Od redakcji:
Redakcja portalu w trakcie źródłowej kwerendy w zasobach Archiwum Państwowego w Białymstoku, natrafiła w zespole: Komisja Województwa Augustowskiego i Rząd Gubernialny na dokument obrazujący, jak przed prawie 200. laty zaprojektowano przedłużenie w kierunku ulicy Dwornej biegu ulicy Krótkiej. Związany z tym plan pn. „Plan sytuacyjny w części Miasta Łomży, tyczący się Restauracyi ulicy Krótkiej v Widna Zwanej i sporu zachodzącego między Obywatelami posiadającemi przy tejże ulicy położone” jest częścią jednostki: „Akta uregulowania ulic w m. Łomży 1843 – 1865”. Zamieszczona w artykule kopia planu, została wykorzystana na podstawie odrębnej zgody dyrektora AP w Białymstoku dra Marka Kietlińskiego, wydanej na podstawie zarządzenia Nr 3 Dyrektora AP w Białymstoku z dnia 30.04.2020 r., pkt.29.
We fragmentach tekstu opatrzonych cytatami, zastosowano język zgodny z brzmieniem dokumentu.
W artykule omówiono sposób regulacji ulicy Krótkiej, w której wyniku przedłużono bieg ulicy w kierunku ulicy Dwornej, jak również przedstawiono ówczesne nazwiska mieszkańców Łomży zamieszkujących teren objęty planem i opis charakteru własności znajdujących się tam działek.
Wymiana gruntów pod projektowaną ulicę Widną
Jak wynika z załączonego do planu regulacji objaśnienia, pod nową ulicę (Widną – przyp. redakcji) zajęto działkę oznaczoną: literą A i nr 138 należącą do Leopolda Mierkowskiego – ówczesnego obrońcy Sądu Pokoju Powiatu Łomżyńskiego, jak również część działki oznaczonej nr 93 należącej do Józefa Szpadkowskiego, ówczesnego Patrona przy Trybunale Cywilnym Pierwszej Instancji Guberni Augustowskiej. Jak wynika z opisu planu, Leopoldowi Mierkowskiemu przyznano w naturze jako kompensatę, działkę oznaczoną na planie literkami: eeee, która komunikowała od strony ul. Krótkiej należącą do niego działkę oznaczoną literą C. Co do kompensaty za utratę części działki nr 93 dla Józefa Szpadkowskiego należy domniemać, że nastąpiła ona poza terenem objętym planem regulacji.
Mieszkańcy obrębu Starówki, których wymieniono na ówczesnym planie regulacji przebiegu ulic Krótka v Widna
Szczegółowy wykaz nazwisk mieszkańców i posiadanych przez nich działek, przedstawiono w opisie planu pod hasłem: „Objaśnienie”.
I tak właścicielami poszczególnych działek na terenie objętym planem byli obywatele Łomży:
“A. Plac do W* Mierkowskiego należący a pod ulicę zająć się mający
B. Cześć Placu do W* Jozefa Szpadkowskiego należąca
C. Reszta Placu do W* Mierkowskiego należąca
Nr 74 – Abram Horodziński,
nr 75 i 76 – Szloma Lewko,
nr 77 – Józef Bielicki,
nr 78, 79, 80, 81 – W* Franciszek Kisielnicki,
nr 82 – Franciszek Karpiński,
nr 83 – Fajba Gabowicz,
nr 84 i 85 – Waleryan Gąsowski,
nr 86 – Lewin Kaufman,
nr 87 – Mortek Jelonek,
nr 88 – Ick Bramson,
nr 89 – Wawrzyniec Przeździecki,
nr 90 – Ignacy Groger i Wdowa Blusiewiczowa,
nr 91 – Karol Bellach,
nr 92, 93, 94 – Józef Szpadkowski,
nr 95 i 96 – Dawid Jeleń,
nr 97 i 98 – Rafał Kolniak,
nr 99 i 100 – Lina Jakubowa Flattau,
nr 140 do Probostwa należy,
nr 195 – Józef Bogucki,
nr 196 i 197 – Piotr Piasecki,
nr 340 – Karol Sandzbeck,
nr 381 – Józef Rzętkowski,
nr 382 – Długoborski (Szymon – przyp. redakcji),
nr 383 i 384 – Michał Korpaczewski,
nr 385 – Rząd.”
