Poczet włodarzy Łomży

Poczet włodarzy Łomży

Ratusz w Łomży 1912 rok

Dr. Jerzy Jastrzębski odpowiadając na apel Redaktora Naczelnego „Wiadomości Łomżyńskich”, opracował „Poczet włodarzy Łomży”. Opracowanie to zamieszczone w „Wiadomościach” w latach 2012-2013 publikujemy za zgodą Autora i Prezesa ZG TPZŁ Pana Zygmunta Zdaniowicza

Redakcja

Włodarze Łomży cz I.

1. Szymon Rymkiewicz – prezydent Łomży w latach 1791-1793

24 listopada 1789 roku z inicjatywy magistratu Warszawy i pod przewodnictwem prezydenta Warszawy Jana Dekerta, miasta królewskie zjednoczyły swoje wysiłki w celu poprawy bytu mieszczan. Uchwalono „Akt zjednoczenia miast”, który w dniu 27 listopada 1789 roku podpisało 294 delegatów ze stu czterdziestu jeden miast królewskich. Pod aktem widnieją także podpisy ówczesnego burmistrza Łomży, Szymona Rynkiewicza oraz 2 rajców miejskich. W trakcie obrad Sejmu Wielkiego, od kwietnia do czerwca 1791 roku sejm wydał 4 ustawy o miastach. 18 kwietnia roku przyjęto ustawę pod nazwą „Miasta nasze królewskie wolne w państwach Rzeczypospolitej” zwaną prawem o miastach królewskich. Miasta lokowane na obszarach należących do króla nosiły miano królewskich, obok miast prywatnych, czy biskupich. Podstawowa różnica polegała na tym, że mieszczanie w miastach królewskich cieszyli się większą swobodą niż w pozostałych. Mieszkańcy mogli składać skargi i dezyderaty przed lustratorami starostw w przypadku konfliktu ze starostą, czego pozbawieni byli mieszkańcy miast prywatnych. W lustracji starostwa łomżyńskiego z 24 sierpnia 1789 roku, podpisanej przez burmistrza Szymona Rynkiewicza, zawarte są skargi łomżyńskich mieszczan: m.in. skarżyli się oni na duchownych z kościoła farnego, którzy w wybudowanej przez miasto szkole urządzili karczmę.
Prawo o miastach dotyczyło w praktyce 141 miast królewskich, w tym także Łomży i rozszerzyło znacznie przywileje mieszczaństwa. List okólny w tej sprawie wydany przez króla Stanisława Augusta w dniu 16 sierpnia 1791 roku, rozesłany został po Rzeczypospolitej 26 sierpnia z podpisem Hugo Kołłątaja jako podkanclerzego koronnego. Zniesione zostały wszelkie jurydyki (obszary, które były prywatną własnością szlachcica, magnata, kościoła, do tej pory nie podlegały władzy miejskiej i prawu miejskiemu), a miasta uwolniono od sądownictwa starościńskiego. Mieszczan podzielono na dwie kategorie: posesjonatów i nieposesjonatów. Posesjonatom, czyli właścicielom nieruchomości został)’ przyznane przywileje dotąd typowo szlacheckie. W zależności od liczby posesjonatów i nieposesjonatów wyodrębniono dwie grupy miast: miasta większe – podzielone na cyrkuły i miasta mniejsze – nie podzielone na cyrkuły. Wprowadzono zgromadzenia ludowe, skupiające po ok. 500 obywateli. Obszar, który taka liczba mieszczan zamieszkiwała tworzył cyrkuł. W miastach wielocyrkułowych wcześniej wybrani gminni tworzyli zgromadzenie, które wybierało zarząd miasta: prezydenta, wiceprezydenta i radnych, w liczbie zależnej od liczby cyrkułów. W 791 roku w Łomży było 190 domów – w tym 166 drewnianych i 24 murowane oraz 1104 mieszkańców. Pomimo dużych zniszczeń i nie spełniania wszystkich warunków Łomża została zaliczona do miast większych, miała zatem prezydenta, którym w 1791 roku został dotychczasowy burmistrz, Szymon Rynkiewicz. List okólny króla Stanisława Augusta z 16 sierpnia został ogłoszony w Łomży 10 września, co potwierdził podpisem prezydent Szymon Rynkiewicz. Powyższe przepisy obaliła Targowica w 1793 roku. Nowa konstytucja sejmu grodzieńskiego z 1793 roku pod tytułem „Miasta wolne Rzeczypospolitej” poddała surowej krytyce ustawy miejskie Sejmu Wielkiego.

