Spis treści Hide

Dziedzictwo Powstania Styczniowego POWSTANIE STYCZNIOWE W DAWNYM OKRĘGU BIEBRZAŃSKIM. WYDARZENIA I LUDZIE
1. Organizacja cywilna. Działalność żandarmerii powstańczej.

Dziedzictwo Powstania Styczniowego
POWSTANIE STYCZNIOWE W DAWNYM OKRĘGU BIEBRZAŃSKIM. WYDARZENIA I LUDZIE

Okręg biebrzański w podziale administracyjnym ówczesnej guberni augustowskiej wchodził w skład powiatu augustowskiego i zajmował jego południową część. Tworzył on wąską, liczącą miejscami 20-30 kilometrów szerokości szyjkę łączącą powiat łomżyński poprzez okręg augustowski z północnymi powiatami guberni, tj. sejneńskim, kalwaryjskim i mariampolskim. Od północnego zachodu graniczył z Prusami Wschodnimi, a od południowego wschodu przez rozlewiska Biebrzy, z Cesarstwem Rosyjskim. Duże obszary terenów bagiennych i podmokłych nie sprzyjały powstawaniu większych majątków ziemskich, których zaledwie kilkanaście znajdowało się na interesującym nas terenie. Oprócz pewnej ilości dworów ziemiańskich i folwarków ^¹ było tu 5 miasteczek, których mieszkańcy trudnili się rolnictwem i w mniejszym stopniu rzemiosłem^². Okręg przecinał ważny trakt kowieńsko – petersburski. Położenie i ukształtowanie okręgu biebrzańskiego, będącego swego rodzaju pomostem łączącym Prusy z Cesarstwem, wykorzystywany był do uprawiania kontrabandy, którą trudnili się głównie mieszkańcy terenów przygranicznych.

Specyficzne stosunki panujące w okręgu w następujących słowach przedstawił Jan Wojczyński: Na całej […] długości od granicy Pruskiej 3 liniami stoi straż graniczna, która uganiając się za towarnikami zna doskonale cały okręg we wszystkich kierunkach i zakątkach. Długi zaś czas w jednej okolicy przebywając związana jest z miejscową ludnością stosunkami dobrej znajomości, a nieraz pokrewieństwem przez żony.

Do przedstawienia wypadków 1863/1864 w południowej części powiatu augustowskiego zachowało się kilka relacji, które pozwalają – niestety w dość ograniczonym stopniu – ukazać proces tworzenia się i rozwoju organizacji cywilnej. Do najważniejszych należą zeznania złożone na przełomie 1863 i 1864 roku przed Komisją Śledczą przez członków żandarmerii powstańczej – Feliksa Żochowskiego i Konstantego Narzymskiego znajdujące się w Archiwum w Wilnie, a także drukowane zeznania Jana Stanisława Wojczyńskiego, złożone na przełomie lutego i marca 1866 roku. Pewne uzupełniające informacje znaleźć można w rękopiśmiennej relacji Izydora Bielickiego ze Szczuczyna – zachowanej w dość nieudolnym streszczeniu zrobioną ręką Agatona Gillera, a także wspomnienia Rafała Błońskiego, który przebywał w okręgu w drugiej połowie 1862 i na początku roku następnego, kiedy to spotkał się m. in. z Michałem Bunikiewiczem, co w następujący sposób odnotował w swoim pamiętniku: (…) W przejeździe przez Rajgród zawezwałem do siebie (…) tamecznego urzędnika M.B. Znając go z jak najlepszej strony, objawiłem mu zamiar przyjęcia go do organizacji i poruczenia mu przeprowadzenia jej w powiecie Augustowskim, na co bez namysłu się zgodził; a przyjąwszy ode mnie ustne informacje i część kwitów, zobowiązał się wypełnić wszystko, co mu zleconem będzie- przede wszystkim zaś, stosowne do mego żądania przyrzekł przystąpić do spiesznego zboru pieniędzy. Zbiórka – tak przez Błońskiego jak i samego Bunikiewicza prowadzona była z dość mizernym skutkiem, gdyż jak pisze ten pierwszy (…) Pan M.B. z Rajgrodu nadesłał sto kilkanaście rubli, które udało mu się zebrać od obywateli nieco oddalonych od oka ludzi, pilnie strzegących wytrwałości swoich współbraci na drodze mniemanego umiarkowania.

Organizacja cywilna. Działalność żandarmerii powstańczej.

