Powstała na początku XIX wieku, kiedy Łomża znajdowała się pod panowaniem pruskim. Usytuowana obecnie jest na osiedlu Bohaterów Monte Cassino pomiędzy ulicami: Zaułek Cmentarny, Zawadzką i Al. Legionów. Przylega do cmentarza parafialno-komunalnego. Jej utworzenie związane jest z wybudowaniem kapliczki z figurą św. Mikołaja na skrzyżowaniu ówczesnej ulicy Giełczyńskiej i Polowej, która miała chronić mieszkańców przed wilkami (tak nazywano Prusaków). W ten sposób wzięła się późniejsza nazwa ulicy Świętego Mikołaja, prowadzącej od Giełczyńskiej do cmentarza. Około połowy XIX wieku gdy powstawały cmentarze, najpierw ewangelicko – augsburski, potem prawosławny poniżej cmentarza katolickiego w stronę ulicy Śniadowskiej połączono wówczas ulicę św. Mikołaja z ulicą Śniadowską i nazwano tą ulicę Cara Mikołaja W okresie międzywojennym nazywała się Cmentarna, od 1 lutego 1940 roku nazywała się Komsomolska a potem znowu wrócono do starej nazwy. W 1946 r. ulica została przemianowana na Mikołaja, zaś ta w 1968 r. na Mikołaja Kopernika. W 1991 i 1992 roku do Urzędu Rady Miejskiej wpływały wnioski o przywrócenie pierwotnej nazwy Świętego Mikołaja, jednakże ulica ostatecznie nie została przemianowana.
Obecna nazwa została zaczerpnięta od imienia i nazwiska znanego astronoma.
Obecny patron, Mikołaj Kopernik urodził się 14 lutego 1473 roku w Toruniu, zmarł we Fromborku 24 maja 1543 roku. Zdobył wszechstronne wykształcenie w Krakowie, a następnie na włoskich uniwersytetach w Padwie i Bolonii. Był prawnikiem, lekarzem, astronomem, a także duchownym. Interesował się też matematyką i ekonomią. Obserwacje Kopernika przyczyniły się do wysnucia jednej z najważniejszych teorii astronomicznych, która mówiła, że w środku wszechświata znajduje się słońce, zaś ziemia i inne planety krążą po orbitach wokół niego. Rewolucyjna teoria Kopernika została opublikowana w 1543 roku w dziele O obrotach ciał niebieskich. Bardzo szybko trafiło ono na indeks ksiąg zakazanych, gdyż znajdowały się w nim teorie sprzeczne z nauką Kościoła Katolickiego. Odkrycie Kopernika stało się przełomem w wielu dziedzinach nauki.
Związku z wydaniem pod koniec XVIII wieku decyzji o zakazie pochówku zmarłych na cmentarzach kościelnych, ze względów sanitarnych, cmentarz przeniesiono w 1801 roku pół wiorsty za miasto i zlokalizowano jego przy drodze do Zawad i Giełczyna. Cmentarz przeznaczony był dla katolików i ewangelików, ponieważ Łomża była w tym czasie pod panowaniem prusaków. W związku z rozwojem miasta, które liczyło około 10 tys. Ludności zaszła potrzeba rozszerzenia cmentarz w kierunku wschodnim, uczyniono to w latach 1849 i 1861-1879. Cmentarz ewangelików znajdował się na wschód od cmentarza katolickiego. Około 1834 roku założono cmentarz prawosławny. Obejmował tereny położone na południe od cmentarzy katolickiego i ewangelickiego. W związku z powstaniem cerkwi prawosławnej i utworzeniem guberni Łomżyńskiej, oraz napływem ludności wyznania prawosławnego cmentarz poszerzany był w latach 1851-1876 i 1884-1891. Po wejściu do Łomży prusaków społeczeństwo miasta postawiło obok późniejszego cmentarza kapliczkę z figurą św. Mikołaja broniącą ich przed wilkami (tak nazywali prusaków). Dlatego też droga według jednych od tego świętego nazywano św. Mikołaja, a według drugich nazywano ją tak na cześć cara Mikołaja II. Chociaż na mapce Łomży z 1923 roku ulica ta nazywa się Cmentarna, ale w spisie ulic Łomży z 1925 roku jest nazwa ulicy Św. Mikołaja. W 1926 roku ulica św. Mikołaja została wybrukowana. W 1940 roku Rosjanie zmienili nazwę ulicy na Komsomolską. Po wojnie wrócono do poprzedniej nazwy. W 1968 roku uchwałą rady miasta zmieniono na Mikołaja Kopernika.
