“Przysięga władcom Królestwa Polskiego …” – część I

Treść: Przepisy. Treść przysięgi. Język przysięgi. Powstania narodowe.

     Od czasu cesarza Konstantyna Wielkiego istniał ścisły związek instytucji kościelnych z państwowymi. Cesarzy i królów namaszczano olejami świętymi do sprawowania władzy a jednym z największych przestępstw było podniesienie ręki na pomazańca bożego. W kościołach katolickich, prawosławnych, protestanckich i innych wyznań modlono się za rządzących państwem. W Polsce do rozbiorów król był katolikiem, podobnie jak większość mieszkańców. W zaborze pruskim panował protestant, w zaborze rosyjskim prawosławny. Za nich modlono się nawet częściej niż w okresie przedrozbiorowym, poddani mieli wiązać się uczuciowo z nowymi władcami. Największe znaczenie prawne posiadała przysięga. Składali ją wszyscy poddani cara, nie wyłączając jego najbliższej rodziny. Po Kongresie Wiedeńskim car był jednocześnie władcą Królestwa Polskiego, i tutaj obowiązywały podobne zasady co do przysięgi. Autor zamierza omówić to zagadnienie ze szczególnym uwzględnieniem obowiązków i roli duchowieństwa katolickiego. Swoje opracowanie opiera prawie wyłącznie na źródłach archiwalnych, zgromadzonych głównie w Archiwum Diecezjalnym w Łomży. Przewieziono je tutaj z Sejn, po dawnej diecezji augustowskiej czyli sejneńskiej. Rząd kierował te same rozporządzenia do wszystkich diecezji i wszędzie obowiązywała jednakowa praktyka, przeto sytuacja w diecezji augustowskiej czyli sejneńskiej odnosi się do diecezji całego Królestwa Polskiego. Rozróżniano dwojaką przysięgę poddanych: po wstąpieniu cara na tron oraz przed objęciem różnych urzędów państwowych i dla rekrutów; pierwszą nazywano homagialną (wiernopoddańczą), drugą – na wierność służby. W Królestwie Polskim było pięciu władców: Aleksander I 1815-1825, Mikołaj I 1825-1855, Aleksandr II 1855-1881, Aleksander III 1881-1894 i Mikołaj II 1894-1917; i tyle razy składano przysięgę homagialną. Nikt dotąd nie omawiał wprost tego zagadnienia.

1. Przepisy

     22 maja 1815 r. król saski i książę warszawski Fryderyk August powiadomił mieszkańców, iż wykonując postanowienia traktatu Kongresu Wiedeńskiego z 18 bieżącego miesiąca zrzekł się posiadania Księstwa Warszawskiego. Dlatego uwalnia „naszych sług i naszych poddanych od przysięgi, którą nam wykonali”¹. 20 czerwca 1815 r. strzały armatnie ogłosiły Warszawie powstanie Królestwa Polskiego, którego władcą został Aleksander I, równocześnie car Rosji. Według Statutu Organicznego o reprezentacji narodowej z 19 listopada /1 grudnia tego roku, artykuł ósmy, nikt nie mógł korzystać z praw publicznych, zanim nie wykonał przysięgi na wierność panującemu monarsze. 1 sierpnia tego roku ks. Kuderkiewicz podczas „publicznego homagium”, po modlitwach i wysłuchaniu zobowiązań odczytanych przez sekretarza powiatowego, razem z innymi złożył przysięgę i zawołał: Niech żyje cesarz i król Polski. W 1825 r. odbyły się manifestacyjne uroczystości żałobne po zgonie tego cara². Następstwo tronu przejął Mikołaj I, i podobnie jak poprzednikowi, złożono mu przysięgę. 9 lutego następnego roku komisja rządowa spraw wewnętrznych i policji powiadomiła mieszkańców Królestwa Polskiego, aby chcący korzystać z praw zaopatrywali się w świadectwo wykonanej przysięgi; świadectwo wyda urząd w miejscu, gdzie odbyła się przysięga. To ogłoszenie komisji rządowej powtórzono dwukrotnie w Dzienniku Urzędowym Województwa Augustowskiego ³. 21 stycznia 1831 r. sejm zdetronizował Mikołaja I oraz wezwał do przysięgi wobec władz powstańczych. Z jej wykonania zachowała się bogata dokumentacja, chociaż brakuje ksiąg z województwa augustowskiego ⁴.
