Od redakcji:
Nieodżałowanej pamięci Czesław Rybicki – historyk łomżyński, w swojej bardzo starannie udokumentowanej pracy pt. ”Rozwój skautingu na Ziemi Łomżyńskiej” przedstawia jako pierwszy w tak całościowy sposób, wydarzenia i postacie związane z powstaniem oraz rozwojem w Łomży i najbliższych okolicach w latach 1913-1920 polskiej idei skautingu, a następnie harcerstwa. W szczególności omówiona jest w niej geneza powstania w okresie odzyskiwania niepodległości pierwszych męskich i żeńskich drużyn harcerskich, specyfika ich działania, jak również udział łomżyńskich harcerzy w rozwoju i codziennym funkcjonowaniu struktur Polskiej Organizacji Wojskowej. Autor w swoim przełomowym dla łomżyńskiej myśli niepodległościowej opracowaniu, przywraca również pamięć o udziale harcerzy w walkach w obronie Łomży 1920 roku oraz w walkach o kształtowanie granic Polski. Przedruk pracy na portalu historialomzy.pl dokonany jest za zgodą rodziny śp. Czesława Rybickiego.
Źródła archiwalne
Akta Komendy Naczelnej Związku Harcerstwa Polskiego w Warszawie (Drużyny żydowskie) 1915–1918, Archiwum Akt Nowych, sygn. 23.
Akta personalne Pomarańskiego Stefana, sygn. CAW WBH, OPWI /2616.
Akta personalne Tadeusza Wnorowskiego „Brzeszczota”, sygn. CAW WBH, Ap 4545.- XIV A Okręg Łomżyński (materiały z działalności 1916 -1918), AAN, zespół 76 – ZHP, sygn. 51.
Główna Kwatera – Wydział Prowincjonalny, rozkaz nr K.G. II/VII 16, zespół 76 – ZHP, AAN,– sygn. 26.
Akta personalne Stefana Pomarańskiego, sygn. CAW WBH, OPWI /2616.
Kancelaria Generał Gubernatora Warszawskiego, zespół 76, Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, sygn. 1535.
Dokumenty odznaczeniowe Władysława Płóciennika, sygn. CAW WBH, OPWI /2677. Dziennik Personalny M. S. Wojsk. Nr 6 z 23 III 1932 r., w: http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication?id=56574&tab=3, skan z 03 XII 2017.
Grzymkowska – Kleindienstowa Maria, w zbiorach harcerskich Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego w Łomży.
Informator z Wystawy prac Teodora Klonowskiego, w zbiorach Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego w Łomży.
Kartka pocztowa wysłana 7 VII 1917 r. przez Zofię Grzymkowską do Heleny Gepnerówny z Głównej Kwatery ZHP w Warszawie, Okręg Łomżyński /materiały z działalności harcerstwa żeńskiego 1916 – 1918/, AAN, zespół 76 – ZHP, sygn. 52.
Karta pocztowa wysłana przez T. Schmidta do Naczelnej Komendy Związku Harcerstwa Polskiego w Warszawie, XIV A Okręg Łomżyński /materiały z działalności 1916 – 1918/, AAN, zespół 76 – ZHP, sygn. 51.
Komunikat informacyjny nr 10 z 26 V 1917 r. AAN, Zespół szczątkowy nr 88, sygn. 135.
Komunikat informacyjny nr 147 z 10 VIII 1918 r., AAN, zespół szczątkowy nr 88, sygn. 135.
Korespondencja i raporty komendantki żeńskiego Okręgu Harcerskiego XIV B do Głównej Kwatery Związku Harcerstwa Polskiego w Warszawie; Okręg Łomżyński /materiały z działalności harcerstwa żeńskiego 1916 – 1918/ AAN, zespół 76 – ZHP, sygn. 52.