W przebiegu dziejowym, zależnie od zakrętów historii, nazwa ta nabierała różnych odcieni: raz była ulicą św. Mikołaja. Innym razem ulicę nazywano Mikołaja, potem Mikołaja Kopernika. Ale „Mikołaja” było zawsze, podobnie jak zawsze ulica ta prowadziła i prowadzi na zabytkowy dziś cmentarz.
Ulica Mikołaja Kopernika pierwotnie zaczynała się od skrzyżowanie ulicy Giełczyńskiej z Ulicą Polową i biegła na wprost dzisiejszej bramy cmentarnej przy Kaplica Śmiarowskich. Po lewej stronie mamy cmentarz wielowyznaniowy z 1801 roku. Na całej ulicy przeważa prywatna zabudowa parterowa, za wyjątkiem budynku wielorodzinnego Kopernika 6 zbudowanego w 1989 roku i nowego budynku Ekonomika. Pierwsze zajęcia w obecnym budynku przy ul. Kopernika 16 odbyły się 3 września 1969 roku. Obrębie ulic Polowej, Alei Legionów i Kopernika, wybudowano w latach 70-tych i 80-tych os. Waryńskiego obecnie Bohaterów Monte Cassino.
Przy zbiegu ulic Mikołaja Kopernika i Al. Legionów jest założony w 1905 roku Park Ludowy.
1. Mapka Łomży z 1805 roku, gdzie ulica św. Mikołaja bierze początek od ulicy Giełczyńskiej i przyszłej Polowej.
2. Mapka Łomży z 1872 roku z zaznaczonym fragmentem ulicy św. Mikołaja od strony ulicy Polowej.
3. Mapka Łomży z 1923 roku na której obecna ulica Mikołaja Kopernika nazywa się Cmentarna.
4. Fragment mapki Łomży z 2006 roku, ale z widocznym fragmentem dawnej ulicy św. Mikołaja
5. Ulica Mikołaja Kopernika od ulicy Zawadzkiej.
6. Ulica łącząca ulicę Mikołaja Kopernika Z ulicą Sikorskiego, do 1968 roku Zaułek Cmentarny, obecnie Zaułek. Widok od strony ulicy Kopernika.
7. Zaułek. Widok od wejścia na cmentarz od strony Sikorskiego.
8. Cmentarz od strony ulicy Zaułek i Mikołaja Kopernika. Najmłodsza część cmentarza katolickiego. Mur od strony Szosy zambrowskiej wybudowano w 1888 roku.
9. Główna brama cmentarna wybudowana w 1879 roku w stylu neogotyckim.
10. Dom przedpogrzebowy w pierwszych latach powojennych. Z 1853 r. pobudowano według projektu budowniczego powiatowego, Teodora Bogumiła Seyfrieda.
11. Dom przedpogrzebowy 2006 rok.
12. Kaplica Śmiarowskich, fundacji Mateusza Śmiarowskiego dla jego żony Wincenty z Rupińskich – początkowo p.w. św. Wincentego, później św. Krzyża. Wzniesiona w 1838 roku w stylu klasycystycznym na rzucie koła.
13. Dzwonnica murowana wzniesiona przy kaplicy Śmiarowskich w 1866 roku w kształcie filara pokrytego dwuspadowym daszkiem.
14. Epitafium przy wejściu na najstarszą część cmentarza katolickiego.
15. Najstarsza część cmentarza katolickiego.
16. Plac przy ulicy Kopernika. W latach 70-tych XX wieku wybudowano blok mieszkalny przez co zniszczono zabytkową aleję lipową prowadzącą od Szosy Zambrowskiej do bramy głównej cmentarza.
17. Były cmentarz ewangelicki założony w 1801 roku, obecnie komunalny. Murowane ogrodzenie wykonano w 1844 roku. Od wschodu graniczył z cmentarzem katolickim, od zachodu z cmentarzem prawosławnym. W 1977 roku przejęty przez gospodarkę komunalną.