2.Ignacy Jedliński (17.11.1861-6.04.1863)

Na podstawie rozporządzenia Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych z 11 listopada 1861 roku Łomża została zaliczona do miast II rzędu, w których burmistrzów zastąpili prezydenci. Na mocy tego samego rozporządzenia, część dotychczasowych obowiązków burmistrza przejęła Rada Miejska. Dekretem tejże Komisji Rządowej z dnia 17 listopada 1861 roku na stanowisko prezydenta Łomży został powołany Ignacy Jedliński herbu Nabram. Urodził się 29.07.1801 roku, w 1822 roku ożenił się z Karoliną Henriettą Wolinin. W 1828 roku był sekretarzem – ławnikiem miasta Łomży, a następnie w latach 1831-1848 burmistrzem Mariampolu. W 1848 roku, decyzją namiestnika Królestwa Polskiego, burmistrz Łomży od 1838 roku Filip Taraszkiewicz został „za przewinienia w służbie ukarany 2-tygodniowym aresztem na odwachu” i „skazany” na przeniesienie do innego miasta, ale o równorzędnej pensji. Chciano zamienić jego posadę z burmistrzem Mariampolu z pensją o 15 rubli rocznie niższą. Jednak burmistrz Jedliński odmówił z powodu braku funduszy na przeprowadzkę wraz z rodziną oraz brakiem „interesów” w mieście Łomża. Ostatecznie doszło do tej zamiany, burmistrzowi Mariampolu zwrócono koszty przenosin i przejazdu. Jedliński pełnił obowiązki burmistrza Łomży w latach 1848-1861. Po objęciu w 1861 roku stanowiska prezydenta Łomży otrzymał pensje ó/b rubli rocznie oraz mieszkanie, co przy jego licznej rodzinie – dziesięcioro dzieci – zapewniało skromne warunki życia. Przybycie do Łomży, zaraz po wybuchu powstania styczniowego, dużej ilości wojsk rosyjskich spowodowało brutalne zajmowanie mieszkań na kwatery dla żołnierzy. Przeciwko takiemu postępowaniu protestowali radni miejscy pod przewodnictwem prezydenta Jedlińskiego, co oczywiście na niewiele się zdało. Ignacy Jedliński jako urzędnik z 15- letnim stażem pracy – na stanowisku burmistrza, potem prezydenta miasta Łomża, poza medalem na pamiątkę wojny krymskiej prowadzonej w latach 1853-1856, otrzymał jako nagrodę honorową dwie złote tabakierki za dwukrotne przygotowanie noclegu dla przejeżdżającej carowej. Zmarł 6.04.1863 roku w wieku 62 lat. Małżonce zmarłego prezydenta, ponieważ zmarł podczas pełnienia funkcji, postanowiono wypłacać emeryturę w wysokości 150 rubli rocznie, dożywotnio lub do powtórnego wyjścia za mąż. O dziesięciorgu dzieci wiemy, że Józef urodził się 14.03.1836, a Tytus 04.01.1841 roku. Wśród zięciów prezydenta znaleźli się: profesor szkoły średniej w Łomży, naczelnik komendy inwalidów, oficer straży pogranicznej, kancelista biura powiatowego. Dwóch synów obrało karierę wojskową, z dwóch następnych jeden był w służbie leśnej, drugi studiował w Szkole Głównej w Warszawie.

3. Józef Kozarski (1864-1865)

Urodzony w 1819 roku, pochodził z rodziny szlacheckiej herbu Wężyk. W latach 1864-1865 prezydent Łomży z pensją roczną 600 rubli. Zmarł 27.11.1891 roku w wieku 72 lat. Pochowany został na cmentarzu w Stoczku Łukowskim, województwo lubelskie.