Formalnej nominacji działaczy cywilnej organizacji narodowej dokonał Cyriak Accord, który będąc przejazdem w pierwszej połowie lutego z Warszawy w północne tereny guberni augustowskiej, zatrzymał się na krótko w okręgu biebrzańskim. Naczelnikiem okręgu mianowany został Michał Bonikiewicz^³. Niestety trudności z dostępem do archiwaliów nie pozwalają na razie odtworzyć pełnego obrazu tutejszej organizacji. Ze szczątkowych informacji wiadomo, że w organizacji cywilnej pracowali Izydor Bielicki^⁴ ( patrz foto.).

Izydor Bielicki. Ze zbiorów Muzeum Reg. w Jaśle.

-jako naczelnik cywilny miasta Szczuczyna. O pełnienie tej funkcji władze carskie podejrzewały Aleksandra Mikołaja Łoszewskiego^⁵, który pełnił funkcję poborcy podatku narodowego. Mieszkańcy tego miasta – Konstanty Osiński^⁶ i Józef Wasilewski prowadzili akcję werbunkową Jakąś funkcję w organizacji powstańczej pełnił pisarz Sądu Pokoju okręgu Julian Rupalski^⁷ ( patrz foto.). O bliskie kontakty z powstańcami

podejrzewany był Napoleon Caubert – burmistrz Szczuczyna. O to samo podejrzewany był burmistrz Wąsosza Konstanty Narbutt, którego syn Romuald^⁸ wziął udział w powstaniu i poszukiwany był przez władze wojskowe listem gończym. W swoim raporcie Walery Mroczkowski- Kamiński wymienia adwokata ze Szczuczyna Karola Gędzielewskiego^⁹– patriotę ale bojaźliwego. Brak jak na razie informacji mówiących o składzie osobowym w organizacji w innych miastach okręgu.
O słabości organizacji narodowej świadczyć może fakt, że stanowiska w okręgowej organizacji sprawowały osoby spoza okręgu. Na przykład w lutym (?) przybył tu przysłany przez władze wojewódzkie wspomniany wcześniej Mroczkowski, który rozpoczął starania o wprowadzenie do organizacji możliwie jak najwięcej tutejszych obywateli ziemskich. Na przełomie marca i kwietnia do kręgu przybył Gustaw Seweryn – Sawa^¹⁰ który jako były oficer miał objąć dowództwo nad jednym z mającym być utworzonym w okręgu oddziałem. Niestety formowanie powstańczych partii, tak ze względu na trudności z zebraniem odpowiedniej ilości ludzi, jak i broni szło bardzo opieszale, a poza tym źle ubezpieczane przez policję powstańczą nierzadko rozpraszane były bez jednego wystrzału.
Ostatecznie Seweryn pozostał na stanowisku organizatora powstania łącząc je z funkcją oficera w oddziale Micewicza, do września 1863 roku, kiedy to wycofał się z partią w okolice Kolna. Razem z Sewerynem w okręgu pojawił się Julian Wereszczyński, który na stanowisku naczelnika okręgu zastąpił Michała Bonikiewicza, a ten objął stanowisko naczelnika okręgowego mającej być utworzonej właśnie żandarmerii powstańczej. Młody i skrajnie radykalny w swych przekonaniach Wereszczyński został scharakteryzowany przez Woyczyńskiego w następujących słowach:

