Dzieje Łomży. Tysiącletnie. Rozdział VII. (II)

Rozdział VII. Szkolnictwo

II. Szkoły średnie

1. Jezuitów

W szkolnictwie średnim w Polsce były dwa okresy: do 1773 r. istniały szkoły zakonne, potem państwowe. Wśród zakonów kształceniem zajmowali się głównie Jezuici i Pijarzy. Właśnie ci zakonnicy przebywali w Łomży.

W ramach diecezji płockiej Jezuici mieli trzy kolegia: 1565 r. w Pułtusku, 1611 r. w Płocku, 1616 r. w Łomży. Do szkoły pułtuskiej uczęszczała także młodzież z Łomży i jej okolic. Wydaje się, że stanowiła ona znaczny procent ogółu uczniów, Jezuici bowiem rozważając potrzebę otwarcia szkoły w Łomży motywowali to koniecznością odciążenia szkoły pułtuskiej, gdzie nadmiar młodzieży utrudniał normalną pracę szkolną. Bliższe związki między nowo powstałym kolegium w Łomży a Pułtuskiem trwały jeszcze kilkanaście lat; uczniowie szkoły łomżyńskiej po ukończeniu poetyki udawali się do Pułtuska na studia retoryki.

Początek działalności Jezuitów w Łomży przypada na 1609 r. Zaprosił ich proboszcz łomżyński Jan Chociszewski do pomocy w pracy parafialnej w Łomży i poza nią. Proboszcz chciał im odstąpić plac przy kościele św. Michała Archanioła, oni jednak poszukali innego miejsca. W 1611 r. kupili obszerny ogród położony na północnym skraju Nowego Miasta, na skarpie blisko rzeki Narwi. Tutaj 5 09 1614 r. otwarli szkołę, na razie dwie klasy, w rok potem kolejne dwie. W 1616 r. była już pełna szkoła średnia, nazywana kolegium, rzadziej gimnazjum. Kolegium Łomżyńskie było szkołą humanistyczną. Ideałem jej był orator, mówca. Jezuici przyjmowali do kolegium chłopców z elementarnym wykształceniem, przynajmniej umiejętnością czytania i pisania. To dawały im najczęściej szkoły parafialne. W kolegium łomżyńskim było pięć klas: infimy – w języku łacińskim poznawano części mowy; gramatyki; syntaksy – doskonalenie gramatyki i składni; poetyki – wyrobienie stylu pisania; retoryki – poprawność mowy. W drugiej połowie XVIII wieku wprowadzono do programu język francuski, język niemiecki, historię, geografię, matematykę w poszerzonym zakresie, a nawet filozofię. W 1618 r. było 253 uczniów, w 1645 r. około 500 uczniów i zapewnie podobnie w następnych latach. W kolegium jezuickim w Łomży w 1641 r. pracowało 12 ojców i 8 braci, w 1652 r. – 13 ojców i 5 braci, w następnych latach około 20 zakonników. W latach 1638-1642 w kolegium łomżyńskim pracował święty Andrzej Bobola. Po 1756 r. w Łomży utworzono nowicjat dla formowania młodych zakonników. W 1772 r., czyli rok przed odejściem z Łomży, było tutaj 11 ojców i 34 innych. Łomża stała się ośrodkiem dydaktyczno-wychowawczym, który promieniował nie tylko na samo miasto, ale i na okolice. Szkoła przyciągała także starsze społeczeństwo na uroczystości szkolne, popisy uczniów, przedstawienia, uroczyste zakończenie roku, promocje.

W 1611 r. na skraju ogrody Jezuici wznieśli tymczasowe drewniane budynki. Nowe zamierzali postawić po drugiej stronie ulicy, na obszernym placu obok budującego się kościoła. W 1696 r. spłonął drewniany kościół, internat (kolegium) i budynki gospodarcze oraz dach murowanej biblioteki, ocalała tylko szkoła. W szybkim tempie wybudowano osiem pokoi i z początkiem września tego roku Jezuici zamieszkami tam, aby opuścić szkołę i rozpocząć naukę. Najgorszy okres w dziejach szkoły łomżyńskiej przypada na początkowe lata XVIII wieku – na Wojnę Północną. Do 1719 r. z krótkimi przerwami trwały ciągłe przemarsze wojsk. Najpierw Sasi, którzy po uroczystym przyjęciu w 1701 r. przez Kolegium króla Augusta II nie okazywali wrogości wobec Jezuitów (w 1718 r. król August II tylko przejeżdżał przez Łomżę). Wiosną 1702 r. nadciągnęli Szwedzi. Przybycie ich dało początek kontrybucjom i niszczeniom majątków, z których utrzymywało się Kolegium. Niszczenia dokonywali i Moskale, a najbardziej Kozacy. Także zdemoralizowane wojsko polskie nie oszczędzało Kolegium. W latach 1733-1735 kosztem fundatorki Ewy Szembekowej wystawiono od fundamentów murowany budynek szkoły z sześcioma klasami i wielką salą; budynek ten przetrwał do końca XIX wieku. W 1773 r. papież rozwiązał zakon. W tymże roku ustawą sejmową dobra pojezuickie w Polsce weszły do ogólnego funduszu edukacyjnego. Wówczas powstała Komisja Edukacji Narodowej¹⁸⁷.

