Od redakcji:
Redakcja portalu publikuje kolejną książkę, autorstwa społecznika zasłużonego dla krzewienia łomżyńskiego dziedzictwa kulturowego – Ojca Jana Bońkowskiego z klasztoru Braci Mniejszych Kapucynów. Dokumentuje on w niej w zasadzie wszystkie historyczne miejsca w obrębie historycznej Łomży, zarówno w sposób fotograficzny, jak i opisowy. Wydana sumptem urzędu miasta Łomży książka, wzbogacona jest również autorskimi strofami poezji o ukochanym mieście autora. Z uwagi na zakres opracowania, jego prezentacja została podzielona na trzy części.
Redakcja portalu historialomzy.pl wyraża na ręce czcigodnego autora serdeczne podziękowanie za kolejną publikację, która przybliża czytelnikom historię naszego miasta, utrwalając w naszej pamięci zapomniane często związane z Łomżą postacie, nazwy i wydarzenia.
Ślady przedwojennej Łomży
Łomża 2021
część druga
ul. Rybaki 57 – dom częściowo zamieszkany, w stanie ruiny
ul. Rybaki 12
ul. Rybaki 14
ul. Rybaki 1 – dom handlowy, dawna Mleczarnia Miejska w Łomży (przeniesiona do Piątnicy)
Rembielin wraz z okoliczną zabudową.
Rembielin to jedna z nielicznych osiedli miasta Łomży. Osiedle to rozciąga się pomiędzy ulicami: Nowogrodzką, Nadnarwiańską i Wiejską, którego głównymi ulicami są: ul. Stacha Konwy i ul. Bernatowicza.
W 2014 roku na stronie Serwisu Historycznego Ziemi Łomżyńskiej ukazał się fotoreportaż Jurka Olbrysia: „Rembielin 1967 rok”. Jakże brakuje tamtych drewnianych zabudowań, a zwłaszcza wspaniałych ludzi, którzy tu mieszkali. Dlatego dziękuję Jurkowi za przypomnienie tamtych pięknych młodzieńczych lat, gdzie tu się wychowywałem w naszej kochanej Łomży.
ul. Wiejska 11 (dawniej Wiejska 8) – dom mieszkalny z 1912 roku
Ul. Wiejska 16 – Szpital Świętego Ducha – budynek zbudowany w latach 1880-1886 według projektu łomżyńskiego architekta Józefa Nartowskiego. Obiekt budowany jako nowa lokalizacja Szpitala Świętego Ducha, który funkcjonował w tym budynku do 1963 roku. Budynek przekazano szkole pielęgniarskiej. Obecnie mieści się tutaj Szkoła Policealna Ochrony Zdrowia. Budynek został w 1992 roku wpisany do rejestru zabytków architektury i budownictwa uzyskując kartę ewidencyjną Nr A 49
Figura Niepokalanej z 1890 roku
Ul. Nadnarwiańska 2 (na budynku szyld: ZDUN)
Ul. Nadnarwiańska 4
ul. Nadnarwiańska (barak, w którym w latach powojennych mieściło się przedszkole)
Fragment pozostałej studni u p. Chojnowskich – ul. Nadnarwiańska, róg Łąkowej
W latach bezpośrednio po wojnie Łomża odczuwała brak ujęć wody pitnej. Najczęściej woda rozwożona była w beczkach przez tzw. „woziwodów”. Gdy konny pojazd z beczką wody pojawiał się w pobliżu zamieszkałych domów, wówczas wybiegali z nich mieszkańcy, aby napełnić swoje wiadra tak niezbędnym produktem.
Szczęśliwi byli mieszkańcy, gdy w ich pobliżu znajdowała się studnia, z której mogli czerpać wodę o każdej porze dnia i nocy. W osiedlu zwanym Rembielinem znajdowała się studnia u państwa Chojnowskich, u zbiegu ulic: Nadnarwiańskiej i Łąkowej. Była to niejako oaza dla mieszkańców ulic: Nadnarwiańskiej, Wiejskiej, Kanalnej, Stacha Konwy, Bernatowicza… Odległość do studni w niektórych wypadkach wynosiła pół kilometra.