4. Klemens Szczawiński (1.01.1866 – 19.09.1877)

Grób Klemensa Szczawińskiego

Urodzony w 1827 roku, pochodził z rodziny drobnoszlacheckiej herbu Prawdzie, wywodzącej się ze Szczawina Wielkiego. Służył w marynarce wojennej, osiągając stopień oficerski. Następnie przeszedł do służby cywilnej i do roku 1866 był burmistrzem Kalwarii. Z dniem 1.01.1866 roku został prezydentem powiatowego jeszcze miasta Łomży, przy czym faktycznie objął urząd 19 stycznia, wpłacając obowiązkową kaucję w wysokości 600 rubli, w tym 300 rubli gotówką. Brakująca kwota została przekazana przez naczelnika powiatu kalwaryjskiego i kancelarię gubernialną w Suwałkach na konto kasy miejskiej w Łomży. 8 grudnia 1867 roku zmarła, w wieku 30 lat, żona Szczawińskiego, Ludosława Szczawińska z domu Łuszczewska pochodząca z drobnej szlachty herbu Korczak, pozostawiając pod opieką męża czworo dzieci. Została pochowana na łomżyńskim cmentarzu we wspólnym grobie z ojcem Franciszkiem Łuszczewskim. Prawdopodobnie na skutek choroby Szczawiński zdał 1(13) września 1877 roku swoje obowiązki wyznaczonemu do ich pełnienia kasjerowi miejskiemu Szulińskiemu. Wkrótce jednak, bo 7(19) września zmarł w wieku 50 lat. Pochowany został w rodzinnym, istniejącym do dziś, grobowcu, gdzie wcześniej złożono jego żonę i teścia. Był kawalerem licznych odznaczeń wojskowych i cywilnych. Zaraz po przekazaniu urzędowania Szczawiński zwrócił się o wypłacenie mu kaucji w wysokości 600 rubli. Zaczęły się czynności sprawdzające, korespondencja, niesłuszne oskarżenia i poszukiwania brakującej rzekomo kwoty 300 rubli. Trwały one przez następnych dziesięć lat, za prezydentury Antoniego Zagrzejewskiego i jego następcy, prezydenta Władysława Szczęsnowicza. Ostatecznie, ale niestety już pośmiertnie, oczyszczono Klemensa Szczawińskiego z wszelkich posądzeń i zarzutów.

5. Antoni Zagrzejewski (10.1877-1882)

Urodzony w 1820 roku we wsi Bożejewo pod Łomżą w rodzinie drobnoszlacheckiej, prawdopodobnie herbu Lubicz. Matka, z domu Krzyżanowska, pochodziła z majątku Dębowo koło Augustowa. Małżeństwo Zagrzejewskich posiadało jeszcze córkę Teresę, która w późniejszym okresie mieszkała w Łomży przy ulicy Krzywe Koło. Antoni po upadku powstania listopadowego znalazł się pod opieką wuja Adriana Krzyżanowskiego. Krzyżanowski, urodzony w 1788 roku, uczęszczał do szkoły pijarskiej w Łomży, został jej absolwentem, a następnie jej profesorem. W latach 1805-1810 był nauczycielem szkół pijarskich w Warszawie. Do 1817 roku pracował jako profesor matematyki w Rydzynie i Płocku. W latach 1817-1820 kształcił się w Paryżu. Był również profesorem Liceum Warszawskiego i Uniwersytetu Warszawskiego. Pomagał w przygotowaniu powstania listopadowego, a po jego klęsce stracił pracę w wyniku zamknięcia Uniwersytetu. Zagrzejewski ukończył w Warszawie gimnazjum realne, a następnie w 1843 roku kursy pedagogiczne, ale pracę podjął w Głównej Dyrekcji Ubezpieczeń od Ognia w Warszawie. W 1849 roku zaczął pracować w Rządzie Gubernialnym Augustowskim w Suwałkach. W 1867 roku przeniósł się do wydziału skarbowego w Rządzie Gubernialnym w Łomży, osiągając stanowisko starszego referenta. W październiku 1877 roku został mianowany prezydentem miasta Łomży. Jednym z podstawowych jego zadań było zaopatrzenie miasta w wodę i budowa wodociągu, którego miasto nie posiadało. Gromadził środki finansowe na to przedsięwzięcie, jednak z powodu krótkiej kadencji nie udało mu się tego zrealizować. W 1879 roku znalazł się w gronie członków założycieli i w pierwszym zarządzie Towarzystwa Straży Ogniowej w Łomży. Urząd sprawował przez pięć lat, do czasu osiągnięcia, w 1882 roku, 40-letniego stażu w służbie, co oznaczało przejście na emeryturę. W trakcie emerytury, przez kilkanaście lat, działał na zlecenie Dyrekcji Szczegółowej Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Łomży. Był członkiem komisji, która dokonała opisu i oszacowania kilkuset majątków ziemskich na terenie guberni. Zagrzejewski przez 20 lat pisywał korespondencje z Łomży do różnych pism codziennych w Warszawie, używając pseudonimu „Kurp z nad Narwi”. Opracowywał też hasła do Encyklopedii Rolniczej pod pseudonimem „Kurp” w tym m.in. Kurpie, bursztyn, smoła, smolarze, trufle, cydr, jabłecznik. Umieścił tam też „Kalendarz rolniczy, ogrodniczy i leśny” Publikował także drobne powiastki, bajki, łamigłówki, artykuły społeczne i ekonomiczne. „Zagrzejewski znany był z niezwykłej pracowitości, energii i wyższego wykształcenia, celując zwłaszcza jako matematyk, jako zdolny filolog i znawca dawnych i współczesnych urządzeń administracyjnych, wreszcie jako biegły w dziejach ojczystych, tudzież zbieracz numizmatów i zabytków archeologicznych, którymi zasilał bogate zbiory prywatne, mianowicie pp. Zygmunta Glogera i hr. de Fleury obywateli gub. łomżyńskiej” napisano w wspomnieniu pośmiertnym w nr. 23. Ech Płockich i Łomżyńskich z roku 1899. Antoni Zagrzejewski zmarł w Łomży w wigilię Bożego Narodzenia 1898 roku. Pochowany został prawdopodobnie na łomżyńskim cmentarzu we wspólnym grobie ze zmarłymi wcześniej jego dwiema żonami – Maksymilią z Trojanowskich, zmarłą w 1869 roku i Paulina z Majewskich, zmarłą w 1890 r. Grób ich, znajdujący się na cmentarzu, nie zachował danych dotyczących Antoniego Zagrzejewskiego.