Można sądzić, że większość uczniów miała pochodzenie szlacheckie, jako że w tej części Mazowsza mieszkała licznie drobna szlachta. Pośrednio o tym pochodzeniu świadczy pewien incydent, który zaniepokoił jezuitów. Pewien młodzieniec pochodzenia szlacheckiego pragnął pojąć za żonę wieśniaczkę. Ślub miał odbyć się dyskretnie. Urzędnicy magistratu podburzyli uczniów, by przeszkodzili temu. Gdy młoda para znalazła się w kosciele parafialnym, zbiegła się młodzież, zaczęto bić w dzwony, by powiększyć zbiegowisko, a następnie wdarła się do kościoła i przemocą wyprowadziła pana młodego; panna młoda widząc to uciekła. Fakt ten rzuca ciekawe światło na ówczesne układy społeczne¹⁸⁸.

2. Pijarów

W rok po zniesieniu Jezuitów biskup płocki Michał Poniatowski skierował do Łomży Pijarów, którzy w listopadzie 1774 r. rozpoczęli nauczanie. Dopiero jednak w październiku 1777 r. Komisja Edukacji Narodowej formalnie przekazała im budynki pojezuickie. W 1788 r. Pijarzy przenieśli z Międzyrzecza do Łomży studium filozoficzne, w którym młodzi zakonnicy przygotowywali się do zawodu nauczycielskiego. Pijarzy zamierzali więc osiedlić się w Łomży na dłużej. Stało się inaczej. Podczas wojen zajęto kościół, szkołę i kolegium. W 1807 r. Pijarzy wyremontowali zabudowania i chcieli rozpocząć naukę. Przybyło tylko 20 uczniów, gdyż nadal trwały działania wojenne. W tymże roku Pijarzy rozjechali się do Warszawy, Sejn i Szczuczyna i już nie wrócili do Łomży.

Pijarzy realizowali program nauczania ustanowiony przez Komisję Edukacji Narodowej. W szkołach powiatowych miało być od pięciu do sześciu profesorów, a czas nauki trwać sześć lat. W 1777 r. zmieniono program i strukturę szkół średnich; zamiast trzech dwuletnich ustanowiono siedem klas jednorocznych. Szkoły średnie w tym czasie dzieliły się na wydziałowe, nazywane też pełnymi i podwydziałowe, nazywane niepełnymi. Szkoła łomżyńska realizowała pełny program nauczania szkoły średniej. Miała charakter publiczny, to znaczy, że uczniowie mieszkali nie w kolegium, a na kwaterach prywatnych w mieście. Łomżyńska szkoła w okresie pełnego rozkwitu liczyła ponad 400 uczniów. Jezuici uczyli w Łomży 159 lat, Pijarzy tylko 33 lata. W XIX wieku zmiany w organizacji szkolnictwa dokonywały się jeszcze szybciej¹⁸⁹.

3. Kolejne szkoły do I wojny światowej

1. Szkoła Podwydziałowa. W 1807 r. w Księstwie Warszawskim powołano Komisję Edukacyjną, której powierzono troskę o oświatę. Szkoły podzielono na trzy rodzaje: podwydziałowe – miały trzy klasy, przygotowywały do życia obywatelskiego i pracy zawodowej; wydziałowe – cztery klasy, a program obejmował wszystkie podstawowe przedmioty szkół średnich, jednak nie na takim poziomie, aby absolwenci mogli wstępować do szkół wyższych; departamentowe – siedem klas, przygotowywały do studiów uniwersyteckich. W Księstwie Warszawskim było dziewięć departamentów. W każdym miała znajdować się jedna szkoła departamentowa, dwie szkoły wydziałowe i trzy do czterech podwydziałowe. W Łomży wówczas mieściły się urzędy departamentowe, mogła więc mieć nadzieję na szkołę wyżej zorganizowaną. Jednak urzędy te umieszczono budynku byłego kolegium popijarskiego i szkoła wcale nie powstała. Dopiero w 1811 r. otwarto szkołę, ale podwydziałową i jako taka przetrwała do 1817 r.

2. Szkoła Wojewódzka. W Królestwie Polskim opiekę nad szkolnictwem sprawowała Komisja Rządowa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Szkoły podwydziałowe przekształcono na wydziałowe, w 1819 r. do trzech klas dodano czwartą – dwuletnią. Nazwę szkół departamentowych zmieniono na szkoły wojewódzkie, i one nadal przygotowywały do studiów wyższych. Łomża znajdowała się w województwie augustowskim, ale do 1817 r. w niej mieściły się główne urzędy wojewódzkie. Wówczas znalazły się w Suwałkach, a do opuszczonych przez urzędy budynków szkolnych w Łomży przeniesiono z Sejn Szkołę Wojewódzką. Uroczyste otwarcie roku szkolnego nastąpiło we wrześniu. Liczba uczniów wahała się od około 300 do 450 w 1829/30, ostatnim roku tej szkoły.