W tym czasie można była spotkać osoby pełniące usługi w roznoszeniu wody za pewną opłatą. Służyły temu nosiłki zwane „pedami”.
Ul. Wiejska 9 (róg Pięknej)
Ul. Wiejska róg Pięknej (od strony ul. Pięknej)
Ul. Wiejska (od strony wschodniej (numery parzyste)
Ul. Wiejska 10, róg Pięknej (budynek zmodernizowany)
Ul. Stacha Konwy 15 (dom Rodego) łączy się ze Stacha Konwy 17
Ul. Stacha Konwy 17
Ul. Stacha Konwy 15 – przejście z ulicy na podwórze
Ul. Stacha Konwy 19 (kamienica p. Chojnowskich)
Ul. Bernatowicza 4 – I Liceum Ogólnokształcące im. T. Kościuszki
Szkoła ponadgimnazjalna z tradycjami sięgającymi XVII wieku.
1614-1773 Kolegium Jezuickie w Łomży
1773-1807 Szkoła Pijarska
1807-1814 Szkoła w epoce Księstwa Warszawskiego
1815-1834 Szkoła Wojewódzka
1834-1839 Gimnazjum Wojewódzkie
1839-1950 Gimnazjum Gubernialne
1850-1861 Szkoła powiatowa o 5 klasach
1862-1932 Gimnazjum Męskie
1932-1948 Gimnazjum i Liceum im. T. Kościuszki
1948-1998 Liceum im. Tadeusza Kościuszki
Od 1999 – Gimnazjum i Liceum im. T. Kościuszki
Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki (fronton w kierunku zachodnim)
Ul. Bernatowicza 5
Pl. Kościuszki 3, II LO im. Marii Konopnickiej
W latach 1862-1916 istniało tu rosyjskie rządowe Gimnazjum Męskie w Łomży. Do końca XIX wieku mieściło się w zespole dawnych zabudowań jezuickich. Nowy budynek (dzisiaj siedziba II Liceum Ogólnokształcącego im Marii Konopnickiej) oddano na potrzeby szkoły w 1900 roku. zrealizowano go, według projektu architekta Feliksa Nowickiego, w stylu neorenesansowym. Do roku 1906, gimnazjum było jedyną szkołą średnią w Łomży. Przestało funkcjonować w 1915 r., po wkroczeniu Niemców do Łomży.
W latach międzywojennych, w budynku mieściło się Gimnazjum Żeńskie. Podczas działań wojennych budynek uległ poważnym uszkodzeniom.
Po II wojnie światowej dokonano gruntownego remontu budynku, w którym ok. 20 lat mieściło się Liceum Pedagogiczne. Natomiast w latach 1969-1992 mieściło się tu Technikum Budowlane. Od 1992 r. II LO im. Marii Konopnickiej.
Plac Kościuszki – LO nr 2 od strony wschodniej
Ul. Zjazd 3 – dom Chodźki (dobudowana jedna kondygnacja)
Dom Chodźki w remoncie (2019)
Dom należał do wielce zamożnego obywatela RP Tyburcego Chodźki, który po odsiedzeniu kary za udział w Powstaniu Styczniowym (1863) otworzył w wielu miejscowościach Polski, m.in. w Łomży zakłady fotograficzne. Budowę domu przy ul. Zjazd 3 rozpoczął w chwili, gdy nadeszła wieść, że może wrócić do Wilna, miasta swojej młodości. Po ukończeniu budowy domu Tyburcy Chodźko w r. 1907 sporządza testament, w którym pisze: „czuję się, że zbliża się śmierć. Wobec czego mienie moje, zdobyte własną mozolną pracą, składające się z nieruchomości w mieście Łomży przy ulicy Zjazd zapisuję: i na wieczne czasy oddaję. Dochód z nieruchomości w mieście Łomży, a jeśli zostaną sprzedane, procent od wziętego za tę nieruchomość kapitału, przeznaczam na stypendia dla dzieci płci męskiej Chodźków w ilości po trzysta rubli rocznie dla uczącego się”.
W 1992 roku na mocy decyzji Kuratora Oświaty w Łomży Cezarego Koconia siedzibę w domu Chodźki otrzymała Bursa Szkolna nr 3 (Akt założycielski 13/92 Bursy Szkolnej nr 3 w Łomży z dn. 29.06.1992).
