. Przy koszarowej.
Przy al. Legionów znajdują się: Szkoła Muzyczna (wcześniej więzienie wybudowane w 1892 r.), Zespół Szkół Drzewnych (budynek oddano do użytku w 1905 r. z przeznaczeniem na Dom Ludowy służący rusyfikacji) i wzniesiony w 1991 r. dworzec PKS.
Około 1890 roku u zbiegu Szosy Śniadowskiej i Polowej zbudowano drugą cerkiew, która miała służyć dla wojska carskiego, której mury Polacy wykorzystali do budowy Domu Żołnierza w 1930 roku. Nie przetrwał on II wojny światowej, a na jego miejscu w 1979 roku pobudowano budynek usługowo-mieszkalny zwany Różową Panterą.
W 1917 roku po przeciwnej stronie cerkwi wojskowej miasto uruchomiło Elektrownię Miejską, także nie przetrwała II wojny światowej, a na jej miejscu zbudowano budynek, w którym mieści się obecnie Rejon Energetyczny Łomża.
Nieco dalej, gdzie mieściła się cerkiew po tej samej stronie ulicy w 1905 roku zbudowano parterowy budynek o nazwie Dom Ludowy, który w latach 1922-1924 został rozbudowany i znalazła w nim siedzibę Szkoła Miernicza założona w 1919 roku i Szkoła Przemysłowo-Leśna przekształcono po wojnie w Zespół Szkół Drzewnych. Do dnia dzisiejszego budynek ten służy oświacie i dalej mieści się w nim Zespół Szkół Drzewnych. Tuż za nim na powierzchni 1,8 ha założono w tym samym roku Park Ludowy, który także przetrwał do dnia dzisiejszego.
W 1892 r. naprzeciwko drogi na cmentarz parafialny zostało zbudowane przy szosie Śniadowskiej duże więzienie gubernialne. Było to potężne gmaszysko carskiego więzienia w kształcie kilkupiętrowej trójramiennej gwiazdy z czerwonej cegły, otoczone ze wszystkich stron wysokim murem. Teren więzienia obejmował ponad 4000 m2. Więzienie było miejscem kaźni m.in. działaczy politycznych – najpierw w okresie caratu, później władzy Radzieckiej w latach 1939-1941, a później ofiar Gestapo w drugiej wojnie światowej. W 1944 r. odstępujący Niemcy wysadzili budynki więzienne w powietrze, pozostał tylko dawny budynek administracyjny z bramą wjazdową (obecnie po przebudowie mieści się w nim szkoła muzyczna) oraz dwa małe budynki pomocnicze (w jednym z nich od 1955 r. jest Archiwum Państwowe, drugi dawna łaźnia więzienna przeznaczono na mieszkania).
Na początku XX wieku Łomża została otoczona wałami obronnymi poczynając od mostu na Narwi, aż do wsi Skowronki, wewnątrz tych wałów wytyczono ulicę tzw. Szosę Obwodową do celów strategicznych.
Dalej, tuż poza wałem obronnym miasta, znajdowały się zabudowania gorzelni i rektyfikacji spirytusu. Otoczone wysokim, wielometrowym murem budynki i zbiorniki. Obiekt zwany potocznie „monopolem spirytusowym”. Po tych zakładach nie ma już żadnego śladu, chyba tylko wartownia z bramą przy dworcu PKS.
Zaraz po I wojnie światowej powstał w Łomży Oddział Związku Społem, zakupiono tereny przy Alei Śniadowskiej przyległe do torów kolejowych, zbudowano magazyny, dom biurowy i bocznicę kolejową, jeszcze po drugiej wojnie światowej na terenie tym funkcjonowała hurtownia PHS, potem WPHS aż do czasu przemian w 1989 roku, kiedy wszystko, co państwowe skutecznie polikwidowano. Budynki i magazyny, które zostały do dnia dzisiejszego zajmują teraz prywatne mniejsze lub większe sklepy i hurtownie.