3. Gimnazjum Wojewódzkie. Po powstaniu listopadowym, w 1833 r. ogłoszono nową ustawę szkolną, zwaną Tymczasową. Powoływała ona dwa typy szkół średnich: obwodowe i gimnazjalne. Szkoła obwodowa miała cztery klasy, gimnazjum osiem klas. W gimnazjach kurs czterech klas odpowiadał w przybliżeniu szkole obwodowej, w klasie piątej powtarzano program czteroletniego nauczania, a trzy następne klasy dzieliły się na filologiczne i techniczne. W klasach o profilu filologicznym kładziono nacisk na przedmioty humanistyczne. W Łomży powstało Gimnazjum.

4. Gimnazjum Gubernialne. Ustawą szkolną z 1840 r. gimnazjom przywrócono charakter ogólnokształcący, likwidując podział na filologiczne i techniczne. Jednocześnie skrócono czas nauki z ośmiu do siedmiu klas. Do programu nauczania wprowadzono w szerszym zakresie język rosyjski. Niemal zupełnie usunięto nauki przyrodnicze, a znacznie rozszerzono naukę języków obcych. Trzy lata wcześniej nazwy województw zmieniono na gubernie. Gimnazjum w Łomży stało się więc Gubernialnym. Przetrwało do 1850 r. Wiązało się to z reformą administracyjną kraju oraz z decyzją, że w każdej guberni ma być tylko jedno gimnazjum. W Królestwie Polskim w miejsce ośmiu powstało pięć guberni. Łomża znajdowana się nadal w guberni augustowskiej. I chociaż ta gubernia pozostała w niezmienionym obszarze, to posiadała i gimnazjum w Suwałkach, mieście skupiającym urzędy gubernialne. W Łomży od 1849 r. likwidowano kolejno klasy siódmą, szóstą i piątą.

5. Szkoła Powiatowa. Pozostałe po gimnazjum cztery klasy stanowiły Szkołę Powiatową. Jej program obejmował język polski, język łaciński, język rosyjski, arytmetykę, geometrię, krótki zarys historii polskiej i historii rosyjskiej z elementami historii powszechnej, kaligrafię i rysunki. Po dwóch latach nauczania dodano klasę piątą, podobnie jak w innych szkołach powiatowych powstałych na miejscu gimnazjów gubernialnych. Szkołę tę niekiedy nazywano „5-klasową szkołą filologiczną”. W Łomży uczyło czternastu wykładowców. Szkoła ta przetrwała do 1861 r.¹⁹⁰.

6. Gimnazjum Męskie. W 1862 r. wydano ustawę o reformie oświaty, powszechnie określanej jako „reforma Wielopolskiego”. Przywrócono szkole charakter polski a młodzież wyzwolono z rygoru opartego na systemie kar. W Warszawie utworzono trzy gimnazja, a po jednym w Kaliszu, Kielcach, Łomży, Piotrkowie, Pińczowie, Płocku, Radomiu, Siedlcach, Suwałkach i Szczebrzeszynie. Każde gimnazjum posiadało czternaście etatów nauczycielskich i trzy etaty administracyjne. W 1872 r. w Łomży dodano klasę ósmą, a w rok potem jeszcze klasę wstępną. Od 5 lutego 1869 r. przyjęto nazwę: ”Łomżyńskie Klasyczne Gimnazjum Męskie” i tak pozostało do czasu wojny. W 1876 r. było 327 uczniów, w 1886 r. – 458, w 1896 r. – 339, w 1906 r. – 228, w 1914 r. – 277; wśród nich katolicy, prawosławni, wyznawcy mojżeszowi, ewangelicy. Nauczycieli: w 1909 r. – 20, w 1911 r. – 21, w 1914 r. – 21. Gimnazjum istniało do pierwszej wojny światowej. W lutym 1905 r. w szkołach Królestwa Polskiego wybuchły strajki, także w Łomży. Szkole rządowej zarzucano: obcy język wykładowy, brak związku pomiędzy szkołą a miejscowym społeczeństwem, nieodpowiedzialność zarządów szkolnych przed krajem. Gimnazjum to, jak wszystkie poprzednie w Łomży, kształciło chłopców. Stanowiło ono niejako kontynuację poprzednich. Podkreślał to i wspólny gmach szkolny, niegdyś jezuicki, potem pijarski. Zaszły jednak pewne zmiany. Pierwotnie kompleks budynków miał kształt podkowy.