Ul. Zjazd 7, róg Zamiejskiej (część dolna)
Ul. Zamiejska 6 (dawna łaźnia miejska)
Ul. Nadnarwiańska 30
Ul. Piękna 6 (róg Wiejskiej)
ul. Krzywe Koło 1 – Dom Pastora
Budynek zwany Domem Pastora, to dawna plebania nieistniejącej już parafii ewangelicko-augsburskiej. Bowiem w roku 1853 Rada Administracyjna Królestwa Polskiego przekazała łomżyńskim ewangelikom kościół popijarski (wybudowany przez jezuitów w 1732 roku). W związku z przekazaniem kościoła przez władze carskie gminie ewangelickiej, pod koniec XIX wieku zbudowana została pastorówka, nazywana do dziś Domem Pastora. Gdy okupanci niemieccy w 1944 roku opuszczali Łomżę, kościół wysadzili w powietrze. Pozostała jedynie pastorówka – Dom Patora. W roku 1986 budynek wpisano do rejestru zabytków.
24 maja 1899 w budynku plebanii przebywał Józef Piłsudski w związku z dokonaniem konwersji i małżeństwa z Marią Koplewską.
Od roku 1981 do roku 2005 w budynku miało swoją siedzibę Muzeum Północno-Mazowieckie w Łomży.
Obecnie w budynku mieści się Centrum Aktywności Turystycznej i Kulturalnej „Domek Pastora”.
Ul. Krzywe Koło 3 – Kościół Kapucynów
Klasztor i kościół kapucynów
Kapucyni przybyli do Łomży w 1764 roku. Do roku 1772 wzniesiono trójskrzydłowy klasztor. Kościół pod wezwaniem Matki Bożej Bolesnej wybudowano w latach 1788-1789. Konsekracji dokonano w 1798. Mur z bramą wjazdową powstał w r.1815. Wcześniej w tym miejscu, zwanym Górą Księżą lub Górą Popową znajdował się kościół N.M.P. i św. Rozesłańców, zbudowany w okresie lokacji, od 1410 roku pierwszy kościół parafialny. Przy nim od XVII wieku siedzibę miały benedyktynki, od których kapucyni odkupili drewniany klasztor.
Jednocześnie świątynię kapucyni zbudowali w stylu baroku toskańskiego. We wnętrzu m.in. przepiękne osiemnastowieczne drewniane ołtarze.
Od wschodu do kościoła przylega budynek dawnego Kolegium św. Fidelisa z 1925 r, przygotowującego kandydatów do zakonu.
Zabudowa kościoła i klasztoru kapucynów
Krzywe Koło 3 – dawne Kolegium św. Fidelisa (liceum męskie kapucynów), obecnie Uczelnia im. Bogdana Jańskiego.
Kolegium św. Fidelisa
Ponieważ wielu chłopców z Łomży i okolic zgłaszało się do zakonu, w roku 1920 zostało założone Kolegium Serafickie w zakresie szkoły średniej, przygotowujące kandydatów do zakonu. W latach 1924-1927 zbudowano specjalny budynek według projektu architekta Stefana Szyllera pod nazwą Kolegium św. Fidelisa.
Przez Kolegium przeszło około pół tysiąca chłopców, z których do zakonu kapucyńskiego wstąpiło niespełna
pięćdziesięciu. 25-ciu wybrało kapłaństwo diecezjalne, wśród nich szczycący się jako absolwent Kolegium, późniejszy bp. Mikołaj Sasinowski, ordynariusz łomżyński. Spośród innych absolwentów tegoż Kolegium, którzy wybrali stan świecki, można spotkać wybitnych sędziów, adwokatów, lekarzy i innych, którzy pozytywnie wspominają lata nauki w kapucyńskiej szkole.