18. Budynek mieszkalny wybudowany w latach 80-tych XX wieku. Mikołaja Kopernika 6.
19. Brama główna neoromańska cmentarza ewangelickiego wybudowana w 1879 roku.
20, 21, 22. Była kaplica ewangelicka od strony Kopernika, wzniesiona w 1844 roku. Okres powojenny (zdj. 17), 2006 rok od strony cmentarza (zdj.18), od strony ulicy Mikołaja Kopernika (zdj.19)
23. Była prawosławna kaplica cmentarna neoklasycystyczna pod wezwaniem Grobu Pańskiego wybudowana w 1910 roku. Obecnie kaplica katolicka.
24. Widok na prezbiterium obecnej katolickiej kaplicy cmentarnej.
25. Były cmentarz prawosławny założony około 1834 roku, obecnie komunalny.
26, 27. Część zachodnia cmentarza prawosławnego. Cmentarz zamknięto w 1922 roku. W 1977 roku przejęty przez gospodarkę komunalną. Narożniku cmentarza od strony Kopernika utworzono w trosce o zachowanie najstarszych zabytków cmentarza – w 1978r. utworzono niewielkie lapidarium, w którym zgromadzono fragmenty żeliwnych ozdób, 32 nagrobki i krzyże, secesyjną kaplicę grobową.
28. Dojazd do bursy Szkolnej nr 1.
29. Ulica Mikołaja Kopernika, od Ekonomika w stronę ulicy Zawadzkiej.
30. Budynek Ekonomika w którym pierwsze zajęcia odbyły się w 1969 roku.
31. Wejście główne do budynku Ekonomika.
32. Tablica upamiętniająca stulecie Ekonomika (2006r.).
33. Ulica Mikołaja Kopernika od ekonomika w stronę Al. Legionów.
34, 35. Garaże przy cmentarzu od strony ulicy Mikołaja Kopernika.
36. Ulica mikołaja Kopernika od garaży w stronę Al. Legionów.
37. Dom Wspólnoty Polskiej Polonia.
38, 39. Budynek z czasów gubernialnych. Zdj. 35 budynek bez elewacji, zdj. 36., ten sam budynek już z elewacją.
40. Zrujnowane budynki gospodarcze z czasów gubernialnych.
41. Ulica Mikołaja Kopernika od Parku Ludowego.
42. Wjazd na os. Bohaterów Monte Casino, poprzednio Os. im. Ludwika Waryńskiego.
43.Ulica Mikołaja Kopernika, prawa strona od Al. Legionów.
44, 45, 46. Kamieniczka w stylu dworkowym, tuż za Parkiem Ludowym, od strony osiedla.
47. Ulica Kopernika. Widok od strony Al. Legionów.
48, 49. Park Ludowy założony w 1905 roku. Od strony ulicy Mikołaja Kopernika.
50. Kapliczka z figurą św. Mikołaja, postawiona obok przyszłego cmentarz przez mieszkańców miasta, żeby chroniła ich przed wilkami (prusakami).
Źródła zdjęć: Zdjęcia Łomży współczesnej wykonane przez autora tematu.
Zdjęcia Łomży przedwojennej:
www.lomza.glt.pl
www.bagnowka.com
www.szukamypolski.com
Artykuł opracowano na podstawie:
Anna Pańkowska, Justyna Piechocka – “Nazewnictwo Miejskie Współczesnej Łomży”
Czesław Nicewicz Województwo łomżyńskie – Przewodnik
Witold Jemielity. Dzieje Łomży tysiącletnie
Maria Kałamajska Saed. Katalog Zabytków Sztuki – Łomża i okolice.
16 comments
Czy kapliczka (47) nie stala za zburzonym budynkiem przy jednym z rond pani H. Bielickiej?
O ile mi sie wydaje to tak. Chronila Lomze przed prusakami, bo tu, gdzie obecnie mamy sad stacjonowaly wojska pruskie. Umiejscowienie jej przy cmentarzu nie mialoby sensu. Miejsce gdzie stala (zanim ja zniczcyli przez budowe) jest daleko od cmentarza, wiec opis, ze stala obok jest mylacy. Jednoczesnie warto byloby dodac tutaj lub do ul. Polowej zdjecia jedynego budynku (stajni) jaki zachowal sie do dzic po wojskach pruskich.