Środek zajmował klasztor i konwikt, skrzydło zachodnie – kolegium, skrzydło wschodnie – szkoła. Oba skrzydła ostały się, zaś środkową część rozbierano w dwóch etapach. W latach dwudziestych XIX wieku zburzono część skrzydła od strony kościoła, aby przeprowadzić drogę w kierunku Piątnicy. W latach osiemdziesiątych rozebrano resztę, przylegająca do skrzydła zachodniego. W 1898 r. rozpoczęto budowę nowego gmachu szkolnego, a do nauki przekazano 16 sierpnia 1900 r. Stanął poprzecznie do osi byłego kolegium, nieco dalej od Nowego Rynku. Obecnie nie ma śladu po budynkach jezuickich. Na miejscu kościoła zburzonego podczas ostatniej wojny jest trawnik i parking. Na miejscu dawnego kolegium i szkoły rozciąga się plac przed nowa szkołą. Rynek Nowy, nieco poszerzony, zmienił się w owalne rondo, zwane Placem Kościuszki.

7. Gimnazjum Żeńskie. Przed powstaniem styczniowym w Łomży nie było gimnazjum żeńskiego. Dnia 5/17 stycznia

1866r. wyszła ustawa o żeńskich gimnazjach i progimnazjach w Królestwie Polskim. Wówczas w każdej guberni powołano gimnazjum żeńskie. W 1869 r. w Łomży utworzono 4-klasowe gimnazjum żeńskie, w 1883 r. dodano klasę piątą, w 1884 r. klasę szóstą, w 1886 r. klasę siódma i tak zorganizowana szkoła przetrwała do wojny. W 1876 r. miała 111 dziewcząt, w 1886 r. – 178, w 1896 r. – 217, w 1906 r. – 247, w 1914 r. – 256; nauczycieli: w 1909 r. – 26, w 1912 r. – 22, w 1914 r. – 21. Gimnazjum żeńskie mieściło się początkowo w domu wynajętym, potem we własnych. W 1898 r. przy obecnej ulicy Bernatowicza wydzielono plac, w 1902 r. rząd zatwierdził budżet na budowę, dopiero w 1914 r. wzniesiono gmach szkolny. W lutym 1915 r., kiedy front przesuwał się kierunku wschodnim, państwowe gimnazja męskie i żeńskie przerwały nauczanie. W obu budynkach szkolnych Niemcy umieścili swoje urzędy.

8. Szkoła Handlowa Męska. Obok szkół rządowych rozwijało się inne szkolnictwo średnie. W 1896 r. rząd zezwolił na zakładanie w Cesarstwie Rosyjskim i w Królestwie Polskim szkół handlowych, które podlegały nie ministerstwu oświaty, a ministerstwu handlu. Po 1905 r. prawie wszystkie szkoły handlowe w Królestwie Polskim wprowadziły język wykładowy polski, gdy w szkołach rządowych język polski był przedmiotem nadobowiązkowym. W 1906 r. taka siedmioklasowa szkoła handlowa powstała w Łomży, w 1916 r. przekształciła się na 8-klasowe gimnazjum, a w 1918 r. została upaństwowiona. Szkoła realizowała w zasadzie program wykładany w gimnazjach państwowych, ale w języku polskim. W 1906 r. było 322 uczniów, w 1910 r. – 280, w 1912 r. – 273. Początkowo szkoła mieściła się w domu wynajętym przy ul. Długiej, od 1908 r. w kamienicy na ul. Dwornej róg ul. Sadowej.

9. Szkoła Handlowa Żeńska. W 1906 r. Maria Korzeniowska założyła 3-klasową szkołę dla dziewcząt i wkrótce przekształciła na 7-klasową z językiem polskim; w 1918 r. powstało 8-klasowe gimnazjum. W 1909 r. było 163 uczennic, w 1912 r. – 162. Szkoła wzorowała się na programie państwowych gimnazjów żeńskich.

10. W 1915 r. Szymon Goldlust założył gimnazjum koedukacyjne dla młodzieży żydowskiej, ale rozwinęło się ono dopiero w okresie międzywojennym¹⁹¹.

4. Okres międzywojenny

Z 1919 r. „Program naukowy szkoły średniej” utrzymywał szkołę ośmioletnią o dwóch szczeblach programowych: niższym trzyletnim przygotowawczym i wyższym pięcioletnim systematycznym. Pierwszy szczebel otrzymał nazwę gimnazjum niższego, drugi – gimnazjum wyższego. W gimnazjum niższym były więc klasy I, II III, w gimnazjum wyższym klasy IV-VIII. Klasy I, II i III posiadały program klas V, VI i VII szkoły powszechnej. Okólnik ministerstwa z 1929 r. ustalił identyczny plan godzin dla gimnazjum niższego i trzech ostatnich klas szkół powszechnych. Dzieci ze szkół wiejskich, przeważnie czterech klasach, zaczynały naukę w gimnazjum niższym, dzieci z Lompy zaczynały uczyć się w gimnazjum wyższym, gdy szkoły powszechne w miecie były w pleni zorganizowane, siedmioklasowe. Jednolitą ustawę szkolną uchwalono w marcu 1932 r.. Ustanowiono powszechny siedmioklasowy obowiązek szkolny, po wypełnieniu którego młodzież maila kształcić się nada do ukończenia osiemnastu lat. Młodzież szła też do szkół zawodowych o trzech typach: dokształcające, zasadnicze i przysposobienia zawodowego. Kształcenie przyszłych nauczycieli odbywało się w seminariach nauczycielskich, a nauczycieli szkół średnich na uniwersytetach. Seminaria nauczycielskie wygasły w r. szk. 1936/37. Oto szkolnictwo średnie i zawodowe w Łomży.

