W drugiej połowie XIX wieku nastąpił w Łomży szybki wzrost ludności, zajmowanego obszaru i dynamiczny rozwój miasta. W roku 1822 otrzymują prawo osadnictwa Żydzi. Ich potencjał intelektualny i ekonomiczny stał się znacznym wkładem w rozwój naszego miasta. W tym czasie powstało wiele budowli murowanych, z których część przetrwała do dziś. Wznoszono je szczególnie na działkach budowlanych położonych w centrum miasta.
Jednym z placów budów, składającym się z trzech działek budowlanych, było wzgórze na skarpie przy ulicy Senatorskiej 13, Szkolnej i Woziwodzkiej. Stanowiło szczególne miejsce kultu obrzędowości hebrajskiej podczas pochówku zmarłych.
Pośrodku placu w 1897 r. wzniesiono na planie prostokąta murowany, piętrowy budynek szpitalny. Wokół niego pobudowano murowane obiekty towarzyszące. Przy zbiegu ulic Senatorskiej i Szkolnej Żydowska Gmina Wyznaniowa wzniosła na użytek szpitala synagogę, miejsce obrzędów religijnych. Obok mieściła się łaźnia o nazwie „mykwa”, z pomieszczeniami do modlitw i uroczystego hebrajskiego ceremoniału obmycia zmarłego. Inne znaczące zabudowania skarpy to żydowskie szkoły wyznaniowe stopnia podstawowego, średniego i wyższego dla rabinów, zwane „Talmud- Tora” oraz budynki gospodarcze.
Wszystkie obiekty przylegające do ulic, chociaż solidnie murowane z czerwonej cegły, uległy zniszczeniu podczas II wojny światowej. 
Bombardowania lotnicze i umyślne podpalenia podczas niemieckiej akcji równania miasta z ziemią nie oszczędziły i budynku szpitala.
Po wojnie miasto przejęło je jako opuszczone mienie żydowskie, a były to już tylko kupy gruzów i wypalony szkielet szpitala żydowskiego.
Tych lat pożogi nie zapomniało społeczeństwo Łomży. Przechowuje ono pamięć o członkach polskich rodzin, leczonych w omawianym żydowskim szpitalu przed II wojną światową, jak i w czasie okupacji. W 1939 r. okupacyjne władze sowieckie przemianowały szpital żydowski na szpital miejski. Mieściło się w nim około 70 łóżek w czterech oddziałach: wewnętrznym, położniczym, chirurgicznym i zakaźnym.
Od lipca 1941 r. do listopada 1942 r. wzgórze na skarpie przy ulicy Senatorskiej leżało w obrębie Żydowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej zwanej „gettem”. Okupanci utworzyli w budynku szpitala samorząd żydowski – radę starszych pod nazwą, Judenrat”. Był on odpowiedzialny za całokształt życia w gęsto zaludnionym getcie i za realizację wszystkich zarządzeń władz niemieckich.
W 1944 r. budynki na skarpie zostały zniszczone. Wartość opuszczonego mienia, łącznie z trzema działkami budowlanymi, oszacowano pod koniec 1999 r. na sumę 4515 tys. zł. O taką wartość gruzów i wypalonego budynku szpitala Żydowska Gmina Wyznaniowa prowadzi proces sądowy z Urzędem Miasta.
Dnia 13 września 1944 r. Łomża została wyzwolona spod okupacji niemieckiej. Polska administracja oświatowa powołała w Łomży Publiczną Średnią Szkołę Zawodową. Jej organizatorem i pierwszym dyrektorem był inżynier Stanisław Sosnowski. Siedzibą szkoły został 
budynek dawnego szpitala żydowskiego przy ulicy Senatorskiej 13. Dyrekcja szkoły przejęła szkielet zewnętrzny murów i stosy gruzów z pozostałych budynków. Młodzież uczyła się w budynku Technikum Przemysłu Drzewnego i Liceum Ogólnokształcącego. Podjęła również prace przy odgruzowywaniu swojej szkoły i otoczenia. W latach 1949-1951 trwała odbudowa i adaptacja budynku dla potrzeb szkoły. Mimo trudności lokalowych wzrosło zainteresowanie młodzieży zdobyciem zawodu. Powołano nowe kierunki i specjalizacje politechniczne.