 6.Władysław Szczęsnowicz (3.12.1882 – ?)

W służbie urzędniczej pracował od 1866 roku. Prezydentem Łomży został w 1882 roku, nie wiadomo do kiedy był prezydentem, na pewno był nim jeszcze w 1894 roku. Władysław Szczęsnowicz zlecił Stanisławowi Jankowskiemu z Warszaw)’ uruchomienie w Łomży łazienek kąpielowych nad Narwią. Prawdopodobnie w 1890 roku Jankowski uruchomił łazienki wraz z wypożyczalnią łodzi spacerowych.
W numerze 85 Ech Płockich i Łomżyńskich z 30.09.1899 roku zamieszczona została informacja, że Rada Towarzystwa Dobroczynności w Łomży rozdała 250 rubli z zapisu śp. Władysława Szczęsnowicza, byłego prezydenta Łomży. Z powyższej sumy 30 wdów otrzymało wsparcie w wysokości 5 rubli, resztę przeznaczono na zapomogi – po rublu dla najuboższych.

7. Zachowski ( ? ) – informacja w książce „Łomża w latach 1866-1918″ prof. Adam Dobroński

    8. Józef Bortnowski (? -1897)

Urodził się w 1858 roku. W 1880 roku wstąpił do służby urzędniczej; był m.in. pomocnikiem naczelnika powiatu kolneńskiego oraz tytularnym nadwornym radcą. Żonaty z Eugenią z Raczyńskich, ojciec urodzonego w Łomży w 1895 roku syna Włodzimierza Ludwika. Nie wiadomo, od kiedy sprawował urząd prezydenta, na pewno nim był w 1895 roku i najpóźniej do 1897 roku, kiedy funkcję prezydenta objął Adolf Chrzanowski. W końcu 1912 roku objął urząd prezydenta Zgierza, który sprawował do 1914 roku. Zmarł w 1923 roku i został pochowany na cmentarzu w Łodzi.    

9. Adolf Chrzanowski (1897-1903)

Adolf Rogala Chrzanowski, urodzony w 1858 roku, był wychowankiem łomżyńskiego gimnazjum. W służbie państwowej od 1878 roku. Według Janusza Rogali Chrzanowskiego znajduje się na zdjęciu wykonanym, w dniu 10.09.1898 roku, przez Tyburcego Chodźko z okazji otwarcia wystawy archeologicznej (starożytności), zorganizowanej przez Towarzystwo Dobroczynności w salach domu starców i kalek przy ulicy Polowej. Jego uposażenie jako prezydenta w 1902 roku wynosiło 950 rubli rocznie. W 1903 roku Adolf Chrzanowski przestał pełnić funkcję prezydenta Łomży. Został mianowany na pomocnika naczelnika powiatu łomżyńskiego. Dotychczasowy pomocnik Henryk Żochowski został przeniesiony na stanowisko burmistrza miasta Szczuczyna. Zmarł w 1917 roku. Jego teściem był Edward Prus-Lisiecki rejent, starszy archiwariusz Urzędu Gubernialnego w Łomży. Adolf Chrzanowski miał syna Władysława (1892-1955).