Gimnazja państwowe. 1) Gimnazjum męskie im. Tadeusza Kościuszki mieściło się przy ul Bernatowicza nr 6. W 1921 r. miało 486 uczniów, 1923 r. – 447, 1925 r. – 372, 1939 r. – 415. Dyrektorami gimnazjum byli: Józef Alichniewicz, Zygmunt Niklewski, Zygmunt Piotrowski, ,Jan Hellman, Wiktor Osiecki, Józef Julian Chmiel, Józef Tajchner. 2) Gimnazjum żeńskie im. Marii Konopnickiej przy Placu Kościuszki nr 15. W 1921 r. było 465 uczennic. 1923 r. – 447, 1925 r. – 348, 1930 r. – 286, 1933 r. – 261. Funkcje dyrektorów plenili: Beczkowicz, Makarewicz, Piotrowski, Kleindienst, Dobrowolski, Lickendorf, Wacława Peretjakiewiczowa, , Michał Sokorski, Mieczysław Pogonowski, Władysława Aspis, Tadeusz Poźniak, Antoni Źięba, Celestyna Orlikowska.

Gimnazja prywatne. 1) Gimnazjum koedukacyjne Szymona Goldlusta dla młodzieży żydowskiej powstało w 1915 r. Od 1920 r. posiadało niepełne prawa z zastrzeżeniem, od 1930 r. niepełne bez zastrzeżeń. W spisach ministerstwa wymieniono gimnazjum po raz ostatni w 1931 r. Szkoła znajdowała się przy ul. Dwornej 22. Liczba uczniów: w 1921 r. – 229, w 1923 r. – 234, w 1925 r. – 84, w 1930 r. – 65, w 1933 r. – 40. 2) Gimnazjum im. ks. Piotra Skargi. Podczas pierwszej wojny światowej w obawie przed Niemcami ludność z okolic Łomży masowo uciekała na wschód. Po zakończeniu walk ludzi wracali do domu. Jednym z reemigrantów był ks. Witold Supiński. Powziął on myśl założenia szkoły dla dzieci nie mających możliwości kształcenia się z powodu opóźnionej powrotu do swoich stron i przepełnienia szkół łomżyńskich. W listopadzie 1918 r. uzyskał koncesję na otwarcie „Progimnazjum 4-klasowego Filologicznego Męskiego” z programem szkół podstawowych. Kierownikiem szkoły został dr Wiktor Supiński. Wkrótce ks. Supiński wycofał się z prowadzenia szkoły. Od wrześnią właścicielem szkoły stał się Zarząd Zjednoczenia Księży Diecezji Sejneńskiej. Zakład przyjął nazwę „Gimnazjum Męskie Prywatne im. ks. Piotra Skargi”. Ministerstwo pozwoliło na otwarcie klasy piątej. W latach następnych powstawały kolejne klasy: szósta, siódma i ósma; pierwsza matura odbyła się w 1924 r. W ciągu kilka lat gimnazjum poosiadało wszystkie klasy i przeżywało swój rozkwit, potem nastąpił regres. W r. szk. 1928/29 zamknięto klasę piątą i szóstą, w roku następnym zamknięto pozostałe klasy. O zamknięciu szkoły zadecydowało kilka powodów. Uczniowie gimnazjum pochodzili głównie z wiosek a tam bardzo uwidocznił się ówczesny kryzys ekonomiczny. Szkoła nie posiadała własnych profesorów. Pedagodzy dochodzący z innych szkół często spóźniali się albo opuszczali lekcje z powodu obowiązkowych zastępstw we własnym zakładzie. Dlatego postanowiono umożliwić uczniom przejście do coraz liczniejszych i lepiej dotowanych szkół państwowych. Od 1920 r. dyrektorem gimnazjum był ks. dr Stanisław Pardo, od 1923 r. ks. dr Michał Piaseczyński. Grono nauczycielskie zmieniało się bardzo często, w sumie było 57 profesorów. Jedynie kilku z nich było zatrudnionych na stałe w szczytowym rozwoju gimnazjum. Inni dochodzili z różnych szkół łomżyńskich. Uczniowie pochodzili głównie z terenu powiatu łomżyńskiego. W 1918 r. było ich 128, najwięcej w 1922/23 – 275, potem liczba uczniów malała. Uczniowie płacili za swoje utrzymanie, wielu z nich otrzymywało zniżki w opłatach. Z pomoc przychodziła diecezja i ministerstwo szkolnictwa. Gimnazjum mieściło się w domu dzierżawionym i kilkakrotnie zmieniało miejsce: od 1918 r. było w prywatnym domu przy ul. Sienkiewicza 8, od 1923/24 przy ul. Stacha Konwy 15 w lokalu przerobionym z koszar wojskowych, potem przy ul. Polowej 15. Szkoła była typu humanistycznego. Trzymała się programu gimnazjum państwowego, ale nie posiadała pełnych praw państwowych. Władza szkolna wyznaczała delegata przy egzaminach dojrzałości. Maturę osiągnęło 106 uczniów. Początkowo szkoła nie posiadała własnego internatu. Utworzono go w 1922 r. Grupa internistów starszych klas tworzyła „Małe Seminarium”. Potem dołączyli i młodsi ich koledzy. W poszczególnych latach w internacie przebywało od kilkunastu do czterdziestu chłopców. 3) W 1919 r. biskup Romuald Jałbrzykowski założył liceum męskie. W 1922 r. skupiało ono 22 chłopców. W następnym roku liceum uległo likwidacji. Liceum było przeznaczone głównie dla kandydatów do seminarium duchownego, którzy nie posiadali świadectwa ukończenia szkoły średniej; liceum miało umożliwić im zdobycie świadectwa państwowego. 4) Kolegium św. Fidelisa przy klasztorze kapucynów zostało utworzone w 1922 r., a istniało do wojny. Kształtowanie się struktur szkoły odbywało się stopniowo. Z początku uczniowie uczęszczali do publicznych szkół łomżyńskich, a klasztor zapewniali im mieszkanie, utrzymanie i opiekę wychowawczą. Rychło jednak zaczęto organizować nauczanie we własnym zakresie, by wreszcie dojść do posiadania własnej kadry pedagogicznej, ]budynku mieszczącego izby szkolne oraz internat. Do końca roku szkolnego 1935/36 szkoła używała nazwy Kolegium św. Fidelisa oo. Kapucynów w Łomży. Od roku następnego wprowadzono nazwę Małe Seminarium Serafickie w Łomży, ale w praktyce funkcjonowała także nazwa dotychczasowa. Przez cały czas swego istnienia szkoła nie miała praw państwowych. W Kolegium większość jego uczniów pochodziła z Łomży i okolicy. Byli to synowie przynajmniej średnio zamożnych rodziców, gdyż szkoła pobierała opłaty za naukę. Zdecydowana większość uczniów po skończeniu szkol nie obierała stanu duchownego, aczkolwiek Kolegium miało w założeniu do tego przygotowywać. Na około 500 uczniów, którzy wykształcenie zdobyli Kolegium, stan duchowny obrało 74 (15%), z tego 49 wstąpiło do Kapucynów¹⁹².