Korespondencja Drużyny imienia Tadeusza Kościuszki z Ostrowia, z Komendą Naczelną Związku Harcerstwa Polskiego w Warszawie i Komendą Okręgu XIXVA ZHP w Łomży, XIV A Okręg Łomżyński /materiały z działalności 1916 – 1918/, AAN, zespół 76 – ZHP, sygn. 51.
List J. Kleindiensta do K. Chmielewskiego ze Stowarzyszenia Nauczycieli Polskich w Warszawie, XIV A Okręg Łomżyński (materiały z działalności 1916 – 1918), Archiwum Akt Nowych, zespół 76 – ZHP, sygn. 51.
List Wyszyńskiego Stefana do Stanisława Dębowskiego z 1981 r. (w zbiorach Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego w Łomży).
List Juliusza Kleindiensta do Naczelnej Komendy Związku Harcerstwa Polskiego w Warszawie, AAN, – XIV A Okręg Łomżyński /materiały z działalności 1916 –1918/, zespół 76 – ZHP, sygn. 51.
Pamiętnik Józefy Grzymkowskiej, w zbiorach I Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Kościuszki w Łomży.
Pismo z Głównej Kwatery ZHP w Warszawie do Komendy Okręgowej ZHP w Łomży z 1917 r., AAN, zespół 76 – ZHP, sygn. 52.
Pismo gubernatora łomżyńskiego do naczelników powiatów guberni łomżyńskiej, Archiwum Państwowe Białystok, zespół: Kancelaria Gubernatora Łomżyńskiego, sygn. 133.
Pismo Komendy Naczelnej Związku Harcerstwa Polskiego do Komendy Drużyn imienia Berka Joselewicza z 2 V 1917 r., Akta Komendy Naczelnej Związku Harcerstwa Polskiego w Warszawie (Drużyny żydowskie) 1915 – 1918, zespół 76 – ZHP, AAN, sygn. 23.
Plan pracy Drużyny imienia Emilii Plater za okres od 1 II 1917 r. do 1 III 1917 r., Archiwum Akt Nowych, zespół 76 – ZHP, sygn. 52.
Plan pracy Drużyny imienia Emilii Plater, Raport Drużyny im. Emilii Plater za IX i X 1917 r., AAN, zespół 76 – ZHP, sygn. 52.
Polska Organizacja Wojskowa, sygn. CAW WBH, I. 124.1.100.
POW w powiecie szczuczyńskim ziemi łomżyńskiej, WBH, Relacje POW Komenda Naczelna Nr 1, sygn. I. 400.2021/102.
Raport Czesława Jankowskiego z 9 XI 1918 r. do Naczelnego Inspektoratu Harcerskiego w Warszawie, AAN, zespół 76 – ZHP, Naczelny Inspektorat Harcerski w Warszawie, Okręg Warszawa Prowincja (materiały z działalności), sygn. 236.
Raport Komendy Okręgu XIV B w Łomży do Komendy Naczelnej Związku Harcerstwa Polskiego w Warszawie, Okręg Łomżyński /materiały z działalności harcerstwa żeńskiego. /1916 –1918/, AAN, zespół 76 – ZHP, sygn. 52.
Raport Komendy Żeńskiego Okręgu XIV B ZHP w Łomży do Komendy Naczelnej Związku Harcerstwa Polskiego za okres od 1 III do 1 IV 1918 r., Okręg Łomżyński /materiały z działalności harcerstwa żeńskiego. /1916 – 1918/, AAN, zespół 7652.
Raport miesięczny L3 Raport miesięczny L4 Drużyny im. Emilii Plater za okres od 1 III 1917 r. do 1 IV 1917 r., AAN, zespół 76 – ZHP, sygn. 52.
Raport miesięczny L5 Drużyny im. Emilii Plater za okres od 1 IV 1917 r. do 1 V 1917 r., AAN, zespół 76 – ZHP, sygn. 52.
Raport miesięczny L6 Drużyny im. Emilii Plater za okres od 1 V 1917 r. do 1 VI 1917 r., AAN, zespół 76 – ZHP, sygn. 52.