W 1929 roku wybudowano budynek dworca kolejowego, ale nie zdołał przetrwać zawieruchy wojennej został przez Niemców doszczętnie zniszczony i stał się tylko symbolem upadłości łomżyńskiej kolei, której dzisiaj już nie ma.
W odległości około dwóch kilometrów od miasta w 1889 roku zbudowano koszary dla wojsk carskich, jako, że w Łomży stacjonował silny garnizon wojsk carskich. W latach 1919 -1939 zajmował koszary 33 pp. strzelców kurpiowskich. Obecnie jednostka remontowa.
Wzdłuż Szosy Śniadowskiej, od Domu Ludowego i dalej aż do koszar – szeroka, prawie dwukilometrowej długości żwirowa aleja spacerowa, obsadzona ozdobnymi drzewami. Aleja ta stała się popularnym miejscem pozamiejskich spacerów. Szło się wtedy na spacery „pod koszary”, a w alei można było odpocząć na ławkach.
W 1926 r. uporządkowano Al. Śniadowską (podniesiono rynsztok, ułożono chodnik z prawej strony i rozszerzono aleję z lewej strony). Zabudowa mieszkalna na Al. Śniadowskiej powstała w latach 20-tych i 30-tych XX wieku.
W 1934 roku nazwę Al. Śniadowską zmieniono na Al. Legionów, w 1940 roku władze radzieckie zamieniły na ulicę Krasnoarmiejską, by po wojnie powrócić do Al. Legionów, ale na krótko, bo zaraz przemianowano ją na ulicę Generała Świerczewskiego. W 1989 roku na fali przemian ponownie została aleją Legionów.
W1964 roku ówczesną ulicę Generała Świerczewskiego przedłużono od ulicy Polowej do Placu Kościuszki.
Na zdjęciach poniżej mamy obraz obecnej ulicy Al. Legionów i na samym końcu porównaniu budynków przedwojennych.
1. Zjazd z Placu Kościuszki w Aleję Legionów.
2. Wjazd na Plac Kościuszki z Al. Legionów. Zdjęcie wykonano z dachu budynku Długa 1
3. Widok na Plac Kościuszki od Alei Legionów.
4. Widok na ulicę Dworną od Alei Legionów.
5. Postój Taxi przy Placu Pocztowym. Dawniej postój dorożek. Widok z Alei Legionów.
6. Zespół budynków pocztowych. Widok z Alei Legionów.
7. Kościół p/w NMP przy Placu Jana Pawła II. Dawniej cerkiew prawosławna. Widok z Alei Legionów.
8. Budynki mieszkalno – usługowe od strony ulicy 3 Maja, od skrzyżowania w stronę Placu Kościuszki.
9. Widok na Aleję Legionów od ulicy Polowej w stronę Placu Kościuszki.
10. Widok na Aleję Legionów od ulicy Polowej w stronę ulicy Sikorskiego.
11. Widok na ulicę Polową od Alei Legionów w stronę Szosy Zambrowskiej.
12. Widok na ulicę Polową od Alei Legionów w stronę ulicy Wojska Polskiego.
13. Była siedziba Rejonu Energetycznego, w miejscu przedwojennej Elektrowni łomżyńskiej.
14, 15, 16. W czasach gubernialnych zbudowano u zbiegu ulicy Polowej i Szosy Śniadowskiej cerkiew prawosławną zdj. 14 dla 14 Ołonieckiego pułku piechoty. W 1930 roku przebudowano ją na Dom Żołnierza zdj.15 Nie przetrwał on II wojny światowej, został doszczętnie zniszczony. Na tym miejscu pod koniec lat 80-tych postawiono budynek mieszkalny w nowoczesnym stylu zdj. 16, w którym na parterze znalazło się miejsce dla banków. Niektórzy z miejscowej ludności nazywają ten budynek pink panther (różowa pantera).
