Ziemia i groby

ZIEMIA i GROBY

Jeśli chcesz lepiej poznać historię Łomży i jej mieszkańców idź na stary cmentarz parafii św. Michała Archanioła przy ul. Kopernika, dawniej ulicy św. Mikołaja. Jest to jeden z najstarszych w Polsce cmentarzy w Polsce, powstał bowiem około 1797 r. Przechodząc cmentarną bramę obok kaplicy rodziny Śmiarowskich zobaczysz tablicę z taką inskrypcję: Tu się kończy wielkość świata, doczesnych trudów zapłata.

Każdy pobyt na cmentarzu napawa smętkiem i zadumą, zachęca też do poszukiwania starych łomżyńskich fotografii. Przez ostanie kilka lat zebrałem ponad 300 cyfrowych fotografii z tego cmentarza. Są to moje zdjęcia o charakterze pamiątkowym. Wśród nich przeważają zdjęcia grobu moich rodziców i krewnych, znajomych, koleżanek i kolegów oraz moich nauczycieli i wychowawców. Oto ich lista w porządku alfabetycznym: Ignacy Bukowski, Franciszek Franus, Kazimierz Dzieniszewski, Jadwiga Kleczek, Kazimiera Modzelewska, Tadeusz Prusinowski, Walerian Stankiewicz – Malinowski, Aleksander Świderski, Zofia Szulborska, Stefan Werczyński, Teodozja Wnorowska i Piotr Jan Wnorowski. Odnalazłem też groby szkolnych woźnych: Piotra Bogusza, Franciszka Kani, Wiktorii Sekmistrz – Surowiec i Leokadii Zazulin. Cześć ich pamięci!
Kilkanaście zdjęć z cmentarza to nagrobki, pomniki i płyty nagrobne zmarłych, którzy zapisali się w historii Łomży i jej ziemi. Myślę, że o niektórych warto wiedzieć więcej. Przykładem może być rodzina Markiewiczów, której nagrobek znajduje się przy głównej alei cmentarnej. Na planie Informatora Cmentarza Zabytkowego w Łomży ( Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, Biuro Badań i Dokumentacji Zabytków w Łomży oraz Łomżyńskie Towarzystwo Fotograficzne w 1989 r.) oznaczony jest nr 119, w sekcji drugiej
Gdy w 2002 r. pisałem wspomnienia o Szkole Powszechnej nr 6 im. Królowej Jadwigi wiedziałem tylko tyle, że okazała kamienica na rogu ulic Dwornej i Giełczyńskiej należała w okresie międzywojennym do dr Markiewicza (Zeszyty Łomżyńskie nr 2/14/2002 str. 34 -37). Prawdopodobnie wybudowali ją Wiktor i Stanisława małż. Markiewiczowie pod koniec XIX wieku. Wiadomo, że przed I wojną światową w budynku tym mieściła się carska izba skarbowa („kaznaczejstwo”).

W czasie niemieckiej okupacji Łomży ( 11 VIII 1915 – 11 XI 1918.) kwaterował tutaj główny oddział wartowniczy (Franciszek Piaścik: Odzyskanie niepodległości – 1918 r. Wspomnienia z lat szkolnych w Łomży cz. III, Zeszyty Łomżyńskie 2/10/2001, str. 8). Wg mapy geodezyjnej z 1 XII 1938 r., sporządzonej przez przysięgłego mierniczego inż. J. Felczaka właścicielką tej nieruchomości jest Janina Markiewiczowa, nota bene współzałożycielka i pierwsza dyrektorka Żeńskiego Seminarium Nauczycielskiego w Łomży (Adam Dobroński: Łomża w latach 1866 – 1918, Łomża – Białystok 1993, str. 213). Myślę, że Janina Markiewiczowa to bliska krewna lub spowinowacona z osobami w wymienionymi na tymże nagrobku.

Jeśli chodzi o lekarza Zdzisława Markiewicza to wymienia go Józefa Grzymkowska – Kleindienstowa w swoich wspomnieniach o pierwszym dniu wolności i śmierć Leona Kaliwody. Najbliżej, bo na ul. Wiejskiej 10 na parterze, mieszkał doktor Markiewicz. Przyszedł natychmiast. Patrzyliśmy z zapartym tchem w twarz lekarza. Nie wróżyła nic dobrego. W pewnej chwili doktor przestał szukać pulsu, wyjął kieszeni latarkę elektryczną i zaświecił w oczy Leona. Po raz ostatni spojrzeliśmy w jego niebieskie, rozszerzone źrenice. Nie żyje – powiedział lekarz i opuścił izbę. (Ziemia Łomżyńska, 1990, str. 9).
A propos. Lekarz ginekolog Markiewicz mieszkał wtedy przy ulicy Wiejskiej nr 11. Po jego śmierci (13 XII 1938 r.) na nagrobku pojawiło się przed nazwiskiem Dawbor. Sądzę, że był bratem Cezarego – Wojciecha Markiewicza, który zmarł w Łomży 12 VI 1923 r. Nie wiem, od kiedy rodzina Markiewiczów zaczęła używać przed nazwiskiem określenie Dowbor, a później Dawbor. Wiem, że Cezary – Wojciech Markiewicz urodził się w Łomży w dniu 22 I 1888 r., i jest młodszym bratem Władysława – Wincentego Markiewicza. Ich matka Stanisława Markiewicz z domu Michałowska zmarła w Łomży 14 IX 1992 r. w wieku 37 lat. Jej nagrobek znajduje się po przeciwnej stronie głównej alei cmentarnej (na planie ww. Informatora, sekcja pierwsza nr 31).

Nazwisko pułkownika Markiewicza – Dowbora otwiera niepełną listę synów Łomży, zamordowanym przez NKWD w 1940 r. w Katyniu, Miednoje, Charkowie. Są oni wymienieni na pamiątkowej tablicy ufundowanej w kwietniu 2010 r. przez społeczność Zespołu Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących nr 6 w Łomży. Przy okazji informuję, że 5 października 2007 r. Prezydent RP Lech Kaczyński pośmiertnie mianował płka Władysława Markiewicza – Dowbora do stopnia generała brygady (Mon. Pol. Nr 85, poz. 885). Awans ten ogłoszono kilka dni później podczas warszawskiej uroczystości Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów. Więcej na temat tej postaci w następnym odcinku Ziemia i Groby.

Adam Sobolewski
Sieradz, 10 maja 2012 r.

wieku były to już peryferie Łomży; dziś – niemalże centrum tzw. „starej” części Si