Dzieje Łomży. Tysiącletnie. Rozdział VIII. (XIII-XVI)

XIII. Regionalny Ośrodek Kultury

W mieście istnieje również Regionalny Ośrodek Kultury. Swoimi początkami sięga on 1947 r., chociaż dopiero od 1953 r. można mówić o działalności zorganizowanej. Wtedy to powstała orkiestra dęta. W kolejnych latach działały zespoły: wokalny, baletowy, cygański, teatralny, plastyczny, fotograficzno-filmowy. Dom Kultury zmieniał swoje siedziby i nazwy. W latach 1953 – 1990 mieścił się przy ul. Sadowej. Przez wiele lat w tym samym budynku były: kino „Październik”, Muzeum Okręgowe i biblioteka. W 1990 r. ówczesna instytucja przeniosła się do Urzędu Wojewódzkiego, w 1996 r. otrzymała nową, już samodzielną siedzibę przy ul. Małachowskiego 4, gdzie pozostaje do dzisiaj. Zmiany nazwy Domu Kultury wiązały się przede wszystkim ze zmianami administracyjnymi. Od 1953 r. do 1975 r. był to Powiatowy Dom Kultury, w latach 1975 – 1992 Wojewódzki Dom Kultury, od 1992 r. do 1998 r. Regionalny Dom Kultury. Od 1999 r., a więc od kolejnej zmiany administracyjnej kraju, pełna nazwa instytucji brzmi: Regionalny Ośrodek Kultury w Zbójnej Biuro w Łomży. Obecnie Regionalny Ośrodek Kultury organizuje wiele imprez o charakterze ponad lokalnym, wśród których należy wymienić: Ogólnopolskie Dni Kultury Kurpiowskiej, Festiwal Muzyczne Dni Drozdowo – Łomża, Ogólnopolskie Plenery Malarskie w Osowcu czy Ogólnopolskie Turnieje Tańca Towarzyskiego. Przy regionalnym Ośrodku Kultury działają: Zespół Pieśni i Tańca „Łomża”, Klub Tańca Towarzyskiego „Akat”, Kwartet Wokalny „Mezzoforte”, Klub Plastyków Nieprofesjonalnych, Sekcja Muzyczna, Zespół Muzyczny „Rodzeństwo Lewiarzy”, Kapela Kurpiowska²⁴²

XIV. Fotografia a dzisiaj

Ogłoszenie wynalazku fotografii nastąpiło w 1839 r., we Francji. Historia łomżyńskiej fotografii rozpoczyna się w 1861 r., kiedy powstał pierwszy zakład. Zachowało się najwięcej starych fotografii z zakładu Tyburcjusza Chodźki, który do koca XIX wieku portretował mieszczan, rodziny ziemiańskie, ludzi teatru i straży pożarnej. Jego pracownia mieściła się w domu przy ul. Zjazd na tyłach gimnazjum. Później firmę przejął J. Gorczyński. Z drugiej połowy tamtego stulecia pochodzą fotografie firmy „H. Beck” przy ul. Wiejskiej wykonane przez ten zakład, który po zmianie właściciela przyjął nazwę „Rafael”. W 1899 r. urzędowe rejestry stwierdzały istnienie w Łomży siedmiu zakładów fotograficznych. Z początkiem XX wieku powstały w Łomży nowe zakłady: K. Śledzińskiej, E. Zajączkowskiego oraz J. Cyroto, wszystkie przy ul. Dwornej. Istniały także zakłady żydowskie: „Foto-Rembrandt” i „Bernardi” prowadzone przez Leona Jesionowskiego. Fotograf Lucenko utrwalał widoki miasta i uroczystości, Bobrow upamiętniał uroczystości i defilady, Stanisław Ignatowicz wykonywał głównie zdjęcia szkolne²⁴³. W ostatnich latach aparaty fotograficzne są czymś powszechnym. W mieście jest kilka zakładów fotograficznych.