Seminaria nauczycielskie. 1) W 1916 r. Polska Macierz szkolna założyła seminarium nauczycielskie męskie. Początkowo uruchomiono dwa kursy, potem dalsze kursy. W 1919 r. seminarium zostało upaństwowione. Szkoła mieściła się przy ul. Stacha Konwy 7. Liczba uczniów: w 1923 r. – 220, w 1925 r. – 198, w 1930 r. – 145. Dyrektorami byli: Piotrowski, Hellman, Edward Krynicki, Tomasz rabiński, Eugeniusz Włodzimierz Liskowacki, Roman Młyński. 2) W 1918 r. Polska Macierz Szkolna powołała również seminarium nauczycielskie żeńskie, które w 1919 r. zostało upaństwowione. Nosiło ono imię Narcyzy Żmichowskiej. Z końcem roku szkolnego 1932/33 seminarium zostało zlikwidowane. W r. szk. 1937/38 utworzono państwowe liceum pedagogiczne. Szkoła mieściła się przy ul. Zjazd 1. Liczba uczennic: w 1923 r. – 135, w 1925 r. – 135, w 1930 r. – 205. Szkoła znajdowała się początkowo w domu doktora Michałowskiego przy ul. Dwornej, w 1923 r. została przeniesiona do budynku przy ul. Zjazd nr będącego własnością Stanisława Chodźki. Dyrektorami byli: Janina Markiewiczowa, Maria Czułajewska, Włodzimierz Liskowacki. Seminarium miało szkołę ćwiczeń początkowo przy ul. Wiejskiej, od 1923 r. przy ul. Długiej¹⁹³.

W okresie międzywojennym inspektora szkolny w Łomży był włączony do następujących kuratoriów: do białostockiego 0d 16 05 1922 r. do 01 10 1927 r., do warszawskiego od 1927 r. do 01 09 1932 r., do brzeskiego od 1932 r. do 1939 r.