17. Budynki mieszkalno – usługowe. Róg Polowej i Alei Legionów. Budynek zabytkowy z początku XX wieku.
18. Budynek administracyjny, mieści się w nim m.in. Alior Bank i siedziba Rejonu Energetycznego.
19. Siedziba Regionalnego tygodnika Kontakty. Budynek własność pana Selerowskiego z okresu międzywojennego
20. Siedziba redakcji dziennika Gazeta Współczesna. Budynek z okresu międzywojennego.
21. Budynki biurowo – usługowe ABC. Łomżyńska Spółdzielnia Mieszkaniowa zbudowanew latach 70 – tych XX wieku.
22. Wjazd na osiedle Bohaterów z pod Monte Cassino. Poprzednio osiedle Ludwika Waryńskiego. Zbudowane pod koniec lat 60 – tych XX wieku.
23. Wjazd na osiedle przy ulicy Polowej, byłego Szpitala powiatowego zbudowanego w latach 60 – tych XX wieku i ulicę Marii Curie Skłodowskiej.
24 – 34. Budynek parterowy wzniesiono w 1905 r. jako Dom Ludowy. W okresie międzywojennym, w latach 1922-1924 został rozbudowany i znalazła w nim siedzibę, powstała wcześniej w 1919 r. Szkoła Miernicza. Do 2009 r0ku zespół Zespół Szkół Drzewnych. Obecnie pustostan, po przeniesieniu ZSD do PG 3 i po rezygnacji z zasiedlenia przez Okręgową Komisję Egzaminacyjną.
35. Były szpital powiatowy. Obecnie Gimnazjum, Urząd Gminy Łomża i Szkoła Plastyczna.
36. Budynek mieszkalny z początku XX wieku. Aleja Legionów 26. Pierwsza siedziba muzeum Północno – Mazowieckiego
37. Budynek mieszkalny z początku XX wieku. Aleja Legionów 28.
38, 39. Park Ludowy. Widok z Alei Legionów
40. Dom Pana Dębowskiego. W latach 70-tych i 80-tych XX wieku siedziba ZBOWiD-u, obecnie po licznych perypetiach zwrócony spadkobiercom Pana Dębowskiego.
41. Pan Dębowski zwycięzca biegu ulicznego w 1930 roku w Łomży.
42. Byłe osiedle zbudowane dla rodzin wojskowych w połowie lat 70 – tych XX wieku.
43, 44. Więzienie carskie i jego plan zbudowane w 1892 roku.
45. Budynki ocalałe z zawieruchy wojennej i wyremontowane w okresie powojennym.
46 – 49. Budynki ocalałe z zawieruch, wygląd w 2009 r.. Zdj. 46 – Szkoła Muzyczna, zdj. 47 – budynek mieszkalny, zdj. 48 – Archiwum Państwowe, i zdj. 49 cały kompleks tych budynków.
50. Pomnik poświęcony żołnierzom Armii Krajowej zamęczonych przez władze radzieckie i niemieckiego okupanta w tym budynku.
51. Tablica wmurowana ku pamięci więźniów zamęczonych w tym budynku przez Niemców i NKWD.
52. Wejście główne do budynku Szkoły Muzycznej 2009 rok.
53. Widok na ulicę Dmowskiego od Alei Legionów.
54. Widok na ulicę Mikołaja Kopernika od Alei Legionów.
55. Budynek w którym mieścił się sklep spożywczy i cukiernia, jeszcze do początku lat 80 – tych XX wieku, za nim widać zakład który produkował taczki.
56. Kompleks Handlowy 4+ ulica Aleja Legionów 44.
57. Widok na Aleję Legionów od ulicy Sikorskiego w kierunku Placu Kościuszki.
58. Widok na Aleję Legionów kierunku Konarzyc.
59. Widok na ulicę Sikorskiego od Alei Legionów w kierunku ulicy Wojska Polskiego.
60. Widok na ulicę Sikorskiego od Alei Legionów w kierunku Szosy Zambrowskiej.
61. Widok na tymczasowy Dworzec Autobusowy przy Alei Legionów
62. Market spożywczy Lidl wybudowany na terenach byłego Zakładu Przemysłu Terenowego.
63. Budynek Pana Erwina Dąbrowskiego z lat 30 – tych XX wieku w 2007 roku, zasłużonego łomżyniaka który walczył z najeźdźcą radzieckim w 1920 roku i w i w 1939 roku, był też zasłużonym harcerzem.