XV. Pomniki

Dnia 7 maja 1967 r. mieszkańcy Łomży i powiatu łomżyńskiego wznieśli pomnik Jakuba Wagi, wybitnego botanika i długoletniego nauczyciela szkół łomżyńskich w XIX wieku. Na pomniku jest napis: „ Jakub Waga 1800 – 1872 autor Flory Polskiej”. Pomnik z piaskowca stanął w Ogrodzie Miejskim.

Z 1973 r. pochodzi pomnik-popiersie Zygmunta Glogera. Na pomniku jest napis: „ Zygmunt Gloger 1845 – 1910, syn Ziemi Łomżyńskiej, historyk – etnograf, badacz polskiego folkloru, autor Encyklopedii Staropolskiej, pierwszy prezes Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Łomża 1973”. Pomnik znajduje się przy ul. Polowej.

W 1987 r. przed budynkiem banku przy ul. Dwornej umieszczono spiżowe popiersie Bogdana Stefana Winiarskiego. Na popiersiu jest napis: „Profesor Bohdan Stefan Winiarski 1884 -1969. Przewodniczący Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze w latach 1961 – 1964, syn Ziemi Łomżyńskiej. Ufundowany staraniem społeczeństwa Łomży w Roku Pokoju”. Pomnik odsłonięto 10 kwietnia 1984 r., znajduje się przy ul. Dwornej.

W 1992 r. na posesji Seminarium Duchownego stanął pomnik Papieża Jana Pawła II. Na pomniku jest napis: „Ojciec Święty Jan Paweł II nawiedził Kościół Łomżyński 4 – 5 czerwca 1991 r.” W 2001 r. przy katedrze umieszczono pomnik Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Na pomniku jest napis: „Stefan Kardynał Wyszyński 1901 – 1981. Synowi tej Ziemi, Prymasowi Tysiąclecia Diecezja Łomżyńska”. Na tabliczce z boku jest napis: „Pomnik ten powstał staraniem biskupa łomżyńskiego Stanisława Stefanka i biskupa Tadeusza Zawistowskiego jako wspólne dzieło Kościoła Łomżyńskiego w roku Prymasa Tysiąclecia. W setną rocznicę jego urodzin pomnik ten poświęcił Józef Kardynał Glemp Prymas Polski 4 VIII 2001”. W 1999 r. przed kościołem pod wezwaniem Miłosierdzie Bożego ustawiono spiżowy pomnik Chrystusa Króla Wszechświata. Na pomniku jest napis: „Jezu Chryste królu wszechświata błogosław ojczyźnie naszej. Otwórzcie drzwi Chrystusowi – Jan Paweł II” (w 1991 r. w tym miejscu papież Jan Paweł II spotkał się z wiernymi). W 1986 r. na ścianie domu przy ul. Senatorskiej nr 6 umieszczono tablicę w 44 rocznicę zagłady getta łomżyńskiego. W 1989 r. prezydent miasta przekazał radzie miejskiej wniosek grupy mieszkańców Łomży w sprawie usunięcia z frontowej ściany Urzędu Wojewódzkiego tablicy upamiętniającej pobyt w 1920 r. w Łomży Feliksa Dzierżyńskiego i Juliana Marchlewskiego, którzy przybyli tutaj z wojskiem bolszewickim i zaprowadzali nowe rządy²⁴⁴.

XVI. Uroczystości państwowe

1. Okres międzywojenny

Wśród uroczystości państwowych należy wymienić szczególnie 3 Maja, 11 Listopada, imieniny prezydenta kraju, wizyty znacznych osobistości politycznych oraz trzeba wspomnieć o 1 Maja. Jeszce przed zakończeniem wojny w Łomży miały miejsce dwa wydarzenia: 2 listopada 1916 r. odsłonięcie pomnika Powstańców 1863 r. umiejscowiony przy szosie Zambrowskiej na tak zwanej Łączce, czyli w miejscu rozstrzelania i powieszenia dwudziestu jeden powstańców. Ponadto w 1917 r. ustawiano obelisk pamiątkowy Tadeusza Kościuszki w centrum obecnego ronda w kierunku na Piątnicę²⁴⁵.