5. Po 1945 r.

Podczas wojny gmach liceum przy ul. Bernatowicza został częściowo zniszczony. W kwietniu 1945 r. starosta miasta stwierdził, że przy pomocy funduszu z województwa odremontowany został gmach przeznaczony do użytku gimnazjum. W latach 1945 – 1948 gimnazjum i liceum mieściło się w przy ul. Zjazd w Domu Chodźki. Budynek był jednak za mały, w związku z tym planowano odrestaurowanie gmachu gimnazjum przy ul. Bernatowicza. Brakowało ławek i podręczników. Pracę podjęło 25 wykwalifikowanych nauczycieli. Starosta dodał, iż oprócz gimnazjum państwowego istniała prywatna szkoła średnia ogólnokształcąca wieczorowa dla dorosłych, będąca własnością gminy. Warunkiem przyjęcia do niej było ukończenie 14 lat życia i nie przekroczenie 30 lat. Przerabiano program klas VIII, IX, X i XI w ciągu czterech kolejnych rocznych kursów. Dyrektorem był Eugeniusz Kraszewski. Gimnazjum dla dorosłych mieściło się w budynku szkoły podstawowej nr 3. W miesiąc potem dr Osiecka stwierdziła na zebraniu rady miasta, że dość duża ilość dzieci nie może być przyjęta do szkoły średniej ze względu na szczupłość lokalu. Należałoby przewidzieć pewną sumę w budżecie na remont któregokolwiek z nadających się domów i pomieścić tam prywatną średnią szkołę miejską, a także przewidzieć odpowiednią kwotę na remont byłego gimnazjum przy ul. Bernatowicza. Na jesieni 1945 r. lekcje wieczorowe będą musiały być przerwane i młodzież po pięcioletnim okresie wojny nadal pozostanie bez nauki. Dr Osiecka zaproponowała powołanie komitetu do odbudowy szkoły, do czego przychyliła się rada miejska¹⁹⁴.

W latach następnych istniały dwa licea: Liceum Ogólnokształcące i Liceum Ogólnokształcące dla Pracujących ( umownie pierwsze oznaczamy literą I, drugie cyfrą II). Oto liczba uczniów. W 1952 r. podano, że do szkoły ogólnokształcącej będzie przyjętych 114 uczniów z terenu połowy powiatu, z czego widać, iż około 78% dzieci musiało szukać miejsca w szkołach zawodowych. W 1961 r. uczyło się w I – 455 uczniów, w II – 69 uczniów, w 1968 r. w I – 514, w II – 340, w 1972 r. w I – 600, w II – 430, w 1973 r. w I – 680, w II – 430, w 1975 r. w I – 820, w II – 573, w 1976 r. w I i w II – 1285, w 1984 r. w I – 645, w II – 203, w 1985 r. w I – 640, w II – 210, w 1986 r. w I – 640, w II – 181, w 1991 r. były trzy szkoły, w dwóch dziennych 852 uczniów, w wieczorowej 138 uczniów, w 1998 r. było pięć szkół, w czterech dziennych 1964 uczniów, w wieczorowej 146 uczniów¹⁹⁵.

6. Reforma w 1999 r.

Szkoły publiczne

Szkoły publiczne. W oparciu o ustawę szkolną z 8 stycznia 1999 r. i o liczne przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego, Rada Miejska Łomży ustaliła od dnia 1 09 2002 r. następującą sieć szkół ponadgimnazjalnych na terenie Miasta Łomży. I Liceum Ogólnokształcące im. T. Kościuszki ul. Bernatowicza 4, II Liceum Ogólnokształcące im. M. Konopnickiej ul. Plac Kościuszki 3 (otwarte 1 06 1992), III Liceum Ogólnokształcące im. Żołnierzy Obwodu Łomżyńskiego Armii Krajowej ul. Senatorska 13 (otwarte 1 06 1992). Następnie zostaną podane Zespoły Szkół, w których były obok siebie istniały licea ogólnokształcące, licea profilowane, technika i zasadnicze szkoły zawodowe. Te rodzaje szkół autor wyróżnił w trzech wyżej podanych systemach nauczania. Oto zespoły szkół: Zespół Szkół Technicznych im. Marii Skłodowskiej-Curie ul. Zielona 21, Zespół Szkół Mechanicznych i Ogólnokształcących im. Marszałka Józefa Piłsudskiego ul. Przykoszarowa 22, Zespół Szkół Drzewnych im. Komisji Edukacji Narodowej ul . Aleja legionów 9, Zespół Szkół Ekonomicznych ul. Kopernika 16, Zespół Szkół Weterynaryjnych ul. Stacha Konwy 11, Zespół Szkół Specjalnych ul. Nowogrodzka 4, Zasadnicza Szkoła Zawodowa, Zakład Doskonalenia Zawodowego ul. Wojska Polskiego 161. Ponadto z dniem 1 09 2003 r. powstało Centrum Kształcenia Praktycznego i Ustawicznego ul. Przykoszarowa 22.

