Tomasz Sylwester Dziekoński, pseud. Przekora Mnożysław, pedagog, autor podręczników szkolnych, tłumacz, pisarz urodził się 29.12.1790 roku w Łomży, jako syn Mateusza i Marianny z Żukowskich. W 1797 roku przyjęty został do miejscowej szkoły oo. Pijarów, którą ukończył w 1805 roku. Jak o sobie pisał „Ukończywszy bieg nauk postanowiłem poświęcić się stanowi nauczycielskiemu. Zwiedziwszy więc Prusy i Warmię, po trzy miesięcznej podróży wróciwszy do domu rodziców przyjąłem obowiązki nauczyciela prywatnego, które dwa lata w oczekiwaniu pożądanego wezwania rządowego pełniłem”.
W 1807 roku przyjechał do Warszawy i wstąpił do seminarium pijarów, gdzie pogłębiał swoją wiedzę, a także nauczał. Nie związany ślubami wystąpił ze zgromadzenia w 1811 roku.

Pracował jako nauczyciel literatury, języka polskiego, a także języków obcych: łaciny, francuskiego i niemieckiego. Uczył ponadto historii i geografii. Wykładał w szkołach pijarskich i departamentalnych: rydzyńskiej (1809-1811), toruńskiej (1812-1816), kaliskiej (1816-1823) oraz od 1823 roku w liceum w Warszawie. W latach 1823-1828 był członkiem redakcji „Monitora Warszawskiego” W latach 1825-1833 wykładał pedagogikę w Warszawskim Instytucie Guwernantek, a w latach 1828 -1833 sprawował funkcję rektora, a następnie dyrektora Szkoły Praktyczno – Pedagogicznej, w której studenci Uniwersytetu Warszawskiego przygotowywali się do pracy nauczycieli. Ponadto w latach 1832-34 był członkiem Rady Nadzorczej Szkół Elementarnych, w latach 1844-64 członkiem Rady Opiekuńczej Instytutu Głuchoniemych i Ociemniałych, a w latach 1861-67 członkiem powołanej przez Wielopolskiego Rady Wychowania Publicznego. W 1839 roku ze względu na zły stan zdrowie przeszedł na emeryturę. Krótko gospodarował w swym majątku Ustroń pod Warszawą. Wkrótce jednak wrócił do stolicy i zajął się pisaniem podręczników dla dzieci i młodzieży, a także popularnych książek historycznych, zręcznie kompilowanych na podstawie opracowań francuskich i niemieckich. Żeby wymienić Historię Francji, Historię Anglii, Historię Hiszpanii, Życie Napoleona. Przetłumaczył m.in. Historię Rzymską Mommesena i kilka pozycji z dziedziny przyrodoznawstwa. Jego prace cieszyły się dużym uznaniem wśród czytelników. Jako pedagog hołdował raczej prądom zachowawczym, żeby nie powiedzieć wstecznym. W okresie reakcji popowstaniowej za czasów Paszkiewicz Dziekoński opowiedział się za kierunkiem rządowym, zmierzającym do usuniecie liberalnej polityki oświatowej Królestwa Polskiego. Jak pisał historyk oświaty i wychowania Jan Hulewicz „Dziekońskiego cechowała jasność, przystępność, apoteoza swojszczyzny, punkt widzenia ściśle katolicki, monarchistyczny, niechęć do liberalizmu”.

Tomasz Dziekoński zmarł 20 maja 1875 roku w Warszawie i spoczął na Cmentarzu na Powązkach. W nekrologu wspomnieniowym postać Dziekońskiego scharakteryzował publicysta, tłumacz i jego były uczeń Tomasz Jenike. „Ś.p. Dziekoński był pedagogiem w najszerszym i najszlachetniejszym znaczeniu tego wyrazu, pedagogiem z zasady, z głębokiego przekonania, z tej wreszcie serdecznej miłości, którą młodzież kierunkowi swemu powierzoną ogarniał i którą wsparty, cały szereg pokoleń krajowi swemu wychował”.
Tomasz Dziekoński był żonaty z Teklą z Błociszewskich, mieli dwóch synów: Józefa Bohdana, literata, dziennikarz, powstańca listopadowego i Antoniego sędziego kryminalnego. Wnukiem Tomasza był wybitny architekt Józef Pius Dziekoński.
Tomasz Dziekoński pozostawił ponadto krótkie wspomnienia pt. „Widok Łomży. Wspomnienie z początku dziewiętnastego wieku”, które niebawem ukażą się w opracowaniu autora na stronach Serwisu Historycznego Ziemi Łomżyńskiej.