3 Maja. Podczas zaborów nie było warunków do uroczystych obchodów rocznic Konstytucji 3 Maja. Dzień ten pozostał jednak w pamięci kolejnych pokoleń, o czym świadczyły wydarzenia poprzedzające powstanie styczniowe. W dniu 3 maja 1862 r. w Warszawie, za zapewne i w innych miastach, oświetlono okna domów, ludzie przybrali odświętne stroje, w kościołach i domach śpiewano pieśni patriotyczne. Po odzyskaniu niepodległości nawiązano do ślubów lwowskich króla Jana Kazimierza i w 1920 r. ustanowiono święto Maryi Królowej Polski przeznaczając na modły dzień 3 maja. W konkordacie z 1925 r. zapisano, że w dzień Święta Narodowego Trzeciego Maja będzie odmawiana modlitwa za pomyślność kraju i jego prezydenta. W 1928 r. biskup Stanisław Łukomski przypomniał duchownym, że jakkolwiek 3 maja nie jest dniem obowiązkowego świętą kościelnego, to ze względu na jego uroczysty charakter narodowy należy odprawia okazalsze nabożeństwo, a po nim odmówić przepisane modły za Ojczyznę. W 1917 r. obchód tego święta odbył się, w przeciwieństwie do roku poprzedniego, cicho i spokojnie. Uroczystości rozpoczęto nabożeństwem w farze z udziałem szkół średnich i podstawowych, rady miejskiej, różnych stowarzyszeń, sztabu 4 pułku wraz z kompanią honorową. Podczas mszy śpiewał chór 4 pułku i przygrywała orkiestra wojskowa. Potem w kinie „Miraże” odbył się uroczysty poranek. W 1918 r. odprawiano mszę w kościele farnym. W czasie jej trwania w instytucjach i biurach polskich przerwano wszelkie czynności, także zamknie sklepy (z wyjątkiem żydowskich, w których półotwarte drzwi wskazywały na formalne tylko przerwanie pracy). Potem w szkołach odbyły się akademie. W 1920 r. o godzinie dziewiątej przed kościołem katedralnym zebrało się duchowieństwo, wojsko, instytucje państwowe i społeczne, stowarzyszenia, bractwa, straż ogniowa, szkoły. Balkony mieszkań były udekorowane. W 1925 r. na posiedzeniu rady miejskiej postanowiono utrzymać tradycyjny pochód po ukończeniu nabożeństwa w kościele farnym, zalecono szkołom i korporacjom społecznym udział w pochodzie. Pochód przeszedł z kościoła ulicami: Dworną, Giełczyńską i Starym Rynkiem na Plac Kościuszki, gdzie wysłuchano pierwszego przemówienia. Po defiladzie było wygłoszone drugie przemówienie z balkonu gmachu banku ziemskiego i nastąpiło rozwiązanie pochodu. W 1927 r. w Łomży, tak jak i w całym kraju, uroczystości rozpoczęły się w przeddzień święta. Wieczorem wyruszyły na ulice miasta trzy orkiestry: wojskowa, straży ogniowej i gimnazjum męskiego, które obchodząc grały przed gmachami instytucji państwowych i samorządowych. O godzinie dziesiątej biskup Stanisław Łukomski odprawił w katedrze mszę świętą, następnie spod katedry ulicami Dworną, Krótką i Długą pochód udał się na Plac Kościuszki i tam rozpoczęła się wielka defilada. Na przedzie pochodu szły dwa bataliony 33 pułku piechoty, za nimi przysposobienie wojskowe, straż ogniowa, policja państwowa, wszystkie szkoły powszechne, uczniowie gimnazjum męskiego, uczennice gimnazjum żeńskiego, seminarium nauczycielskie męskie, seminarium nauczycielskie żeńskie, stowarzyszenie młodzieży męskiej i żeńskiej. Przygrywała stale orkiestra wojskowa a w przerwach jej popisu orkiestra straży ogniowej i gimnazjum męskiego. Władze miasta przyjmowały defiladę na ulicy Szosowej przy Ogrodzie Miejskim. Podobny przebieg miary obchody 3 Maja w 1930 r.²⁴⁶