19 kwietnia 1934 roku przy Niższym Seminarium Serafickim (tak również nazywano Kolegium) utworzony został pierwszy zastęp IV Drużyny Harcerskiej ZHP imienia króla Jana III Sobieskiego. Drużyna posiadała swój sztandar. Po stronie frontowej sztandaru, na tle amarantowym haft krzyża, na którego centralnym miejscu obraz Matki Bożej Częstochowskiej, zaś w czterech przecięciach krzyża – lilijki harcerskie. Istnieje również na bocznych ramionach krzyża rok powstania drużyny harcerskiej – 1934. Natomiast na górnym ramieniu prawdopodobnie istniała nazwa drużyny harcerskiej, a na dolnym napis: w Łomży.
Awers sztandaru
Rewers sztandaru
W obawie przed represjami władz PRL-u sztandar został przerobiony i dostosowany do procesji jako chorągiew, zostając pozbawiony nazwy drużyny harcerskiej.
Kolegium istniało do II wojny światowej. Po wojnie zostało odebrane przez władze PRL-u, a odzyskane przez zakon w 1988 r., zostało sprzedane Wyższej Szkole Zarządzania i Przedsiębiorczości im. Bogdana Jańskiego.
Aktualny wygląd WSZiP im. Bogdana Jańskiego (2013)
(Powyższy tekst i foto na temat „Kolegium św. Fidelisa” stanowią wyciąg z książki autora „250 lat kapucynów w Łomży”)
Ul. Krzywe Koło 11 – tu w latach 1915-17 mieszkał na stancji Stefan Wyszyński (późniejszy Prymas Tysiąclecia), który w tym czasie uczęszczał do prywatnej Szkoły Handlowej w Łomży.
Kardynał Stefan Wyszyński
Ul. Krzywe Koło 9 wraz z legendarną bramą Napoleona
Pozostałe obiekty rozrzucone w różnych częściach miasta
Po uzyskaniu praw miejskich w 1418 roku Łomża nie była wielkim miastem. Początki miasta miały miejsce na Górze Popowej (tereny zabudowań klasztoru kapucynów) i sięgały po ulicę Dworną. Po rozbudowaniu się miasta w kierunku południowym, niejako granicę jego stanowiła najdłuższa wówczas ulica Obwodowa (dziś gen. Sikorskiego), otaczająca całe ówczesne miasto.
Po przyłączeniu do miasta, będących na jego styku wiele zabudowań, o charakterze gospodarstw wiejskich, pojawiły się nazwy niejako osiedli miejskich: wspomniany wyżej Rembielin, następnie Łomżyca, Kraska, Skowronki, Pociejewo.
W latach 70-tych XX wieku, kiedy nastąpił rozwój gospodarczy miasta, powstała dzielnica Południe, a w niej osiedla: Jantar, Górka Zawadzka, Mazowieckie, Konstytucji, Armii Krajowej, Medyk. W Łomżycy zaś: Maria, Narew, Staszica, Słoneczne, Parkowe, Młodych.
Wymienione wyżej osiedla powstały w okresie powojennym, większość na terenach byłych użytków rolnych, stąd niewiele tam obiektów z przedwojennej Łomży.
Dawna Rzeźnia Miejska
Dziś (2020) Restauracja „Retro”.
Ul. Nowogrodzka 157
Na podstawie portalu www.historialomzy.pl wiemy, że budowa rzeźni miejskiej zlokalizowanej przy szosie Nowogrodzkiej, za przedmieściem Skowronki, na placu
o powierzchni 7068 metrów kwadratowych, rozpoczęto w 1906 roku (…). Prace budowlane były prowadzone jeszcze w latach 1913-1914, a koszt takiej inwestycji wyniósł 51 800 rubli”.
W trakcie ponad stuletniej historii obiekt pełnił kluczowe funkcje dla miasta.
Na wniosek konserwatora Wiesławy Szymańskiej w 1993 roku został wpisany do rejestru zabytków (nr. A-51 z 1.04.1993), a od 2006 roku, po gruntownym remoncie, obiekt został przeznaczony na Restaurację „Retro”
Dawna część administracyjna rzeźni, dziś budynek przynależący do Restauracji „Retro”.
Ul. Nowogrodzka 44 – przed wojną fabryka waty, słynna „Waciarnia”. Budynek początków XX wieku. W pierwszych latach powojennych 1946-1967 Powiatowy Związek Gminnych Spółdzielni (PZGS). Aktualnie mieści się tu restauracja o nazwie „Stara Waciarnia”.