Uchwałą Rady Miejskiej z 27 lutego 2002 r. w związku z reformą szkolnictwa ponadpodstawowego dokonano od 1 09 2002 r. zmian organizacyjnych wliceach ogólnokształcących. 1) I Liceum Ogólnokształcące ul. Bernatowicza 1 zostało przekształcone z 4-letniego na trzyletni cykl kształcenia. Przy ul. Bernatowicza było też Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych. 2) II Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej ul. Plac Kościuszki 1 – z 4-letniego na trzyletni cykl kształcenia. 3) III Liceum Ogólnokształcące im. Żołnierzy Obwodu Łomżyńskiego Armii Krajowej ul. Senatorska 13 – z 4- letniego na trzyletni letni system kształcenia. 4) Kiedy powstało ??? IV Liceum Ogólnokształcące ul. Zielona 21 – z 4-letniego na trzyletni system kształcenia. 5) Kiedy powstało ??? V Liceum Ogólnokształcące (włączone 1 09 2000 do Zespołu Szkół Mechanicznych) ul. Przykoszarowa 22 – z 4- letniego na trzyletni system kształcenia. 6) Z dniem 1 09 2002 zostało założone VI Liceum Ogólnokształcące ul. Kopernika 16. 7) Z dniem 1 09 ……zostało założone VII Liceum Ogólnokształcące ul. Stacha Kowny 11. 8) Z dniem 1 09 2003 r. zostało założone Liceum Ogólnokształcące Nr 1 dla Dorosłych ul. Przykoszarowa 22 oraz Liceum Ogólnokształcące Nr 1 dla Dorosłych w Łomży ul. Przykoszarowa 22, wchodzące w skład Centrum Kształcenia Ustawicznego, o trzyletnim cyklu kształcenia. 9) Z dniem 1 09 2002 r. zostały utworzone licea profilowane: Nr IV, ul. Zielona 21, Nr V, ul. Przykoszarowa 22, Nr VI ul. Kopernika 16, Nr VII ul. Stacha Konwy 11, Nr IX ul. Aleja Legionów 9Liceum Techniczne o 4-letnim cyklu kształcenia zostało przekształcone w liceum profilowane. Licea ogólnokształcące i licea profilowane miały 3-letni cykl kształcenia (profilowane w profilach ogólnozawodowych), których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego. Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego ul. Sadowa 12 istnieje od 1 09 2003 r. Liceum Plastyczne ul. Marii Skłodowskiej-Curie 1 istnieje od 1 09 1992 r., istnieje. Poprzednio mieściło się przy ul. Plac Kościuszki 3, następnie przy ul. Sadowej 12¹⁹⁶.

Szkoły niepubliczne

W ustawie z 7 września 1991 r. (Dziennik Ustaw 1991 nr 95 poz. 425) podano, że „szkoła i placówka może być szkołą i placówką publiczną i niepubliczną”. Ustawa przyczyniła się do tworzenia szkół niepublicznych.

Stowarzyszenie „Pokój i Dobro”, od 1993 r. Diecezja Łomżyńska: ul. Sadowa 12.Liceum Ogólnokształcące Katolickiego Stowarzyszenia „Pokój i Dobro”, od 1 09 1993 Katolickie Liceum Ogólnokształcące Diecezji Łomżyńskiej im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego, istniało do 31 08 2005. Zakład Doskonalenia Zawodowego ul. Wojska Polskiego 161. Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych–Zaoczne 1 09 1998, istnieje. Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych 1 09 1998, istnieje. Lech Mierzejewski ul. Aleja legionów 49. II Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych 30 09 2003, od 1 09 2004 IV Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych, istnieje. Wyższa Szkoła Zarządzania im. Bogdana Jańskiego ul. Krzywe Koło 9. Liceum Ekonomiczne im. B. Jańskiego 1 09 1997 r. do …….Społeczno-Oświatowe Stowarzyszenie Pomocy Pokrzywdzonym i Niepełnosprawnym „Edukator” ul. Wojska Polskiego 29A. Zaoczne Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych ul. Aleja legionów 9 od 1 09 2000 do 31 08 2002. Zaoczne Liceum dla Dorosłych ul. Wojska polskiego 29A od 1 09 2002 do 31 08 2006. Towarzystwo Wiedzy Powszechnej ul. Mickiewicza 6. Pomaturalne i Policealne Studium zarządzania i Marketynku wpisane do rejestru 15 10 1996. istniała do 31 08 2003. Pomaturalne i Policealne Studium Rachunkowości 1 09 2002, istnieje. Łomżyńskie Stowarzyszenie Naukowo-Techniczne NOT ul. Polowa 45. Policealne Studium Informatyki 1 09 1992 – 31 08 1999. Policealne Studium Informatyczne 1 09 1998 – likwidacja 5 05 2000. Policealne Studium Informatyczno-Ekonomiczne 1 09 1999 – 31 08 2003. Policealne Studium Informatyczne 1 09 2000, istnieje. Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości im. B. Jańskiego ul. Krzywe Koło Liceum Ogólnokształcące jest od 1 09 2000. Zakład Doskonalenia Zawodowego ul. Wojska Polskiego 161. Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych 1 09  1998 – 31 08 2004, od 1 09 2004 Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych.

 Źródła:

187 A. Załęcki, Jezuici w Polsce, t. 4, cz. 3, Kraków 1905, s. 1026. L. Piechnik, Jezuickie kolegium, s. 10-30. L. Paszenda, Dzieje zabudowań jezuickich , s. 18, 27, 33, 53-60.