1 września 1951 r. rozpoczęto naukę we własnym budynku. Baza lokalowa pozwoliła na zwiększenie liczby uczniów, rozszerzenie kierunków i specjalności. W latach 1974 – 1977 przeprowadzono remont z powiększeniem ilości sal dydaktycznych i warsztatów do zajęć praktycznych, poprzez nadbudowę trzeciej kondygnacji, bez podwyższania kalenicy dachu środkowej części budynku.
W 1996 r. ZSM przenosi się do nowego budynku przy ulicy Przykoszarowej 22 . W 2000 roku zostaje rozszerzony profil szkoły o Liceum Ogólnokształcące i zmienia nazwę na Zespół Szkół Mechanicznych i Ogólnokształcących w Łomży. Oferuje młodzieży szeroką gamę kierunków i specjalności politechnicznych, wyrabiających umiejętności posługiwania się maszynami i narzędziami technicznymi, oraz znajomość podstawowych procesów produkcyjnych. Daje możliwość kształcenia się między innymi w: Technikum Elektronicznym, Technikum Mechanicznym, Liceum Ogólnokształcącym, Zasadniczej Szkole Zawodowej.
Budynek szkolny przy ulicy Senatorskiej wymagał remontu i adaptacji do nowych potrzeb. Decyzją Kuratorium Oświaty i Wychowania w Łomży z dnia 1 VI 1992 r. powołano III Liceum Ogólnokształcące w Łomży. Na organizatora i dyrektora mianowano mgr Jerzego Cieślewskiego, doświadczonego pedagoga i organizatora zajęć dydaktycznych.
Aktualny stan budynku znacznie różni się od pierwotnego wyglądu szpitala. Zachowano układ symetryczny z bocznymi dwuosiowymi 
ryzalitami i rozmieszczeniem otworów okiennych. Korpus budynku-trzykondygnacyjny na wysokim cokole, całkowicie podpiwniczony. Płaskie ściany budynku, tynkowane gładko, wieńczy profilowany gzyms koronujący wokół budynku.
Elewacja frontowa dziewięcioosiowa, symetryczna z dwuosiowymi ryzalitami bocznymi. Pasmo środkowe pięcioosiowe cofnięte. Wejście główne dekoracyjne, w środkowej części elewacji południowej flankują dwie kolumny toskańskie o profilu kulistym, niosące uproszczone belkowanie. Drzwi zewnętrzne dwuskrzydłowe, z półkolistym naświetleniem szklanym.
Elewacje ścian szczytowych – sześcioosiowe niesymetryczne, pierwsza oś ślepa. Podział pionowy i poziomy analogiczny jak w elewacji frontowej.
Elewacja północna – dziewięcioosiowa. Ryzality boczne poszerzone do trójosiowej szerokości. Środkowa część trój osiowa cofnięta w głąb budynku.
Wewnętrzny układ pomieszczeń typowy dla budynków szkolnych. Część środkową parteru zajmuje krótki przedsionek wejściowy, a następnie prostokątny westybul z klatką schodową w tylnej ścianie budynku i wejściami do sal lekcyjnych. Pozostałe hole na pierwszej i drugiej kondygnacji mają wejście z bocznych klatek schodowych.
Hala sportowa
Obiekt sportowy III Liceum Ogólnokształcącego pobudowano na skarpie przy wschodniej ścianie szczytowej i połączono z budynkiem szkoły. Inicjatorem i autorem założeń programowych i nadzorującym budowę był ówczesny dyrektor ZSM mgr Marian Jaśkowiec. Założenia sali gimnastycznej o pomieszczenia ogólnoszkol-ne znacznie przekraczały wymogi sportu. Kształt i wielkość obiektu dostosowano do powierzchni placu na skarpie. Projektantem obiektu było Wojewódzkie Biuro Projektów w Białymstoku. Koszt dokumentacji sfinansowała kopalnia Węgla Kamiennego „Gottwald” w Katowicach. Przygotowania trwały znacznie wcześniej. Społeczny Komitet Budowy Sali Gimnastycznej zbierał jednorazowe składki w wysokości 500 zł od każdego ucznia, co dało ok. 40% wkładu rodziców w całkowity koszt budowy. Pozostałe sumy pozyskano z Urzędu Miasta i Kuratorium Oświaty i Wychowania w Łomży.