(…) Co do swej powierzchowności , usposobień, wykształcenia i sposobu obchodzenia się z ludźmi, którzy z konieczności stosunki z nim mieć musieli, był rażącym kontrastem Seweryna (.. ) powierzchowności bardzo niemiłej, w obejściu zaś tak nieprzyjemny i niedelikatny, że każdego od siebie odstręczał. W stosunkach zaś, z urzędowania jego wynikających, niezmiernie srogi, każdego, co mu najmniejszy stawiał opór, zwał zdrajcą i karą śmierci groził. Każda jego bytność, u którego z obywateli okolicznych najnieprzyjemniejsze po sobie pozostawiała wrażenie. Na stanowisku naczelnika okręgu Wereszczyński miał według Wojczyńskiego pozostać do października 1863 roku. Wydaje się jednak, że ten świadomie przedłużył okres jego bytności w okręgu na tym stanowisku – pragnąc w ten sposób zatrzeć przed władzami śledczymi własną działalność na tym stanowisku. Trudno określić dokładną datę jego odejścia z tego stanowiska. Może miało to miejsce w pierwszej połowie sierpnia, gdyż 22 tego miesiąca rozlepione zostały plakaty podpisane przez naczelnika okręgu Jana Skarbka, w których wzywał mieszkańców Szczuczyna do zapłacenia podatku narodowego. Zapewne związane to było z początkiem działalności Wojczyńskiego, jako naczelnika okręgu. Funkcję piastował do końca marca 1864 roku, ( w liście z dnia 25.04. 64 podpisany jest jako były naczelnik okręgu biebrzańskiego), kiedy to jego miejsce zajął Romuald Szwarc^¹¹, podleśny biurowy w Leśnictwie Rajgród, wcześniej referent komunikacji w organizacji augustowskiej, a także członek żandarmerii powstańczej. W drugiej połowie 1863 roku obowiązki agenta nadgranicznego na powiat łomżyński i okręg biebrzański spełniał Konrad Wysocki. W pracę konspiracyjną włączyli się również pracownicy leśnictwa Rajgród. Oskarżony o kontakty z powstańcami był tutejszy nadleśniczy Feliks Psarski ^¹²Jako przewodnicy przeprowadzający oddziały powstańcze przez bagna i lasy Leśnictwa Rajgród służyli: Stanisław Kępiński^¹³, strzelec z Grząd, a także Mateusz Kisielewski^¹⁴ strzelec z Choszczewa. O kontakty z powstańcami oskarżony był Leon Jakubowski^¹⁵, podleśny z leśnictwa Przechody.
Jak już wspomniano, na początku kwietnia jako naczelnik żandarmerii powstańczej rozpoczął działalność Michał Bunikiewicz. Ponieważ obszar, na którym rozpoczął swoją konspiracyjną prace Bunikiewicz był zbyt duży, w maju okręg podzielono na trzy rewiry policyjne: wincencki, szczuczyński i rajgrodzki. Każdy z nich miał swojego naczelnika policji powstańczej. W rewirze wincenckim był nim Władysław