Ul. Polowa 1 – dawny obiekt wojskowy.
Ul. Polowa 13 – przedwojenna octownia, po wojnie Technikum Finansowe Ministerstwa Finansów (tzw. „Handlówka”), następnie Liceum Ekonomiczne. Aktualnie budynek mieszkalny.
Ul. Polowa 39 – Dom Pomocy Społecznej
Tablica informacyjna głosi: „budynek wzniesiony jako przytułek dla starców przez miejscowe Towarzystwo Dobroczynności w 1833 roku na działce ofiarowanej przez Juliusza Kisielnickiego, właściciela dóbr Kisielnica pod Łomżą. We wrześniu 1898 r. w budynku odbyła się Wystawa Starożytności i Sztuk Pięknych, na której zaprezentowano m.in. malarstwo oraz zbiory historyczne oraz archeologiczne związane z Łomżą i regionem. Przytułek prowadziły siostry miłosierdzia. (…) Sześć lat później w jego pobliżu wybudowano oficynę z przeznaczeniem na ochronkę dla dzieci z ubogich rodzin. (…) Podczas II wojny światowej prowadzono dotychczasową działalność. (…)
W okresie PRL-u budynek przeznaczono dla dorosłych, dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie. W 1993 roku nastąpiła rozbudowa i modernizacja Domu Pomocy Społecznej, zakończona ostatecznie dziesięć lat później.”
Ul. Polowa 53 (budynek administracji wojskowej z XIX/XX w.). Przez wiele lat po II wojnie światowej – Ośrodek Zdrowia. Dziś Apteka i inne działy służby zdrowia.
Ul. Polowa 55 (budynek z 1927 r.)
Ul. Polowa 59
Ul. Ogrodowa 6
Ul. Polowa 65 (budynek z 1912 r.). Wymaga gruntownego remontu. Aktualnie (2019) niezamieszkały.
Polskie Radio Białystok 16.12.2018 podało do wiadomości: „Mieszkańcy kamienicy przy ul. Polowej 65 w Łomży wykwaterowani do innych mieszkań. Dziurawe stropy, popękane ściany i schody – w takich warunkach przez wiele lat żyli mieszkańcy kamienicy przy ulicy Polowej 65 w Łomży.
Prosili o jej remont władze miasta, pisali też listy z prośbą o pomoc do polityków, m.in. prezydenta Andrzeja Dudy. – Remontu się nie doczekali, ale wszyscy lokatorzy zostali z budynku wykwaterowani do innych mieszkań, które są w lepszym stanie – mówi zastępca dyrektora miejskiej spółki odpowiedzialnej za mieszkania komunalne Mariusz Zapert.
Samorząd nie ma na razie pieniędzy na remont budynku. Dlatego kamienica będzie zabezpieczona tak, żeby nikt nie mógł do niej wejść”. Istnieje jednak nadzieja renowacji zabytku z 1912 roku.
Ul. Polowa 22 – dawny szpital wojskowy z końca XIX wieku według projektu Feliksa Nowickiego. Szpital posiadał kilkanaście sal i własną aptekę. Przetrwał wojnę. Zaś po II wojnie światowej mieściła się tu siedziba Powiatu Łomżyńskiego, następnie Urzędu Wojewódzkiego oraz Zarządu Oddziału Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej. Obecnie mieszczą się tu instytucje i organizacje społeczne.
Foto 2014 – „historialomzy.pl”
Ul. 3-go Maja 11 (dom zbudowany po 1870 r.)
Ul. 3-go Maja 10
Ul. 3-go Maja 8
Ul. 3-go Maja 5
Ul. Długa 13 – fronton od str. południowej oraz oficyny
Ul. Długa róg Krótkiej
Koniec części drugiej
Cześć pierwsza wydawnictwa: https://historialomzy.pl/slady-przedwojennej-lomzy-o-jan-bonkowski-czesc-pierwsza/
/red./
Dziękujemy za przeczytanie artykułu :)
Jeśli chcesz być informowana(-y) o nowych artykułach, to polub naszą stronę na https://www.facebook.com/historialomzy
oraz
zgłoś swój akces do grupy na FB: https://www.facebook.com/groups/historialomzy