26 lutego/10 marca 1855 r. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych przesłała biskupom 200 egzemplarzy manifestu cara Aleksandra II o śmierci jego poprzednika i 200 egzemplarzy tekstu przysięgi wobec niego samego. Jednocześnie wezwała biskupów o wydanie stosownych rozporządzeń do duchowieństwa i o współdziałanie z władzami administracyjnymi w celu szybkiego i dokładnego wykonania aktu przysięgi. “Oto drukowany tekst manifestu. „Z bożej łaski my Aleksander II cesarz i samowładca Wszech Rosji, król Polski etc. Oznajmujemy wszystkim wiernym poddanym naszym: Niezbadanym wyrokom Boga podobało się dotknąć nas wszystkich okropnym ciosem. Najukochańszy ojciec nasz najjaśniejszy cesarz Mikołaj Pawłowicz, po krótkiej a ciężkiej chorobie, która w ostatnich dniach rozwinęła się z nadzwyczajną szybkością, zakończył życie w dniu 18 lutego. Żadne wyrazy nie mogą oddać żalu naszego, który będzie żalem wszystkich wiernych naszych. Korząc się przed niedoścignionymi wyrokami niebieskiej opatrzności, w niej jedynie szukamy dla siebie pocieszenia i od niej tylko spodziewamy się udzielenia nam sił do podjęcia włożonego wolą jej na nas ciężaru. Jak opłakiwany przez nas ojciec nasz, wszystkie swe starania, wszystkie chwile życia swego poświęcił trudom i troskliwości o dobro poddanych, tak i my w tej smutnej ale uroczystej i ważnej chwili, wstępując na tron przodków naszych Cesarstwa Rosyjskiego i nierozdzielnych z niem Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Finlandzkiego, przed niewidzialnie obecnym nam Bogiem przyjmujemy święty obowiązek: mieć zawsze jedynie na celu pomyślność ojczyzny naszej. Obyśmy kierowani, wspierani opatrznością, która powołała nas do tak wielkiego obowiązku, postawili Rosję na najwyższym stopniu potęgi i sławy; oby spełniały się przez nas stale zamiary i widoki najjaśniejszych przodków naszych: Piotra, Katarzyny, Aleksandra błogosławionego i wiekopomnego ojca naszego. Doświadczona gorliwość poddanych naszych, gorące ich modły połączone z naszymi, przed przysięgi na wierność nam i naszemu następcy jego cesarskiej wysokości cesarzewiczowi wielkiemu księciu Mikołajowi Aleksandrowiczowi. Dan w St. Petersburgu osiemnastego lutego, roku od narodzenia Chrystusa tysiąc osiemset pięćdziesiątego piątego, a panowania naszego pierwszego. Na oryginale własną jego cesarskiej mości ręką podpisano: Aleksander” ⁵.
Komisja Rządowa dołączyła informacje odnośnie do przebiegu składania przysięgi. Dla duchowieństwa podała następujące: 1. W kościołach katedralnych i kolegiackich przysięgę powinni wykonać biskupi albo administratorzy diecezji, wszyscy prałaci, kanonicy, cały kler należący do tego kościoła katedralnego, przełożeni zakonów o ile takowe znajdują się na miejscu. 2. Przywodzący do przysięgi kapłan sam także wykona przysięgę, przy podniesieniu prawej ręki, a po ukończeniu aktu podpisuje się jako przywodzący innych do przysięgi. 3. Co do przyjęcia przysięgi od innych wszystkich duchownych i świeckich, zarządzający diecezjami raczą wydać dyspozycję, które by zapewniły aktowi tego świętego obowiązku jak najściślejsze wykonanie, 4. Duchowieństwo zaś zakonne, z rozporządzenia również władz diecezjalnych, powinno wykonać przysięgę w kościołach parafialnych lub innych świątyniach diecezjalnych.