Kuchciński – Kostrzewa^¹⁶(patrz foto.), urzędnik w miejscowej komorze celnej, rajgrodzkim – Benedykt Milewski^¹⁷z Milewa, student Akademii Medycznej i szczuczyńskim – Michał Bunikiewicz.
Według Wojczyńskiego żandarmeria nie posiadała koni. Nie wydaje się to ścisłe, gdyż na przykład cztery wierzchowce z rynsztunkiem, które na jej potrzeby przeznaczył ziemianin Feliks Bońkowski z Pomian.
Do obowiązków policji powstańczej należało werbowanie ludzi do oddziałów, śledzenie ruchów wojsk carskich, ochrona działaczy z organizacji narodowej, przewożenie depesz, zbiórka podatku narodowego, działalność dywersyjna i karanie konfidentów.
Jednej z bardziej spektakularnych akcji dokonał sam Bunikiewicz, który przez pewien czas był pod nadzorem policji i przebywał w Rajgrodzie. Na początku czerwca dokonał zaboru kasy miejskiej, po czym zbiegł. Komisja rewizyjna wykryła 12.06.defekta na sumę 266 rub. 91kop. Z innych przykładów szeroko rozumianej dywersji wymienić można wycięcie w nocy z 17/18.05. w pobliżu Rajgrodu trzech słupów telegraficznych na odcinku traktu w kierunku Augustowa. Podobnego aktu sabotażu dokonano 8.07 okolicy Grajewa. O niszczenie telegrafu oskarżeni byli m.in. Marcin Darewicz, drożnik z Mieczy i Kanut /?/Sulikowski, konduktor stacji Szczuczyn – obaj aresztowani31.07.1863 roku, a także przedstawiciele drobnej szlachty ze wsi Świdry Ciecierski, Bagiński i Mateusz Kierenowski- wszyscy trzej aresztowani 26.09.1863 roku.
W bliżej nieokreślonym czasie pomiędzy Stawiskami a Szczuczynem dokonano napadu na furgon pocztowy, zabierając przewożoną pocztę i pieniądze. Oskarżony o to został m.in. mieszkaniec Radziłowa Wiktor Mikulski ^¹⁸. W nocy z 24.06.1863 roku ze szpitala Św. Stanisława odbito dwóch powstańców rannych w potyczce pod Białaszewem tj. 15 – letniego Stanisława Jabłońskiego^¹⁹ z wsi Sosnowo Kalinowo i 23-letniego Franciszka Roszkowskiego^²⁰ z wsi Puchały.
W okręgu wykonanych zostało przez żandarmów powstańczych kilka wyroków śmierci:9.06.1863 w pobliżu leśniczówki Grzędy, na łące Puścień ( dziś las o tej nazwie) znaleziono powieszone zwłoki dwóch mężczyzn, z których jedne – jak wykazała śledztwo – okazały się zwłokami Antoniego Wiszniewskiego z Białogrądów.^²¹
W nocy z 1.07.1863 roku grupa żandarmów porwała z domu i powiesiła, mieszkańca Grajewo, policjanta Franciszka Zolnika^²².
22.07 1863 roku niewielki oddział konny zabrał z domu w Szymanach żonę emerytowanego kapitana wojsk rosyjskich Nieczajewa. Kobietę powieszono.
W sierpniu uprowadzony został z domu karczmarz z Zacieczek Paweł Kuczyński, a następnie powieszono na bagnach w okolicach Bęćkowa. Ciało odnalezione zostało dopiero12.11.1863 roku. Wyrok wykonali miejscowi żandarmi narodowi Edward Gardocki (Gordocki, Gordecki) ze Świdrów, Teofil Mikucki z Zacieczek i Baltazar Rutkowski. Wszyscy trzej zostali straceni 27.04.1864 roku w Suwałkach.
W nocy 29.10.1863 roku porwano z Kownat i powieszono Władysława Bogusza i jego żonę. W bliżej nieokreślonym czasie wykonano wyrok śmierci na szlachcicu Józefie Dzięgielewskim^²³ z Niecików koło Słucza. Podobny los spotkał nieznanego z imienia Raulina, w którego śmierć zamieszana była Katarzyna Kowalewska z Glinek.^²⁴
Zachowało się kilka innych nazwisk żandarmów narodowych, do których należeli m.in. Ferdynand Klimaszewski^²⁵ z Klimaszewnicy, powieszony 9.10.1863 roku w Suwałkch Feliks Żochowski^²⁶ z Szyman, który był przy nieudanej próbie powieszenia Karola Nadolnego z Danówka. Zajmował się ponadto zakupem koni i siodeł do oddziałów, a także werbunkiem ludzi. Prawdopodobnie to on zwerbował grupę mężczyzn z Szyman do oddziału Szukiewicza. Wśród nich byli Stypułkowski, Nitkowski, Jastrzębski, Teodor Szymanowski, Teofil Szymanowski, Jan Kuć i Sulewski^²⁷, członek żandarmerii powstańczej, według miejscowej tradycji stracony w Wielkanoc 1864 roku Jan Narzymski.28 członek żandarmerii powstańczej, według miejscowej tradycji stracony w Wielkanoc 1864 roku.
Bonawentura Braczko z Radziłowa, który miał pełnić funkcję naczelnika policji wykonawczej. Został stracony 27.04.1864 r. Grzegorz Mikucki^²⁹ ze wsi Obrytki, który wspomina, ze służył w żandarmerii pod bliżej nieznanym Roszkowskim. Aktywnie działającym żandarmem powstańczym był również wspomniany Romuald Szwarc, a ponadto Józef Byszewski z Grajewa i Jan Mościcki^³⁰ – wszyscy zostali

zesłani. W żandarmerii służył ponadto Aleksander Danowski.^³¹ Wymieniając nazwiska członków organizacji cywilnej okręgu biebrzańskiego wspomnieć należy tu o Klickim z Goniądza, który m.in. organizował przerzut żywności i broni do powstańczych partii m.in. na Grzędy. Pomagać w tym miał mu jego syn Wojciech^³². Tragiczną postacią był Konstanty Narzymski ^³³ z Osowca, który oskarżony o udział w próbę powieszenia Karola Nadolnego z Danówka, załamał się i złożył obszerne zeznania. Przejmujące świadectwo o nim i jego współpracy z komisją śledczą zamieścił Dziennik Poznański:
Nie warto wspominać o tym nędzniku. Przekleństwo kilkudziesięciu osób spocznie na grobie tego wyrodka. Większa z nich część, z jego przyczyny dziś jęczy w kopalniach Sybiru, kilku zaś poniosło śmierć męczeńska. Wzięty w przeszłym roku ( t.j.1863 przyp. J.M.)z własnego domu, przy indagacji gadał co mu ślina przyniosła na język. Wskutek tego Moskwa pobrała mnóstwo naszych obywateli bez względu czy cokolwiek przewinili. Na ostatek syta ofiar w nagrodę swemu ulubieńcowi zawiesiła stryczek na szyi.
Według Woyczyńskiego działanie żandarmerii w tutejszym okręgu były nieznaczne i nie na wiele się przydały i jak zeznaje (…) Ludzi do oddziałów dostarczyć nie zdołali, a oddziały pomimo istnienia żandarmerii zawsze niespodziewanie napadane były przez wojsko. Tylko trzy głośniejsze czyny miejscowej żandarmerii w okręgu biebrzańskim są mi wiadome, to jest 3 morderstwa na ludziach bezbronnych dokonano. Jednym z najdłużej pracującym w organizacji cywilnej był wspomniany już Konrad Wysocki^³⁴, ( patrz foto.) , oficer z partii Wawra, a