64. Ten sam budynek w 2009 roku.
65. Zabytkowa wartownia z 1896 roku.
66. Budynek Pana Dobkowskiego z lat 30 – tych XX wieku. Stan jego w 2009 roku taki sam.
67. Widok na ulicę Adama Mickiewicza z Alei Legionów.
68. Widok na ulicę Dworcową z Alei Legionów 2007 rok.
69. Widok na ulicę Dworcową w 2009 roku.
70. Przedwojenny budynek Dworca Kolejowego w Łomży zbudowany w 1926 roku, zniszczony doszczętnie przez Niemców. W ten sposób zamknął się rozdział kolei w Łomży.
71. Budynek w którym mieści się m. in Deutsche Bank, wybudowany w 2008 roku.
72. Były budynek wytwórni wód gazowanych. Obecnie Hurtownie i sklepy.
73. Były biurowiec WPHS-u. Obecnie Firmy usługowe. Budynek z lat 30-tych XX wieku.
74. Widok na ulicę Spółdzielczą od strony Alei Legionów.
75. Sanmet. Sklep z narzędziami, powstał na początku lat 70 – XX wieku, początkowo mieścił się w budynku na rogu Spółdzielczej i ówczesnej Świerczewskiego. Firma rodzinna..
76. Widok na Aleję Legionów od ulicy Spółdzielczej w kierunku ulicy Sikorskiego
77. Widok na Aleję Legionów od ulicy Spółdzielczej do Alei Piłsudskiego.
78. Biurowiec byłego GS-u Kupiski. Obecnie GS Łomża. Chyba jedyna firma pozostała z epoki komunizmu.
79. Norweska Stacja Paliwowa Statoil i zakład zbiorowego żywienia Mc Donalds.
80, 81, 82. Teren po byłej jednostce wojskowej. Obecnie teren prywatny. Pijalnia piwa i różnego rodzaju hurtownie.
83. Budynek Pana Bajkowskiego w którym między innymi było przedszkole. Zbudowany w latach 30 – tych XX wieku.
84. Budynek zbudowany w miejscu budynku z poprzedniego zdjęcia.
85. Była piekarnia nr3 z czasów komunistycznych.
86. Pawilon Handlowy po Byłej Restauracji Mazowieckiej zbudowanej w latach 70- XX wieku.
87. Pawilon Handlowy zbudowany w latach 90 – tych XX wieku przez jednego z większych przedsiębiorców w Łomży.
88. Dojazd od Alei Legionów do ulic Broniewskiego i Słowackiego.
89. Sklep spożywczy Lux PSS Społem. Tzw. blaszak zbudowany w latach 70 – tych XX wieku.
90. Widok na Al. Legionów od Al. Piłsudskiego Stronę ulicy Sikorskiego.
91. Widok na Al. Legionów od Al. Piłsudskiego w stronę ulicy Poznańskiej.
92. Widok na Al. Piłsudskiego od Al. Legionów w stronę Szosy Zambrowskiej.
93. Widok na Al. Piłsudskiego od Al. Legionów w stronę ul. Spokojnej.
94. Pomnik – Bunkier – Poświęcony. żołnierzom 33 PP AK.
95. Plan przedwojennych koszar.
96. Brama do koszar z widocznym napisem nad bramą „4 PP Wojsk Polskich”.
97. Cerkiew pułkowa z okresu carskiego. Nieistniejąca.
98. Były budynek mieszkalny kadry. Obecnie budynek WAK i Klubu Garnizonowego.
99. Budynek Koszarowy z czasów carskich z 1896 roku.
100. Zabudowania naprzeciwko koszar wojskowych.
101. Uliczka w większości ze starą zabudową drewnianą, prowadząca do torów kolejowych.
102. Były Skład Opałowy. Sprzedaż węgla i materiałów budowlanych.
103, 104. Market budowlany Farbex zbudowany na placu byłego Składu Opału. Oddany do użytku w 2009 roku.