Raport Drużyny im. Emilii Plater za IX i X 1917 r., Okręg Łomżyński /materiały z działalności harcerstwa żeńskiego. /1916 –1918/, AAN, zespół 76 – ZHP, sygn. 52.
Raporty żeńskiej Drużyny im. Emilii Plater w Łomży do Komendy Naczelnej Związku Harcerstwa Polskiego w Warszawie od 31 XII 1916r., od 1 III do 1 IV 1917 r., AAN, zespół nr 76 – ZHP, sygn. 52.
Raport komendantki okręgu do Naczelnej Komendy Związku Harcerstwa Polskiego za okres 1 IV do1 V 1917 r., AAN, zespół nr 76 – ZHP, sygn. 52.
Raport komendantki okręgu do Naczelnej Komendy Związku Harcerstwa Polskiego za okres 1 V do 1 VI 1917 r., AAN, zespół nr 76 – ZHP, sygn. 52.
Raport komendantki okręgu do Naczelnej Komendy Związku Harcerstwa Polskiego za IX i X 1917 r., od 1 XI 1917 r. do 1 i 1918 r., AAN, zespół nr 76 – ZHP, sygn. 52.
Raport Drużyny im. Emilii Plater za okres od 1 XI 1917 do 1 i 1918 r.; Archiwum Okręg Łomżyński /materiały z działalności harcerstwa żeńskiego. /1916 –1918/, AAN, zespół 76 – ZHP, sygn. 52.
Raport Komendy Żeńskiego Okręgu XIV B ZHP w Łomży do Komendy Naczelnej Związku Harcerstwa Polskiego za okres od 1 XI 1917 do 1 i 1918 r., Okręg Łomżyński /materiały z działalności harcerstwa żeńskiego /1916 –1918/, AAN, zespół 76 – ZHP, sygn. 52.
Raport Komendy Drużyn imienia Berka Joselewicza do Komendy Naczelnej Związku Harcerstwa Polskiego z 21 i 1917 r., AAN, sygn. 23.
Raport komendantki okręgu do Naczelnej Komendy Związku Harcerstwa Polskiego za okres od 1 III do 1 IV 1918 r., XIV B Okręg Łomżyński /materiały z działalności 1916 – 1918/, AAN, zespół nr 76 – ZHP, sygn. 52.
Raport I Drużyny imienia Tadeusza Kościuszki do Komendy Miejscowej Związku Harcerstwa Polskiego w Łomży za okres do 1 XII do 15 XII 1916 r., XIV A Okręg Łomżyński /materiały z działalności 1916 –1918/; AAN, zespół nr 76 – ZHP, sygn. 51.
Raport I Drużyny imienia Tadeusza Kościuszki w Łomży za okres od 1 XI do 1 XII 1916 r., od 15 XII 1916 do 1 i 1917 r., AAN, ZHP XIV A Okręg Łomżyński /materiały z działalności 1916 – 1918/, zespół 76, sygn. 51.
Raport ze Zjazdu Kierowników Ruchu Harcerskiego 12–14 IV 1917 r. w Warszawie,– Dokumenty Komendy Zjazdowej ZHP, POS ZSP, AAN, zespół 76 – ZHP, sygn. 8.
Relacja podchor. Bogusławskiego, sygn. CAW WBH, I.400.1891.
Relacja Erwina Dąbrowskiego, w zbiorach harcerskich Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego w Łomży.
Relacja Fulmyka M., w: Materiały harcerskie i POW w zbiorach Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego w Łomży.
Relacja A. Jarnuszkiewiczowej – Worobjew „Nadziei”, „Nuli”, „Staszki”, Materiały harcerskie i POW w: zbiorach Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego w Łomży.
Relacja J. Pawłowskiej z domu Kruszewskiej, w: Materiały harcerskie i POW w zbiorach Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego w Łomży.
Relacja mjr. Zygmunta Marii Piwnickiego z 9 pułku KOP, sygn. CAW WBH, I. 400. 906.