Tak, to ta kapliczka, która znajdowała się na skrzyżowaniu Polowa/Giełczyńska.
Ostała się kapliczka Pruskom, Rosjanom, Niemcom, ale nie ostała się Polakom których chroniła, raczej figurka św. Mikołaja. Czyżby bez przyczyny sama osunęła się i pękła.
Do Łukasza S. Zobacz co jest na zdjęciu nr 8 przy ulicy Polowej?
Przepraszam Macku, nie zauwazylem zdjecia nr 8. Wracajac do kapliczki, to czy ona nie powinna byc przy Polowej? Czy ktos wie, co sie z nia stalo po tym, jak ja zniszczono?
Można znaleźć informację link poniżej.
http://www.wspolczesna.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20080708/REG20/675272271
Ulica św. Mikołaja zaczynała się od kaplicy św. Mikołaja na rogu Polowej i Giełczyńskiej i wiodła do ówczesnej bramy cmentarnej – dzisiaj na wysokości kaplicy Śmiarowskich, bo jest to najstarsza część cmentarza katolickiego. Dopiero, po około 50, 60 latach, wraz z wytyczeniem cmentarza prawosławnego i koniecznością dojazdu do cerkwi cmentarnej wytyczono dzisiejszą ul. Mikołaja Kopernika, łączącą ul. Św. Mikołaja z Szosą Śniadowską. Historyczna ul. Św. Mikołaja jest prostopadła do dzisiejszej ulicy M.Kopernika. Proszę o uściślenie tej informacji przez szanownych użytkowników serwisu.
Bardzo ciekawa informacja Maćku.
Ciekawa i logiczna. Jeżeli cmentarz powstawał koniec XVIII i początek XIX wieku, nie mogło być innego dojazdu i prawdopodobnie w tym czasie została wytyczona. W latach 60- tych XX w. była jeszcze wybrukowana jezdnia przy płocie jednostki wojskowej.
Historia ulicy Mikołaja Kopernika została uaktualniona o nowe fakty.
Przypominam o zmniejszaniu zdjęć przed wgraniem do max.500 pikseli
Obecne niektóre fotki mają nawet po 800×928 :)
Do zdj.nr 10:
W budynku tym przez wiele lat mieszkali wielce zasłużeni grabarze,którzy naszym bliskim przygotowywali miejsca ostatniego spoczynku.
Nie powinna zaginąć pamięć o p.Truszkowskim,który z rodziną mieszkał na lewo od wejścia do budynku i o p.Matlaku,który zamieszkiwał po prawej stronie.
Do zdj.nr 35 i 36:
W budynku tym mieszkał p.Burzyński,który posiadał firmę przewozową świadczącą usługi na rzecz kolei i poczty.Roznosił listy przewozowe i jeżeli było tak życzenie zainteresowanych przywoził towary,tudzież sprzęty różnorakie,które przywieziono wagonami.
Przez jakiś czas mieściła się w tym budynku również komenda miejska milicji obywatelskiej i zapewne niejeden starszy łomżyniak tam plecy rozcierał,bo bili okrutnie.
Do zdj.42 i 43:
Przed wojną mieszkał tam i miał kuźnię p.Kazimierz Bielski,najlepszy wtedy łomżyński kowal.Po wojnie jego kużnia była na Giełczyńskiej,w podwórku obok sklepu Skrzecza.
Mikolaj Kopernik wielki syn ziemi Torunskiej astronom Kanonik lekarz i farmaceuta
to on wstrzymal slonce ruszyl ziemie polskie wydalo go plemie
jego dzielo de Revolutionibus orbium coelestium dlugo bylo na indeksie ksiag zakazanych
dopero wydano je w Norymberdze dzieki staraniom Joachima Retyka
po zatym Mikołaj kopernik byl patronem mojej uczelni akademi medycznej w Krakowie
w muzeum farmacji w Krakowie jest odrecznie pisana przez Mikołaja Kopernika recepta lekarska
W mojej rodzinie od zawsze mówi się po prostu Mikołaja