Uwaga redakcji:
Dla zapewnienia większej czytelności tekstu – “Objaśnienia”, działki uszeregowano według ich kolejności numerycznej.
Na dołączonej wizualizacji sporządzonej na podstawie oryginału planu oznaczono:
“lit. a – Zabudowania Rządowe
lit. b – Zabudowania murowane obywatelskie
lit. c – Drewniane obywatelskie
lit. d – Murowane Żydowskie
lit. e – Drewniane Żydowskie”
Na podstawie dostępnych źródeł antroponimicznych udało potwierdzić się w badanym okresie historycznym nazwiska i funkcje niektórych wymienionych w planie mieszkańców Łomży, według zestawienia:
”Słownik nazwisk łomżan (XV-XIX w.), Małgorzata Krystyna Frąckiewicz”:
Wielmożny Józef Szpadkowski Patron przy Trybunale Cywilnym Pierwszej Instancji Guberni Augustowskiey
Wielmożny Leopold Mierkowski Obrońca Sądu Pokoju Powiatu Łomżyńskiego
Wielmożny Piotr Piasecki Aptekarz Szlachcic wylegitymowany Herbu Zabawa
Wielmożny Michał Korpaczewski sekretarz tłomacz przy Komissyi obwodu Łomżyńskiego szlachcic
Ignacy // Stanisław Ignacy Greyger // Gryger // Grygier // Gregier piekarz // piekarz Ewangelik
Franciszek Karpiński, obywatel z Łomży
„Katalog osobowo-miejscowy historycznej ziemi łomżyńskiej i pogranicza mazowiecko-podlaskiego”, red.: Marta Chojnowska, Małgorzata K. Frąckiewicz, Kamil M. Leszczyński, Monika Smakowska, Anna Zarzecka:
Szymon Długoborski, obywatel z Łomży
Rafał Moszkowicz Kolniak
Mortek Jelonek
„The Jews of Łomża – selected surnames (Grajewo, Łomża, Nowogród, Radziłów, Zambrów)”:
Lewin Kaufman
Fajba Gabowicz
Badania własne:
Józef Rzętkowski, pełnił funkcję sekretarza generalnego Izby Departamentowej Wykonawczej, brał udział w Powstaniu Listopadowym
Redakcja portalu wyraża wdzięczność dla kier. łomżyńskiego oddziału Archiwum Państwowego w Białymstoku pani Danuty Bzury, za konsultacje w zakresie odczytania z oryginału planu niektórych nazwisk mieszkańców. Zespół redakcyjny wyraża również nadzieję na korzystanie z treści artykułu dla poszerzenia wiedzy badawczej w zakresie badania antroponimów łomżyńskich mieszkańców.
Artykuł opracował:
red. Wojciech Winko
źródło: Archiwum Państwowe w Białymstoku, Komisja Województwa Augustowskiego i Rząd Gubernialny, nr zesp. 3, sygnatura 38
Oznaczenia w tekście:
W* – Wielmożny
Dziękujemy za przeczytanie artykułu :)
Jeśli chcesz być informowana(-y) o nowych artykułach, to zgłoś swój akces do grupy na FB:
https://www.facebook.com/groups/historialomzy
Artykuł powiązany:
https://historialomzy.pl/zapomniana-ulica-lomzynskiej-starowki-czyli-jak-wytyczono-ulice-widna/
8 comments
“W związku z rozbudową miasta w 1824 r. powstały ulice:Wiejska, Nadnarwiańska, Ogrodowa, Piękna i Przechodnia. Przebudowa ul. Krótkiej w 1824 r., zwanej także Widną, była przyczyną sporu właścicieli mających swoje place i domy przy niej”. str. 96 Cz. Brodzicki, D. Godlewska Łomża w latach 1794-1866.