11 Listopada. Dzień odzyskania niepodległości posiadał mniej uroczysty charakter. Biskupi uważali, ze było to święto „partyjne”, a nie narodowe. Biskup St. Łukomski powiadamiał księży, aby w czasie uroczystości narodowych 3 maja i 15 sierpnia odprawiali nabożeństwa zawsze, natomiast w dniu 11 listopada, w dniu imienin prezydenta oraz w dnie innych obchodów okolicznościowych na każdorazowa prośbę władz cywilnych. W 1928 r. obchodzono w kraju dziesięciolecie niepodległości. W Łomży uroczystości rozpoczęły się w przeddzień, w sobotę 10 listopada. Dzieci nie poszły do szkoły. O godzinie dwunastej odbyła się akademia w budynku kinoteatru „Reduta”. O godzinie piętnastej na życzenie rady miejskiej zamknięto sklepy, przerwano pracę w instytucjach i przedsiębiorstwach. Żołnierze 33 pułku piechoty zajęli posterunki w bramach i zaułkach ulic. Kanonada wzmagała się, Aż nagle zauważono formalny atak na ulicach miasta przeciwko ukrytym w bramach żołnierzom. Zagrały karabiny maszynowe, żołnierze z krzykiem biegli do ataku. Była to inscenizacja rozbrajania Niemców w dniu 1 listopada 1918 r. Następnie trzy orkiestry: wojskowa, straży ogniowej i gimnazjum męskiego zeszły się pod gmachem starostwa, gdzie przemawiał starosta, następnie orkiestry wróciły pod gmach magistratu i wysłuchano przemówienia prezydenta miasta. Potem orkiestry, wojsko i straż ogniowa udały się na Plac Sienkiewicza, gdzie odbył się apel poległych. Tak skończyły się uroczystości w sobotę. W niedzielę o godzinie dziesiątej biskup ST. Łukomski odprawił w katedrze mszę świętą. Wojsko milo swoją mszę polową przed kościołem garnizonowym na Placu Sienkiewicza. Wojsko i cywile uformowali razem olbrzymia defiladę. Po obiedzie na Placu Kościuszki orkiestry wojskowa i straży ogniowej dawały koncerty popularne. W tymże dniu po raz pierwszy wystąpił publicznie ze swoją orkiestrą Związek Młodzieży Polskiej. Co roku w dniu 11 listopada odbywały się defilady wojskowe. Odbierał je generał brygady, dowódca 18 Dywizji Piechoty stacjonującej w Łomży, Czesław Młot Fijałkowski. Defilował łomżyński 33 pułk piechoty oraz inne oddziały wojskowe. W 1930 r. również z okazji dziesięciolecia „cudu nad Wisłą” odbywały się uroczystości o charakterze bardziej religijnym, modlitewnym. Biskup St. Łukomski wystosował z tej okazji list pasterski do diecezjan, zaś Łomżyński Komitet Obywatelski sformułował okolicznościową odezwę do mieszkańców. W prasie łomżyńskiej obszernie przypominano wydarzenia sprzed dziesięciu lat²⁴⁷