Przepisy dla świeckich powzięte w Radzie Administracyjnej Królestwa 28 lutego/ 8 marca 1855 r.: 1. Do wykonania przysięgi mają być powołani wszyscy w ogólności mieszkańcy Królestwa Polskiego płci męskiej mający ukończone lat dwanaście, każdego stopnia i stanu, nie wyłączając od tego włościan korzystających w tymi kraju z wolności osobistej. 2. Każdy ma być powołany do przysięgi przez swoją władzę i winien wykonać takowy w kościele. Znajdujący się pod strażą, lecz jeszcze nie osadzeni na pozbawienie praw mają być powołani do przysięgi przez zwierzchność tych miejsc, w których są osadzeni. 3. Żydzi mają wykonywać przysięgę w swoich bóżnicach, a różnowiercy, jeżeli w miejscu nie będzie kościoła ich wyznania, przez zwierzchnią swą władzę, wobec członów tejże władzy. 4. W celu wykonania powyższych rozporządzeń po przetłumaczeniu najwyższego manifestu i roty przysięgi na język polski, takowe mają być wydrukowane w liczbie egzemplarzy odpowiednio do ilości miast, gmin wiejskich i parafii. 5. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych po wydrukowaniu w potrzebnej liczbie tych egzemplarzy prześle je natychmiast gubernatorom, ci naczelnikom powiatowym, oni prezydentom, burmistrzom i wójtom gmin. 6. Po otrzymaniu w każdym mieście lub gminie egzemplarza manifestu i roty przysięgi, w miastach gubernialnych sami gubernatorzy, w miastach powiatowych naczelnicy powiatowi, w innych miastach prezydenci i burmistrzowie, a w gminach wójtowie gmin, po porozumieniu się z proboszczami, zwołają na dzień oznaczony do kościołów właściwych wyznań wszystkich mieszkańców pici męskiej od dwunastego roku życia nie dotkniętych ciężką chorobą. 7. Duchowny odczyta w kościele najwyższy manifest i rolę przysięgi a każdy z zebranych, mając podniesioną prawą rękę, głośno i wyraźnie powtórzy słowa przysięgi. Następnie umiejący pisać umieszczą na liście swoje imię, nazwisko i stan oraz złożą podpis. Za analfabetów uczynią to asystujące podczas przysięgi władze policyjne, zaś oni sami umieszczą krzyżyk – chrześcijanie, bądź kółko – niechrześcijanie, 8. W każdym mieście lub gminie należy zaprowadzić cztery oddzielne listy przysięgowe: dla duchownych i urzędników, dla szlachty i urzędników dymisjonowanych, dla kupców i mieszczan, dla włościan. 9. Przysięgę należy wykonywać w porządku wyżej określonym. Duchowny i urzędnik cywilny, pod nadzorem którego została dokonana przysięga, stwierdzą listy obecnych swoimi podpisami, zaznaczą też dzień i miesiąc. 10. Chorzy i nieobecni w pierwszym terminie, mają wykonać przysięgę w tym samym porządku, w kościołach swego wyznania; żydzi w bożnicach, różnowiercy w miejscu kościołów swego wyznania, we władzach, do których jurysdykcji należą. Duchowny i przedstawiciel władzy cywilnej zawsze poświadczą podpisy osób wezwanych do przysięgi. 11, W Warszawie zwierzchnie władze wezwą na oznaczony dzień wszystkich urzędników, a warszawski wojenny generał gubernator powoła mieszkańców wszystkich stanów do złożenia przysięgi. Należy zachować porządek jak wyżej, to jest w kościołach, każdy stosownie do swego wyznania, żydzi w bożnicach a różnowiercy, którzy nie mają tutaj kościołów swego wyznania, w magistracie. Wreszcie Rada Administracyjna zdecydowała, że wszyscy urzędnicy Królestwa przywdzieją niezwłocznie żałobę, krepę przy mundurach na lewej ręce i u kapelusza, a wszystkie władze w korespondencji mają używać czarnego laku.