Historia miasta Łomży ma jak widać z komentarza jeszcze wiele tajemnic i należy je powoli odkrywać, wytrwale docierając do źródeł. Z przytoczonego przez czytelnika Krzysztofa cytatu wynika bowiem, że ul. Krótka zwana była ulicą Widną, co w świetle przedstawionego planu nie mogło raczej mieć miejsca, gdyż nazwa: ulica Widna nigdy nie była zamienną wobec nazwy: ulica Krótka, a tylko koegzystowała z nią przez pewien czas na odcinku pomiędzy ulicą Długą, a ulicą Dworną, by ostatecznie jej ustąpić. Jak też widać z ustaleń planu, “spór” pomiędzy obywatelami był raczej pojęciem umownym i zwyczajowym, ponieważ Leopold Mierkowski i Józef Szpadkowski – właściciele działek zlokalizowanych w obrębie planowanego przebiegu ulicy Widnej, nie spierali się pomiędzy sobą, a raczej z interesem miasta, który jednak ostatecznie zwyciężył. Z nadzieją należy oczekiwać, że bardzo ciekawy i szeroki temat regulacji ulic Łomży w XIX wieku doczeka się swojego odrębnego i kompleksowego opracowania. Warto bowiem w tym miejscu wspomnieć o sporządzonym w 1833r przez inżyniera Joczego planie sytuacyjnym tego fragmentu Łomży, na którym przedłużenie ulicy Krótkiej opisane jest pod nazwą: ulica Nowa. Ten ciekawy plan udostępnił redakcji czytelnik funkcjonujący na fb pod nazwą: Jerzy Jerzy. Plan Joczego jest jednak sporządzony na okoliczność przebiegu w obrębie Nowego Rynku – Traktu Głównego Petersburskiego i nie zawiera żadnych wskazań na temat własności działek w obrębie przedłużenia ulicy Krótkiej, przez co wydaje się raczej wstępną wersją planowanego później planu regulacji. Tezę tą może potwierdzać dodatkowo brak wymienienia przez autorów pozycji “Łomża w latach 1794-1866” nazwy: ulica Nowa, w przytoczonym przez czytelnika cytacie.
barrrdzo interesujący artykuł DZIĘKUJĘ
Mam pytanie. Kto w rozumieniu przepisów z tamtego okresu był Obywatelem? “zabudowania obywatelskie”. Drugie określenie nie wymaga tłumaczenia. Czy zna ktoś odpowiedź na moje pytanie? Dziękuję
Jarek Rybicki
Pytanie do specjalistów, ale zakładam, że o tym kto po Kongresie Wiedeńskim był polskim obywatelem decydowała Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815r. Więcej o prawach obywatelskich w tym okresie historycznym można dowiedzieć się z ciekawego artykułu Tadeusza Mencela pt. “Udział społeczeństwa w życiu politycznym Królestwa Polskiego w latach 1815-1830”, http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Przeglad_Historyczny/Przeglad_Historyczny-r1968-t59-n4/Przeglad_Historyczny-r1968-t59-n4-s629-661/Przeglad_Historyczny-r1968-t59-n4-s629-661.pdf
Po powstaniu listopadowym prawa obywatelskie były już coraz bardziej przez cara ograniczane.
Dziękuję za link do bardzo ciekawego artykułu. Okazuje się, że status obywatela był bardziej skomplikowany niż myślałem, ale okazuje się że 100 lat później religia znowu była głównym czynnikiem który decydował kto jest Obywatelem na tej ziemi.
Tak, to były trudne czasy, w których jednak zawsze więcej praw mieli urodzeni i posiadający własność. Wyjątek (a raczej przywrócenie równego traktowania) był dla przedstawicieli społeczności żydowskiej, którzy od 1823r decyzją Namiestnika Królestwa Polskiego gen. Józefa Zajączka mogli już posiadać własność w Łomży.
Jednak posiadanie własności nie gwarantowało praw obywatelskich i politycznych, które były zastrzeżone tylko dla chrześćjan i w wyjątkowych i nielicznych przypadkach dla wyznawców innych religii.