2. Osobistości oficjalne

W prasie kilkakrotnie wspominano imieniny prezydenta kraju. W 1930 r. w przeddzień imienin Ignacego Mościckiego odbył się występ orkiestry 33 pułku piechoty, natomiast w dniu 2 kutego o godzinie dziesiątej odbyła się msza święta w katedrze, a po niej defilada wojska, przysposobienia wojskowego i organizacji społecznych. W 1932 r. biskup St. Łukomski zarządził dla całej diecezji nabożeństwo w intencji Prezydenta, a w katedrze sam odprawił o godzinie dziewiątej mszę świętą. W 1934 r. Łomża uczciła ten dzień ozdabiając domy flagami narodowymi. W katedrze na mszy świętej zgromadziło się duchowieństwo i liczni mieszkańcy. W października 1923 r. szczególnie uroczyście witano w Łomży prezydenta państwa Stanisława Wojciechowskiego, który jechał do Wilna. Ustała wtedy wszelka praca i handel. Przy bramie triumfalnej i na ulicach stało wojsko, władze państwowe i samorządowe, delegacje, straż ogniowa, strzelcy, harcerze, ucząca się młodzież i dzieci. O godzinie 14¹⁵ dzwony kościelne i orkiestra wojskowa oznajmiły przyjazd gościa. Przy katedrze powitał go biskup Romuald Jałbrzykowski i razem weszli do świątyni. Dnia 26 września 1928 r. przejeżdżał przez Łomżę prezydent państwa Ignacy Mościcki. Przy Szkole Mierniczej ustawiono bramę triumfalną z napisem „Sercem witamy”. Przybyły delegacje reprezentujące niemal wszystkie instytucje państwowe i samorządowe oraz dość licznie organizacje społeczne. Wojsko utworzyło szpaler dwustronny od koszar do bramy powitalnej, poza nią ustawiły się szpalerami szkoły powszechne, szkoły średnie i straż ogniowa; szpaler sięgał do Placu Sienkiewicza. Dostojnego gościa powitał prezydent miasta Władysław Świderski. Zaznaczano również przejazdy wyższych urzędników państwowych. Dnia 23 stycznia 1920 r. Łomża po raz pierwszy witała przedstawiciela rządu w osobie Stanisława Wojciechowskiego, ministra spraw wewnętrznych. Uroczyście przyjmowano go przy wjeździe do miasta. W 1928 r. uczczono dzień imienin Józefa Piłsudskiego. Obchód rozpoczął się w przeddzień, 18 marca wystąpieniem orkiestry 33 pułku piechoty. W dniu imienin o godzinie dziesiątej odprawiono mszę świętą w katedrze, po niej odbyła się defilada z udziałem wojska, przysposobienia wojskowego i młodzieży szkolnej, a wieczorem akademia w sali gimnazjum żeńskiego. Starostwo, magistrat i gmachy wojskowe były udekorowane i iluminowane²⁴⁸.

3. 1 Maja

Inny charakter, już nie oficjalnie państwowy, miały uroczystości 1 Maja. W 1920 r. w prasie podano, że tego dnia odbył się w Łomży pochód socjalistyczny. W dwa lata potem pochód wyruszył z Placu Pocztowego, na przedzie niesiono czerwony sztandar. W 1926 r. pomimo dnia powszedniego na Placu Pocztowym zebrał się parotysięczny tłum (tak podawała socjalistyczna „Wspólna Praca”) i ze śpiewem wyruszył na Stary Rynek, gdzie przemawiał pan Czarnecki. Potem zgromadzono się w Domu Ludowym. W 1928 r. wśród uczestników pochodu z czerwonym sztandarem i transparentami było wielu wyznawców mojżeszowych. W 1929 r. również udano się na Stary rynek, w czasie pochody sklepy były pozamykane, odczuwano brak własnej orkiestry. W 1930 r. w pochodzie Polskiej Partii Socjalistycznej Lewicy brało udział około 300 osób (w tym około 30% Żydów), zaś na wiecu łącznie z przybyłym tłumem około 1000 osób. W 1932 r. pochód przeszedł ulicami miasta, przed magistratem wygłoszono kilka przemówień przeciw ustrojowi i systemowi rządzenia; wśród zebranych miało być dwie trzecie Żydów. W 1933 r. przed magistratem wygłoszono przemówienia i odczytano rezolucję. Tam policja rozwiązała pochód i zabroniła dalszych manifestacji ulicznych. W czasie przemarszu pochodu pod magistrat przygrywana orkiestra kolejowa z Ostrołęki²⁴⁹.

242 L. Taborski, Regionalny Ośrodek Kultury, w: Kalendarz Łomżyński na rok 2004, Loża 2003, s. 87.

249 Gazeta Łomżyńska 05 05 1920, 05 05 1922. Wspólna Praca 09 05 1926, 19 05 1929. Życie i Praca 06 05 1928, 08 05 1932. ArPb, Urząd Wojewódzki Białostocki 1919-1939, sygn. 53 k. 52. J. Kowalczyk, Komunistyczna Partia Polski w okręgu łomżyńskim 1919-1939, Warszawa 1975, s. 199.