Dyrektor Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych dodał od siebie kolejnych dwanaście punktów, 1a. Dla Warszawy. Gubernator jako naczelny zwierzchnik guberni powoła do przysięgi urzędników wszystkich władz rezydujących w mieście gubernialnym, o ile te nie otrzymały oddzielnych rozporządzeń od naczelnych swoich zwierzchności. Gubernator zwróci się do naczelników powiatów, prezydentów, burmistrzów i wszystkich wójtów gmin; także do wszystkich urzędników podlegających swojej jurysdykcji. 1b. Dla wszystkich guberni. Naczelnicy powiatowi, prezydenci i burmistrzowie miast oraz wójtowie gmin powołają do wykonania przysięgi wszystkich urzędników będących na ich terenie, zależnych tak od władzy gubernatora, jak i innych, o ile ci nie otrzymali innych rozporządzeń od swoich zwierzchności. 2. Załączone egzemplarze manifestu i roty przysięgi należy bezzwłocznie rozesłać do wszystkich parafii, miast i gmin wiejskich, aby cały obrzęd uroczystego aktu przysięgi mógł być wykonany przez wszystkich mieszkańców w ciągu czterech tygodni od dnia otrzymania przez gubernatora niniejszego rozporządzenia. Dla starozakonnych i mahometan załącza się oddzielne egzemplarze roty przysięgi. 3. Tam gdzie z powodu bardzo dużej liczby ludności aktu przysięgi nie można wykonać za jednym razem, władza policyjna doprowadzająca mieszkańców do przysięgi, po porozumieniu się z władzą duchowną wyznaczy drugi termin po południu tego samego dnia. Jeśliby i tak jeszcze wszyscy mieszkańcy nie mogli odbyć przysięgi, uczynią to najpóźniej dnia następnego. 4. Unikając odrywania od zatrudnień ludności klasy pracującej, trzeba wyznaczyć do przysięgi pierwszą niedzielę lub święto, o ile można, zaraz po nabożeństwie. Należy dołożyć starań, aby w miarę możności za jednym razem każdy mieszkaniec pici męskiej po dwunastym roku życia wykonał osobiście przysięgę. 5. Aby nie pominąć żadnego z mieszkańców, władza policyjna powoływać ich będzie podług ksiąg ludności stałej miasta lub gminy. 6. Listy przysięgowe należy tworzyć w sposób następujący: ma być tyle arkuszy czystego papieru, ile potrzeba do umieszczenia sianu, imienia i nazwiska przystępujących do przysięgi; każdy sam własnoręcznie złoży podpis, a gdyby pisać nie umiał, urzędnik doprowadzający tło przysięgi poda jego stan, imię i nazwisko, on sam zaś umieści dwa krzyże lub dwa kółka, jeśli nie jest chrześcijaninem. 7. Po odebraniu wszystkich podpisów, arkusze z podpisami oraz rotę przysięgi należy obłożyć czystym papierem, na którym urzędnik doprowadzający do przysięgi napisze: list przysięgowy mieszkańców miasta N, gminy N, powiatu N, guberni N, stanu N; w oznaczeniu stanu kierować się punktem ósmym decyzji Rady Administracyjnej. Tak sporządzony zeszyt ma być mocno zszyty, opatrzony numerami na każdej stronie, parafowany i na końcu opatrzony podpisem czytelnym duchownego oraz urzędnika dozorującego nad aktem przysięgi. Urzędnik wyciśnięciem pieczęci poświadczy wierzytelność podpisów mieszkańców oraz ich znaków. Poda także dzień, w którym przysięga została spełniona. Urzędnik doprowadzający do przysięgi ma zadbać, aby list przysięgowy był czysty i napisany jak można najczytelniej. 8. Dla pozostawienia dowodu wykonania przysięgi ma być sporządzona lista imienna wszystkich, którzy takową wykonali. Na liście znajdzie się imię, nazwisko, miejsce zamieszkania i data przysięgi. Listę podpisze urzędnik doprowadzający do przysięgi i złoży dokument w aktach miejscowego urzędu. 9, Urzędnik mający dozór wykonania przysięgi sporządzi wykaz wszystkich mieszkańców swojego okręgu, którzy z powodu choroby, nieobecności lub innej jakiej przyczyny nie mogli stanąć do ogólnej przysięgi. Chodzi o to, aby następca nie zapomniał powołać takowych do przysięgi niezwłocznie po ustaniu przyczyny ich niestawienia się, 10. Gubernator nie omieszka zarządzie i dopilnować, aby listy przysięgowe ze wszystkich miast i wsi były mu złożone najpóźniej za cztery tygodnie. Po przejrzeniu i uporządkowaniu list, gubernator przekaże je Komisji Rządowej. Cały czas przysięgi nie może przekroczyć w sumie pięciu tygodni. Dodatkowe listy przysięgowe osób wówczas nieobecnych należy przekazać Komisji Rządowej w okresie możliwie najkrótszym. 12. Urzędnicy doprowadzający mieszkańców do przysięgi, to jest gubernator w mieście gubernialnym, naczelnicy powiatowi w miastach powiatowych, prezydenci i burmistrzowie w miastach, wójtowie gmin w gminach wiejskich wykonają przysięgę wraz z innymi. Ponadto złożą podpis trzykrotnie: na początku listy, jako dozorujący nad wykonaniem aktu przysięgi i na końcu listy. Kończąc swoje polecenia, Komisja Rządowa wyraziła przekonanie, że gubernatorzy dołożą wszelkich starań, aby tak ważny i uroczysty akt przysięgi został dopełniony z największą dokładnością i pośpiechem ⁶.          