Relacja ks. prałata Wierzbowskiego J., w: Materiały harcerskie w zbiorach Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego w Łomży.
Relacja Zielińskiej C., w zbiorach Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego w Łomży i w zbiorach autora.
Relacja Zarzeckiego S., Materiały Harcerskie i „POW”, w: zbiorach ŁTN w Łomży.
Relacja Żbikowskiej – Kleindienstowej M., żony Kleindiensta Teodora, w zbiorach harcerskich Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego w Łomży.
Sprawozdanie z pierwszego objazdu kraju w sprawach harcerstwa przez p. M. Wocalewską i dr. Strumiłłę T., ZHP, Naczelny Inspektorat harcerski w Warszawie. Wizytacje. (Sprawozdania), Archiwum Akt Nowych, zespół 76, sygn. 171.
XIVA Okręg Łomżyński /materiały z działalności 1916 –1918/, Archiwum Akt Nowych, zespół 76 – ZHP, sygn. 51.
Sprawozdanie sytuacyjne nr 10, Przedstawicielstwo Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego w Berlinie, Archiwum Akt Nowych, sygn. 2/473/0/ – /13.
Sprawozdanie z dotychczasowej działalności I Drużyny im. T. Kościuszki w Łomży z 6 V 1917 r., – XIV A Okręg Łomżyński /materiały z działalności 1916 –1918/, Archiwum Akt Nowych, zespół 76 – ZHP, sygn. 51.
Sprawozdanie z działalności Drużyny imienia Emilii Plater, Okręg Łomżyński /materiały z działalności harcerstwa żeńskiego. /1916 –1918/, Archiwum Akt Nowych, zespół 76, zespół – ZHP sygn. 52.
Sprawozdanie ks. Stanisława Pardy o stanie guberni łomżyńskiej z 23 XII 1915 r., AAN, RGO, sygn. 387.
Wniosek o nadanie Krzyża Niepodległości dla Zofii Kołomańskiej – Baranieckiej, sygn. CAW WBH, KN 24.05.1932.
Wniosek o nadanie Krzyża Walecznych Janinie Cabertównie, sygn. CAW WBH, I.491.C.27.
Wniosek o nadanie Krzyża Niepodległości Michałowi Danielewskiemu „Skiby”, sygn. CAW WBH, KN 30 VI 1931.
Wniosek o nadanie Medalu Niepodległości Erwinowi Dąbrowskiemu, sygn. CAW WBH, MN 2 VIII 1931 r.
Wniosek o nadanie Medalu Niepodległości Antoniemu Florczykowi, sygn.. CAW WBH, odrzucony, 16 X 1933.
Wniosek o nadanie Medalu Niepodległości Janowi Charubinowi „Grzebińskiemu”, sygn. CAW WBH, MN 04 XI 1933.
Wniosek o nadanie Medalu Niepodległości Romanowi Chętnikowi, sygn. CAW WBH, MN 10 XII 1931.
Wniosek o nadanie Medalu Niepodległości Leopoldowi Gardockiemu, sygn. CAW WBH, MN 02 VIII 1931.
Wniosek o nadanie Medalu Niepodległości Janowi Grzymkowskiemu, sygn. CAW WBH, MN 02. 08. 1931
Wniosek o nadanie Medalu Niepodległości Józefie Wiktorii Grzymkowskiej – Kleidienst, sygn. CAW WBH, MN 27 VI 1938.
Wniosek o nadanie Krzyża Niepodległości dla Aleksandra Hauke Nowaka „Bosaka”, sygn. CAW WBH, KN 09 XI 1931.
Wniosek o nadanie Krzyża Walecznych ks. bpowi Romualdowi Jałbrzykowskiemu, sygn. CAW WBH, KW 41/J-167.
Wniosek nadanie Medalu Niepodległości Jerzemu Jarnuszkiewiczowi, sygn.. CAW WBH, MN 15 VI 1932.