Ważniejsze dzieła (chronologicznie)
O pierwiastkowym wychowaniu i przysposobieniu do szkół dzieci i o korzyściach publicznej edukacji, „Na popis publ. uczniów szkoły woj. kaliskiej…”, Kalisz 1819
Początki jeografii według obecnego stanu ziemi ułożone, Warszawa 1824
Rozprawa obejmująca ogólny rys historii retoryki w Polsce, „Na popis publ. uczniów Warsz. Liceum…”, Warszawa 1825
O wychowaniu dzieci ze szczególniejszem do płci żeńskiej zastosowaniem, Warszawa 1828
Rzut oka na postęp wyobrażeń moralnych od najdawniejszych czasów, „Na popis publ. uczniów Warsz. Liceum…”, Warszawa 1828
Trzy listy o obowiązkach guwernantek, wyd. zobacz: Ważniejsze przekłady
Nauka moralna o powinnościach względem bliźniego, ułożona dla użytku klas wyższych szkół wojewódzkich, cz. 1-3, Warszawa 1831; wyd. następne: Warszawa 1838
Powody, jakie skłoniły do uzupełnienia przepisów karności szkolnej z dodaniem instrukcji dla tejże zwierzchności tudzież przepisów dla uczniów, Warszawa 1835 (tekst polski i francuski: 2 edycje); także z tekstem polskim i rosyjskim (3 edycje): brak miejsca i roku wydania; (J. Kucharzewski kwestionuje autorstwo Dziekońskiego)
Życie Napoleona podług najlepszych źródeł, T. 1-2, Warszawa 1841
Życie marszałków francuskich z czasów Napoleona: z rycinami rytemi przez najpierwszych artystów francuskich podług oryginalnych obrazów z Galerii Wersalskiej, Warszawa 1841
Wypisy polskie do użytku uczniów klasy pierwszej, Warszawa 1841; wyd. następne: Warszawa 1845
Wypisy polskie do użytku uczniów klasy drugiej, Warszawa 1842; wyd. następne: Warszawa 1845
Obraz świata pod względem geografii, statystyki i historii wszystkich krajów, skreślony podług najlepszych źródeł, T. 1-2, Warszawa 1843; wyd. 2 oprac. P. E. Leśniewski, Warszawa 1851-1852
Powieści starego nauczyciela dla swoich młodych przyjaciół… przez T. Dziekońskiego, Warszawa 1843; wyd. następne: Warszawa 1850; Warszawa 1880; Warszawa 1884
Historia Francji podług najlepszych źródeł ułożona przez T. Dziekońskiego, T. 1-2, Warszawa 1843-1845
Historia Anglii podług najlepszych źródeł ułożona, T. 1-2, Warszawa 1845-1847
Wiązanie dla moich wnuków. Pierwiastki czytania jako zachęta do nauki, Warszawa 1850; wyd. następne: Warszawa 1853; Warszawa 1874
Historia Hiszpanii podług najlepszych źródeł ułożona, T. 1-2, Warszawa 1850-1852
Wspomnienie o Józefie Kossakowskim, pułkowniku wojsk litewskich i wielkim łowczym litewskim, brak miejsca wydania 1861
Rozmowy dziadka z wnukami, T. 1, Warszawa 1862.
Ważniejsze przekłady dzieł.
J. L. H. Campan: Rys moralności obejmujący przestrogi dla kończących edukacją panien nader użyteczne. Wyjątek z dzieła J. Kampan o wychowaniu kobiet, z dołączeniem trzech listów o obowiązkach guwernantek, Warszawa 1828
A. R. Lesage: Gil Blas z Santillany, Cz. 1-3, Warszawa 1853, Skarbiec Arcydzieł
E. Braconnier: Geografia na tle historycznym osnowana, czyli rys geografii w połączeniu z historią. Przekład z francuskiego wydania z r. 1843, w 2 częściach, a 4 tomach, Warszawa 1857
W. F. A. Zimmermann: Dziwy świata pierwotnego, czyli kolebka wszechświata. Historia popularna stworzenia i kształcenia się powierzchni kuli ziemskiej z jej roślinami i mieszkańcami od początku aż do czasów obecnych, Warszawa 1857; wyd. 2 Warszawa 1872
A. Smith: Budowa nieba, czyli astronomia popularna… spolszczona, Warszawa 1857
T. M. J. Gousset: Teologia moralna dla użytku plebanów i spowiedników, tłumaczona z wydania ósmego francuskiego, T. 1-4, Warszawa 1858 (T. Dziekoński był jednym z 2 tłumaczy)
Teodor Mommse: Historia rzymska, T. 1-4, Warszawa 1867.
Prace edytorskie.
C. Stein: Geografia matematyczna, fizyczna, a osobliwie polityczna według zbioru dla użytku młodzi polskiej ułożona, na nowo przejrzana i stosownie do najnowszych odmian poprawiona, Wrocław 1823.
Bibliografia: Tomasz Dziekoński. Widok Łomży. Wspomnienie z początku dziewiętnastego wieku. w: Józefa Ungra Kalendarz Warszawski Popularno-Naukowy. Warszawa 1860, str. 61-67. Ludwik Jenike. Tomasz Dziekoński. Wspomnienie pośmiertne w: Tygodnik Ilustrowany 337/1875. Jerzy Sosnowski. Wielościan. Wyd. W.A.B. 2001str.123. Stanisław Szenic. Cmentarz Powązkowski. Zmarli i ich rodziny. 1851-1890. PWN 1982, str.244-245. Józefa Ungra Kalendarz Ilustrowany na rok przestępny 1876. Warszawa 1875. Krótkie wspomnienie i podobizna Tomasza Sylwestra Dziekońskiego. str. 28-29. Tomasz Sylwester Dziekońskihttps://pl.wikipedia.org/wiki/Tomasz_Dzieko%C5%84ski
Opracował Jarosław Marczak, Legionowo
2 comments
Panie Jarosławie,
świetne wydobycie z niepamięci jeszcze jednego łomżanina. Gratuluję kierunku poszukiwań – ku chwale miasta Łomży – i dziękuję.
Z pozdrowieniem,
Małgorzata Frąckiewicz
Dzień dobry,
Dziękuję Pani za życzliwy komentarz. Zawsze fascynowało mnie przywracanie z zapomnienia biogramów ludzi związanych z Ziemią Łomżyńską. W planach kolejne życiorysy. Jeszcze raz dziękuję.
Z wyrazami szacunku,
Jarek Marczak