Wojskowi nie podlegali wprost władzom cywilnym, to jest gubernatorowi, naczelnikom powiatowym, burmistrzom i wójtom gmin, Z rozkazu księcia feldmarszałka, Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych zwróciła się do biskupów, aby na wezwanie naczelników wojsk księża odbierali przysięgę na wierność poddaństwa od rzymskokatolickich wojskowych i ich synów po dwunastym roku życia ⁷.
Gubernator suwalski zwrócił się do administratora diecezji augustowskiej czyli sejneńskiej, ks. Bonawentury Butkiewicza o przekazanie duchowieństwu poleceń rządowych w sprawie przysięgi. Zachowały się uwagi bądź zapytania ks, Butkiewicza, którymi podzielił się na spotkaniu z gubernatorem. 1. Czy manifest ma być czytany zgromadzonym na przysięgę za każdym razem, to znaczy, czy należy powtarzać po południu lub w dniu następnym, 2. Czy nie wypadałoby w przyszłych rozporządzeniach zastrzec wyraźnie, aby do porządku przepisanego od Rady Administracyjnej i Komisji Rządowej nie dołączać w kościele lub innym miejscu żadnej przemowy ani jakie bądź inne obrządki. Chodzi o uniknięcie wszelkiej niewłaściwości ze strony księży łub urzędników cywilnych, do której mogły by dać powód zbytnia gorliwość łub źle zrozumiane rozporządzenie. 3. Czy nie należałoby zastrzec w rozporządzeniach, aby nie powoływać na jeden raz zbyt wielu mieszkańców. Niemało czasu bowiem wymaga zapisanie każdego przysięgającego, jego stanu, imienia i nazwiska, zwłaszcza między prostym ludem. Można by określić, ilu ma przyjść rano i po południu, na przykład po 300 lub 400 a najwięcej 500, oraz zastrzec, aby akt przysięgi nie trwał do późnej nocy, a to dla uniknięcia nieprzyzwoitości w świątyni. 4. Ponieważ w obecnym czasie nie ma nasilenia prac rolnych, lepiej byłoby wykonywać przysięgę w dni zwykłe, niż w niedziele i święta, kiedy księża mają więcej zajęć, zwłaszcza w związku ze spowiedzią wielkanocną; po nabożeństwie pozostałoby niewiele czasu, który można przeznaczyć tylko dla ludności tego miejsca, gdzie znajduje się kościół, a innym mieszkańcom wyznaczyć dzień powszedni. 5. Wypadałoby najmocniej polecić naczelnikom powiatów, burmistrzom i wójtom, aby przed każdym aktem przysięgi ustalali z miejscowym proboszczem dzień, godzinę i porządek wykonywania tego aktu; równocześnie zabronić wszelkiej dowolności i kaprysów jednej lub drugiej strony. 6. Zarządzić aby w oparciu o księgi ludności miejscowej wcześniej przygotować listy, a w dniu przysięgi składać jedynie podpisy lub znaki krzyża. 7. Ustalić porządek przystępowania do przysięgi; gromady na czele z sołtysami, z pomocą dziesiętników wiejskich, którzy by pilnowali podnoszenia prawej ręki do góry i powtarzania słów za kapłanem, a potem składania podpisów. 8. Dogodnie byłoby polecić wójtom w miejscowościach o ludności polskiej i litewskiej, aby jedni i drudzy oddzielnie przystępowali do przysięgi, bowiem odrębnie czyta się dla nich manifest i wypowiada słowa przysięgi ⁸.