Wniosek o nadanie Medalu Niepodległości Józefowi Milewskiemu, sygn. CAW WBH, MN 16 III 1937.
Wniosek o nadanie Medalu Niepodległości Edwardowi Kliendienstowi, sygn. CAW WBH, MN 9 XI 1931.
Wniosek o nadanie Medalu Niepodległości Ludwikowi Kleidienstowi, sygn. CAW WBH. MN 02 VIII 1931.
Wniosek o nadanie Krzyża Walecznych Teodorowi Kleidienstowi, sygn. CAW WBH, KW-241.
Wniosek o nadanie medalu Niepodległości dla Jana Kubraka „Jałowca”, sygn. CAW WBH, odrzucony 25 VI 1938.
Wniosek o nadanie brązowego Krzyża Zasługi Włodzimierzowi Linenburgowi, sygn. CAW WBH, KZ 26 – 275.
Wniosek o nadanie Medalu Niepodległości Lucynie Mioduszewskiej-Kukiełko, sygn.. CAW WBH, odrzucony 11 IV 1933.
Wniosek o nadanie Medalu Niepodległości Edwardowi Puszowi, sygn. CAW WBH, MN 02 VI 1931.
Wniosek o odznaczenie Krzyżem Walecznych Henryka Rogowskiego, sygn. CAW WBH, KW 100/R-769.
Wniosek o nadanie Medalu Niepodległości Mateuszowi Rudnickiemu, sygn. CAW WBH, MN 21 IV 1937.
Wniosek o nadanie Krzyża Zasługi Aleksandrowi Rytelewskiemu, sygn. CAW WBH, KZ 17-1150.
214
Wniosek o nadanie Medalu Niepodległości Antoniemu Sobolewskiemu, sygn.. CAW WBH, odrzucony 15 X 1933.
Wniosek o nadanie Medalu Niepodległości Antoniemu Sobolewskiemu, sygn. CAW WBH, KK i MN 139 417 12.
Wniosek o na danie Medalu Niepodległości Władysławowi Świderskiemu, sygn. CAW WBH, MN 27 VI 1938.
Wspomnienia księdza Juliana Wierzbowskiego (w zbiorach Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego w Łomży).
Zapiski Teodora Kleindiensta, w zbiorach harcerskich Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego w Łomży.
Zdjęcia skautów i ich opisy, w zbiorach Muzeum Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Kościuszki w Łomży.
Życiorys J. Polaka, w: zbiorach TPZŁ w Łomży.
Wywiady
Wywiad autora z E. Dąbrowskim, w zbiorach autora.
Źródła w wersji elektronicznej publikowane na stronach internetowych
http://historialomzy.pl/stanislaw-debowski-mlot/, skan z 15 VIII 2017.
Jankowski S., w: http://stanislawjankowskiagaton.pl/mlodosc/rodzina/czeslaw-jankowski-–-moj-ojciec/, skan z 23 V 2014 r.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Hauke-Nowak, skan z 03 XII 2017.
Junactwo, w: http://pl.wikipedia.org/wiki/Junactwo, skan z 14 i 2012.
Junacy, w: http://www.4lomza.pl/index.php?wiad=38314, skan z 5 VI 2015 r.
w: http://www.4lomza.pl/index.php?wiad=24204, skan z 20. 08. 2017.
http://www.nasz-czas.lt/_NCZ_ARCHYVAS/410/czas.html, skan z 27 XXI 2017 r.
http://pawet.net/zl/zl/1995_17/6.html, skan z 27 XI 2017 r.
„Zarzewie” młodzieżowa organizacja mająca za cel walkę o wyzwolenie narodowe Polaków, w:http://pl.wikipedia.org/wiki/Naczelnik_ZHP#Przyw.C3.B3dcy_polskiego_skautingu_1911-1914, skan z 14 i 2012.
Materiał udostępniony z Książki autorstwa Czesława Rybickiego pt. Rozwój skautingu na Ziemi Łomżyńskiej.