10. Henryk Maciejewski (16.04.1903-1915)

Urodził się 30.09.1858 roku prawdopodobnie we Włodzimierzu, w rodzinie szlacheckiej. Syn Feliksa Maciejewskiego, nadwornego radcy guberni włodzimierskiej. Po zakończeniu nauki w gimnazjum w Radomiu rozpoczął w 1872 roku ochotniczą służbę wojskową w 26. Mohylewskim Pułku Piechoty. W 1873 roku na własną prośbę został przeniesiony do pułku ułanów, przemianowanego później na 17 Wołyński Pułk Dragonów, który został skierowany do Łomży W 1883 roku jako oficer tego pułku pojął za żonę Walerię Czaki, córkę węgierskiego hrabiego Bonifacego Czaki, naczelnika łomżyńskiego więzienia. Trzy lata później, w grudniu 1886 roku, w jego domu umiera niespodziewanie teść Bonifacy Czaki. Dwa dni po jego śmierci gubernator łomżyński powierza Maciejewskiemu czasowe pełnienie obowiązków naczelnika więzienia łomżyńskiego. 18 stycznia 1887 roku zwolniono go z wojska, a już w lutym został naczelnikiem więzienia z wynagrodzeniem 800 rubli rocznie. W 1892 roku otrzymał mianowanie na stopień majora i objął obowiązki naczelnika nowego więzienia gubernialnego przy ul. Śniadowskiej. Po odejściu Adolfa Chrzanowskiego, z dniem 16.04.1903 roku powołano Maciejewskiego na urząd prezydenta miasta Łomża z uposażeniem 950 rubli rocznie (w 1907 roku – 1200 rubli, do 1560 rubli w 1913 roku). We wrześniu tego roku władze wojskowe awansowały go na stopień pułkownika z jednoczesnym zwolnieniem z wojska wraz z odprawą mundurową i emeryturą w wysokości 269 rubli rocznie. W listopadzie 1905 roku na gmachu budynku, gdzie urzędował prezydent zawisła biało-czerwona flaga, a on sam szedł ulicami miasta w pierwszym rzędzie patriotycznej manifestacji mieszkańców Łomży. Brał udział także w pracach różnych miejskich stowarzyszeń społecznych. W marcu 1913 roku Maciejewski odbył dwutygodniową podróż służbową do Petersburga w celu uczestnictwa w uroczystościach z okazji 300-lecia Domu Romanowów.
Po wybuchu I wojny światowej organizował życie wojenne miasta. Wraz z wycofującymi się w sierpniu 1915 roku wojskami rosyjskimi ewakuowała się z Łomży rodzina Maciejewskich. Z Rosji powrócili do Polski prawdopodobnie dopiero po odzyskaniu niepodległości, przy czym większość rodziny zamieszkała w okolicach Warszawy. Niestety, ich dalsze losy, w tym Henryka Maciejewskiego, pozostają nieznane. Maciejewski otrzymał wiele odznaczeń: order św. Stanisława III ki. i II ki., srebrny medal Aleksandra III, order św. Anny III i II ki., medal 30-lecia Romanowów, order św. Włodzimierza IV kl.
Maciejewski miał dziewięcioro dzieci: Wandę ur. w 1884 roku, Mariana ur. w 1886 roku, Jana ur. w 1887 roku, Zdzisława ur. w 1888 roku, Benignę Kazimierę ur. w 1889 roku, Irenę ur. w 1892 roku, bliźniaczki Reginę i Halinę ur. w 1894 roku i Feliksa ur. w 1897 roku. Dzieci uczyły się w domu i w szkołach, głównie łomżyńskich. Syn Zdzisław mieszkał w Łomży w okresie międzywojennym, pracował w Banku Polskim. Po zakończeniu II wojny światowej odbudowywał, organizował i był dyrektorem oddziału łomżyńskiego Narodowego Panku Polskiego. Udzielał się też społecznie, m.in. był skarbnikiem Oddziału Towarzystwa Naukowego Płockiego w Łomży. W roku 1945 Zdzisław Maciejewski rozpoczął też organizowanie Koła Łowieckiego „Dzik” w Łomży, a następnie został jego prezesem. W kilka lat później wraz z synem wyjechał z Łomży, prawdopodobnie do Warszawy.

Autor: dr. Jerzy Jastrzębski