105. Widok na ulicę Przykoszarową.
106, 107. Firma Fargotex zajmująca się importem tkanin tapicerskich. Powstał w latach 90 – tych XX wieku w dawnych pomieszczeniach po Państwowych Zakładach Zbożowych adaptowanych na potrzeby firmy.
108. Media Expert sklep ze sprzętem elektrotechnicznym i komputerowym. Powstały też pomieszczeniach po zlikwidowanej firmie PZZ.
109. Inne hurtownie powstałe na terenie Byłej PZZ.
110. Nowo powstała ulica Handlowa. Łączy Al. Legionów z ulicą Przykoszarową.
111 Stacja Paliw Pryma.
112, 113. Hurtownie powstałe na terenie po zlikwidowanej Białostockiej Centrali Materiałów Budowlanych.
114. Budynek biurowy byłych Zakładów Tworzyw Sztucznych.
115, 116. Nowy obiekt na terenie po zlikwidowanych Zakładach Tworzyw Sztucznych. Piekarnia przeniesiona z Kraski.
117. Prefbet Łomża. Oddział Wytwórni Betonu Komórkowego w Śniadowie. Hurtownia Materiałów Budowlanych.
118. Widok na Al. Legionów od ul. Poznańskiej w stronę miasta.
119. Widok na Al. Legionów od ul. Poznańskiej w stronę Konarzyc.
120. Stacja Paliw BP.
121. Widok na Al. Legionów od Konarzyc w stronę miasta.
122. Stacja Paliw, Stacja Obsługi Pojazdów Samochodowych i Zespół Hotelowo – Gastronomiczny Ryś.
123. Stacja Paliw Ryś.
124 – 135. Budynki mieszkalne przy Al. Legionów, z lat 20-tych i 30-tych XX wieku.
Źródło opracowania
1.Witold Jemielity
Dzieje Łomży Tysiącletnie2. mgr Jolanta Deptuła(rozdz. XI, XII)
mgr Donata Godlewska (rozdz.II, III IV V VI)
mgr Czesław Nicewicz (rozdz. I, IX, X)
mgr Zdzisław Sędzia (rozdz. VII, VII)
Łomża i województwo. Krajobraz i architektura3.Czesław Nicewicz
Województwo Łomżyńskie. Przewodnik4.Maria Kałamajska – Saed
Katalog Zabytków Sztuki
Województwo Łomżyńskie5. Witold Jemielity
Łomża w okresie międzywojennym6. Adam Dobroński
Łomża w latach 1866 – 19187. Donata Godlewska
Dzieje Łomży od czasów najdawniejszych
do rozbiorów Rzeczypospolitej XI wiek – 17938. Czesław Brodzicki, Donata Godlewska
Łomża w latach 1794-1866Źródła zdjęć:
Zdjęcia Łomży współczesnej wykonane przez autora tematu.
Zdjęcia Łomży przedwojennej:www.lomza.glt.pl
www.bagnowka.com
www.szukamypolski.comJeżeli coś pomyliłem, lub pominąłem, będę wdzięczny za sprostowanie.
Pozdrowienia.
17 comments
Jak ktoś posiada to można by jeszcze wrzucić zdjęcie prac budowlanych z przedłużenia obecnej Al. Legionów z Placem Kościuszki. Istnieje taki zdjęcie, wykonano je w latach powojennych.
errata:
„Al. Legionów do Placu Kościuszki”
Ówczesną ulicę Świerczewskiego, obecna Al. Legionów połączono z Placem Kościuszki w 1964 roku. Było to już ładnych parę latek po wojnie.
Czy ktoś może ma zdjęcie przedstawiające róg Świerczewskiego/Sikorskiego (A. Legionów/Sikorskiego) z początku lat 80tych lub wcześniejszych?
Chodzi o miejsce gdzie teraz stoi budynek handlowy z restauracją „4 pory roku”.