Ks. Butkiewicz przekazał rozporządzenia rządowe dziekanom i polecił konnym posłańcem dostarczyć wszystkim proboszczom. Ci przepisywali teksty rozporządzeń a na dokumencie oryginalnym zaznaczali dzień i godzinę przybycia posłańca, zaś dziekani zwracali oryginalny dokument administratorowi diecezji przy raporcie o wykonaniu przysięgi we wszystkich parafiach swego dekanatu ⁹. On sam udał się z Sejn do miasta gubernialnego Suwałki, gdzie na życzenie gubernatora ogłosił w kościele manifest cesarski miejscowym urzędnikom i przyjął od nich oraz od gubernatora przysięgę. Ks. Butkiewicz i sam złożył tam przysięgę, chociaż powinien był to uczynić w kościele katedralnym. Po powrocie do Sejn przewodniczył przysiędze duchowieństwa katedralnego, urzędników i mieszkańców, i tam zapisał się do księgi przysięgowej ¹⁰.
Administrator diecezji od siebie wyjaśnił duchowieństwu, jak ono ma się zachować w tej sytuacji. 1. Po zgłoszeniu się miejscowej władzy cywilnej i po należytym porozumieniu się z nią, każdy proboszcz lub inny rządca kościoła i parafii, nie czekając na wezwanie dziekana, obowiązany jest pod najsurowszą odpowiedzialnością przyjmować do przysięgi wszystkich, których władza powoła. W dniu oznaczonym przez władzę ksiądz sam wykona przysięgę i przyjmie ją od innych. 2. Akt przysięgi ma odbywać się tylko w kościele, przy sześciu świecach zapalonych na wielkim ołtarzu. Przed ołtarzem należy umieścić pięknie nakryty stolik, położyć na nim Ewangelię i postawić krzyż. Każdy mężczyzna po wykonaniu przysięgi ucałuje krzyż, a potem zapisze się na listę. 3. Proboszcz sam odczyta głośno i wyraźnie manifest cesarski i ponowi to za każdym razem, kiedy zgłoszą się do przysięgi, choćby kilkakrotnie dziennie, jeśli ten akt nie jest kontynuacją, ale dokonuje się po jakiejś przerwie w tym dniu lub nazajutrz. 4. Tam gdzie zamieszkują Litwini nie znający mowy polskiej i rosyjskiej, po ogłoszeniu manifestu monarszego i po wykonaniu przysięgi od wyższych klas ludności, należy powtórnie odczytać manifest po litewsku i odebrać przysięgę w tym języku ¹¹.
1 marca 1881 r. Aleksander II wydal następujący manifest; Z bożej laski my Aleksander II, cesarz i samowładca Wszech Rosji, car Polski i wielki książę Finlandii itd. Podobało się Bogu w jego niewysłowionych wyrokach dotknąć Rosję okropnym ciosem i nagłe wezwać do siebie dobroczyńcę państwa cesarza Aleksandra. Zginął on od zbrodniczej ręki, która niejednokrotnie czyhała na jego drogocenne życie, ponieważ w osobie cesarza widzieli oni ostoję i gwarancję wielkości Rosji oraz pomyślności narodu rosyjskiego. Korząc się przed tajemniczą wolą bożą i wznosząc do Boga modły za spokój czystej duszy naszego ojca, wstępujemy na tron naszych przodków Cesarstwa Rosyjskiego i nierozdzielnych z nim Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Finlandzkiego. Podejmujemy ciężkie brzemię, które na nas włożył Bóg i ufamy w Jego wszechmogącą pomoc. Niech On błogosławi nasze wysiłki dla dobra naszej umiłowanej ojczyzny i wspomaga nas w zapewnieniu szczęścia wszystkim naszym poddanym. Powtarzając ślubowania naszego ojca i zgodnie z testamentem naszych przodków, poświęcamy całe nasze życie trosce o pomyślność, potęgę i sławę Rosji. Wzywamy naszych poddanych do połączenia modlitw z naszymi przed ołtarzem przedwiecznego, polecając im zarazem wykonanie przysięgi na wierność nam i naszemu następcy jego cesarskiej wysokości cesarzewiczowi wielkiemu księciu Mikołajowi Aleksandrowiczowi. Dan w St. Petersburgu dnia pierwszego marca roku od narodzenia Chrystusa tysiąc osiemset osiemdziesiątego pierwszego, a panowania naszego pierwszego ¹².