Budowę wykonało Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Budownictwa Komunalnego w Łomży, w latach 1988 – 199Ir. Znacznie pomagała w pracach porządkowych młodzież Zespołu Szkół Mechanicznych. Podczas prac ziemnych nie natrafiono na żadne pozostałości fundamentów, co przeczy opracowaniom zagospodarowania przez Żydowską Gminę Wyznaniową.
Powstał nowoczesny trzykondygnacyjny obiekt sportowy z dwoma tarasami widokowymi i pomieszczeniami użyteczności szkolnej.
Na parterze urządzono szatnie dla młodzieży szkolnej, bibliotekę z czytelnią i pomieszczenia gospodarcze.
Druga kondygnacja mieści pełnowartościową salę gimnastyczną o powierzchni 481,5 m2, dwie przebieralnie z natryskami, magazynek sprzętu sportowego i pokój nauczycieli WR Wielkość pomieszczeń sportowych całkowicie zaspakaja potrzeby zajęć ruchowych, przewidzianych programem nauczania, jak i organizacji grupowych rozgrywek, rozgrywek drużynowych o charakterze widowiskowym.
Trzecia kondygnacja budynku mieści siłownie, pomieszczenia do zajęć rekreacyjnych i amfiteatralną widownię dla około 500 osób.
Uzupełnieniem obiektu sportowego są boiska ziemne na zboczu skarpy i jedyny w Łomży kort tenisowy.
Baza lokalowa szkoły obejmuje 19 dużych sal o średniej powierzchni 61 m2 i 4 małe sale do zajęć w grupach przedmiotowych.
Jeżeli ktoś che mieć więcej informacji o historii szkoły :
http://www.zsmio.lomza.info/www/infopage.php?id=31
Przygotowano na podstawie:
Wróć na Senatorską
Podróż sentymentalna 1946-1996
Grażyna Karasiewicz, Stanisław Karasiewicz
15 comments
Można by jeszcze wrzucić zdjęcie z tej odgadniętej zagadki.
Talmud Tora to określenie żydowskiej szkoły podstawowej dla chłopców pierwszy budynek tej szkoły powstał w 1831 r, Szkoła wyższa to Jesziwa kształcąca rabinów została w Łomży wybudowana w latach 1878-1889 przy ulicy Projektnej
Panie Janku, dziękuję za objaśnienie nazewnictwa szkół żydowskich. Ulica Projektna, od 1920 roku Jana z Kolna.
Jesli chodzi o fragment “Od 1996 r. szkola przenosi sie…” to jest tam kilka bledow. Szkola rzeczywiscie sie tam przeniosla, ale do chyba 1999 to byl wciaz ZSM. Dopisek LO (dokladnie 5LO) dostalo kilka lat po przeniesieniu. Warto tez wspomniec, ze mimo przeniesienia czesc uczniow nadal miala wf w sali na Senatorskiej. Druga sprawa jest wymiana kierunkow. Dodalbym zwrot “miedzy innymi” i dodal Technikum Elektryczne poniewaz kierunkow bylo wiecej. Ja trafile do Mechaniaka wlasnie na okres przenosin. Jesli wiec pozwolisz Macku, to zmienie ten jeden akapit, doprecyzuje i wysle Ci, abys mogl zobaczyc i podjac dezyzje czy zmienic go.
Łukaszu, byłem na zlocie absolwentów w listopadzie ubiegłego roku i kupiłem tama książkę p.t. Wróć na Senatorską podróż sentymentalna 1946 – 1996 Autorstwa Grażyny i Stanisława Karasiewicz, a dział rys historyczny opracowany jest na podstawie Zeszyty łomżyńskie 2/14/2002 i właśnie jest to ten fragment i nie wiem czy mogę to poprawiać.