Zdjęć nie mam,ale na samym rogu Legionów i Sikorskiego(obecnie 4+)w drewnianym domku,mieszkała moja ciotka Werstakowa.Jako ciekawostkę podam,że w szczycie jej domku od Legionów stał jeden z zabytkowych drewnianych krzyży,które miały chronić mieszkańców przed zarazą.Co się stało z tym zabytkiem-nie wiem.Posesja ciotki sąsiadowała z bazą CPN,gdzie przepompowywano paliwo z cystern kolejowych na stacji PKP.Wspomnianą bazę paliwową,od strony więzienia otaczał wysoki mur więzienny z czerwonej cegły,który został rozebrany gdy budowano ciąg budynków przy Dmowskiego.W tej okolicy pamiętam każdy dom bo tu się urodziłem i wychowałem.Wystarczy tylko zamknąć oczy i już tam jestem.Cóż warte byłoby życie bez wspomnień.Kefas,a skąd zainteresowanie akurat tym miejscem?
Tutejszy… trafiłeś w dziesiątkę.
Chodzi mi właśnie o karawakę. Od jakiegoś czasu kolekcjonuję „ślady znaczone krzyżami cholerycznymi” – mam nawet kilka ciekawostek.
I nie pamiętam czy widziałem w dzieciństwie ten krzyż, czy na jakimś zdjęciu z tego miejsca – chciałbym znaleźć potwierdzenie, a najlepiej właśnie zdjęcie do teczuszki.
Myślę, że tego szukacie chodź zdjęcie jest przerobione.
„40 lat temu sfotografowałem karawakę naprzeciwko PKS, w narożniku Alei Legionów – Sikorskiego.” zdj. B. Deptuła.
Otóż to…
…i przypomniała mi się zajezdnia PKSu w miejscu gdzie teraz jest dworzec…. :)
Kiedyś rozmawiałem z Bolesławem Deptułą o tym zdjęciu, ale nie mógł go wtedy znaleźć w swoim „podręcznym archiwum” :)
W takim razie musisz odwiedzić Pana Deptułę ponownie. W szkole podstawowej miałem okazję uczyć się z Jego synem :)
Chętnie również skorzystali byśmy z tego zdjęcia a nawet tematu o karawakach na Ziemi Łomżyńskiej ;)
Pamiętam trzy karawaki łomżyńskie:ten wspomniany wcześniej przy Legionów,drugi przy drodze do Piątnicy,po prawej za stadionem na wysokości jeziorka.Dzisiaj mały metalowy krzyż,upamiętniający być może miejsce czyjegoś wypadku.Gdzie się podział oryginał,nie wiem.
Trzeci,który mi się kojarzy,stał przy Zdrojowej,tylko nie wiem w którym dokładnie miejscu.Zdaje mi się,że sąsiad pokazywał mi jego zdjęcie.Podpytam sąsiada o szczegóły i napiszę.Pamiętam opowieść mojej ciotki,że krzyże stały na trzech rogatkach miasta,czwartą stroną miało odejść morowe powietrze.Być może to tylko bajanie prostego ludu,legenda.
Podobno była jeszcze jedna gdzieś w kierunku na Jednaczewo/Nowogród….
…a na Zdrojowej stoi już odnowiona. :)
Prawie na początku ulicy – za 3cim, czy 4tym domem z lewej strony.
Kefas ale odnowiony z dwoma belkami czy jedną? Z tego co kojarzę ostatnio widziałem tylko jedną.
Z dwiema! :)
Karawaka na Zdrojowej przed postawieniem nowej.
Nowa karawaka na Zdrojowej jest tu – na samej górze! :)
Wreście znalazłem tą stronę ;)I oczywiście moją rodzinną ulicę, przy której wychowałem się. Nawiasem mówiąc z „Legionami” mam ciekawe doświadczenia, a mianowicie Wychowałem się przy Aleji Legionów, a teraz mieszkam obecnie w Legionowie. Ponadto mieszkałem w bloku przy szkole muzycznej i z okna miałem widok na budynek Szkoły Muzycznej, jak na zamieszczonym na początku artykułu zdjęciu !Pozdrawiam Wszystkich.
Przepraszam za stylistykę mojej „wypowiedzi” ! Emocje ;)