Niestety nie moglem byc na zlocie. Jesli chodzi o fragment, to jezeli nie jest to cytat, a tekst napisany na podstawie ksiazki panstwa Karasiewizow, to nie widze problemu. Na poparcie tego, ze sa tam bledy podaje dzial “Historia szkoly” z glownej strony ZSMiO.
Link sie nie wyslal.
http://www.zsmio.lomza.info/www/infopage.php?id=31
W temacie tym chodziło mnie o historię budynku Senatorska 13, co w nim się dział od chwili jego wybudowania. Faktycznie jest w historii szkoły, że LO dołączono do ZSM w 2000 roku. Historia szkoły to już inny temat. Mamy już 13 lat historii szkoły w nowym budynku. Zmieniłem wzmiankowany przez Ciebie fragment
Rozumiem, ze chodzilo o historie samego budynku. Zaproponowalem zmiany tylko dlatego, by zagladajacy tu internauci przeczytali ten fragment bez bledow. Moze ktos po przeczytaniu Twojego artykulu nie tyle zechce dowiedziec sie cos wiecej o tym budynku, ale rowniez o histori ZSMiO.
Ja zaproponowalbym taka wersje:
W 1996 r. Zespołu Szkół Mechanicznych przenosi się do nowego budynku przy ulicy Przykoszarowej 22 i w 2000 roku, po dołączeniu V Liceum Ogólnoksztołcącego, zmienia nazwę na Zespół Szkół Mechanicznych i Ogólnokształcących w Łomży.
Juz wyjasniam dlaczego. Po poprawce wyszlo, jakby nazwa Zespol Szkol Mechanicznych szkola przyjela po przeprowadzce w 1996 r., a w rzeczywistosci przyjela ja w 1975. My mozemy o tym wiedziec, ale osoby zagladajace tu nie miekoniecznie.
Poprawiłem jeszcze raz według Twojej sugestii.
Dziekuje i pozdrawiam.
Wtrącę kilka uwag:
Żydzi uzyskali prawo do osiedlania się na terenie miasta Łomża w roku 1812,a nie jak podano wyżej w 1822.
Wiąże się to z tym,że w roku 1807 cesarz Napoleon zniósł wszelkie dawne przywileje i ograniczenia.Wszelako szacowni rajcy naszego miasta zwrócili się z uniżoną prośbą do króla Fryderyka Augusta I,
saskiego monarchy na tronie Księstwa Warszawskiego,aby raczył dla naszego miasta zachować dawne prawa.
On zaś wspaniałomyślnie przedłużył dla Żydów zakaz osiedlania się w Łomży o lat dziesięć,ale potem miał kaprys i ograniczył go tylko do lat czterech.
Za rok powstania gminy żydowskiej w Łomży przyjmuje się 1812.
Na osiedlu Rybaki,nie będącym wtedy w obrębie miasta Żydzi jako grupa wyznaniowa i narodowościowa mieszkali już wcześniej,lecz należeli oni do gminy żydowskiej w Śniadowie,która powstała w roku 1777,jako najstarsza w regionie łomżyńskim.
Osiedle Rybaki włączono do miasta w roku 1822,a w roku 1848 mieszkało w mieście już 2254 osoby wyznania mojżeszowego.
Mała literówka do poprzedniego komentarz:osiedle Rybaki włączono do Łomży oczywiście w roku 1832 a nie w 1822,jak przytrafiło się mi napisać.
Mam pytanie. Jeśli ktoś będzie łaskaw i w stanie odpowiedzieć będę wdzięczny. W 1996 r Zespół Szkół Mechanicznych przenosi się do nowego budynku, ale jeszcze wcześniej bo w 1992 r powołuje się III LO. Mam rozumieć że obie szkoły mieściły się w jednym budynku przy ul. Senatorskiej?
Wydaje się mnie, że w jednym budynku, ponieważ, jeżeli LO III zaczynało od początku, to była tylko jedna klasa. Pierwsza matura w LO III była w 1996 roku.Dowiem się jak było naprawdę i napiszę. Możliwie jak najszybciej.