później agent nadgraniczny na powiat łomżyński i okręg biebrzański. Swoje stanowisko miał opuścić dopiero w pierwszych dniach stycznia 1865 roku.
Jesienią 1863 roku powstanie w okręgu zaczęło wyraźnie przygasać. Zdziesiątkowana organizacja cywilna, której członkowie bądź zostali aresztowani, bądź wyemigrowali nie była w stanie sprawnie kierować pracami konspiracyjnymi. W związku z tym okręg biebrzański został przyłączony do powiatu łomżyńskiego i przez pewien w powstańczej administracji twór ten funkcjonował jako powiat łomżyńsko- biebrzański. Powstańczą kasą powiatu zarządzał Antoni Milberg z Szczepankowa.
Pozostałe zachowane fragmentaryczne dane dotyczące udziału w wypadkach 1863/1864 mieszkańców okręgu biebrzańskiego zamieszczone są w Aneksie do artykułu.

Stosunek ziemiaństwa do wypadków 1863/64 roku

Krytycznie w swoich zeznaniach Wojczyński przedstawił udział miejscowego ziemiaństwa.

Opinię tę zdaje się potwierdzać zdecydowanie bardziej ostry i radykalny w swoich opiniach

Izydor Bielicki. Jednak w świetle zgromadzonych materiałów opinia ta przestaje być tak jednoznacznie negatywna. Wydaje się, że Wojczyński składając zeznania, pragnie jednocześnie wyjść z tej sytuacji z twarzą i świadomie wymienia nazwiska osób, o których wiedział, że są poza granicami kraju. Natomiast pomija milczeniem nazwiska okolicznych właścicieli ziemskich, zaangażowanych w powstańczą pracę. Z innych źródeł wiadomo, że werbunkiem do powstańczych oddziałów zajmował się Karol Idziński z Solistówki, który już we wczesnej fazie powstania został aresztowany przez Rosjan,

konie do oddziału Wawra i na potrzeby miejscowej żandarmerii dostarczył Adolf Bońkowski z Pomian. Stanowiska referentów do dostaw

wojennych w organizacji piastowali Kajetan Karwowski z Tajenka i Feliks Waga^³⁵ z Grabowa koło Szczuczyna. Zachowała się informacja o jego córce Julii Wadze^³⁶ jako oddanej i odważnej. O kontakty z powstańcami oskarżony był Tadeusz Puciatycki z Podliszewa, którego majątek został obłożony sekwestrem, a także i właściciele Zacieczek Antoni Gosiewski i Konstanty Grzybowski ^³⁷. Tradycja mówi o dostarczaniu żywności dla tworzonych oddziałów na Grzędach przez Jana Hincza^³⁸ z Ciszewa. Za udział w powstaniu, zesłaniem i konfiskatą majątków ukarani zostali Antoni Rydzewski – właściciel Chmieli i Ignacy Niedźwiedzki, dziedzic majątku Boczki. Tutejsza tradycja mówi o zaangażowaniu się właścicieli Czarnówka Obryckich w dostarczanie tutejszym oddziałom broni. Naczelnikiem cywilnym

okręgu był wspomniany już Jan Stanisław Woyczyński^³⁹ z Ławska, a jego brat Tadeusz^⁴⁰ ( patrz foto,) był oficerem w partii Wawra. W sprawy powstania zaangażowani byli Łempiccy z Wierzbowa i Szczepan Doliwa z Kumelska, który ukrywał chorego powstańca Bonifacego Dziadulewicza. Z bronią w ręku wlczyli bracia Wacław i Stanisław

Filipkowscy^⁴¹ (patrz foto.) z Obrytek, Teodor Żmijewski^⁴² z Dybły (?) i Adolf

Bzura^⁴³ z Niećkowa. Wszyscy służyli w oddziale Wawra. Warto wspomnieć tutaj postać Józefa Jerzego Narzymskiego pochodzącego z majątku Wilamowo^⁴⁴.
Przedstawiając udział tutejszego ziemiaństwa w powstaniu należy pamiętać o bardzo dobrym rozeznaniu straży nadgranicznej w panujących tu stosunkach. Ziemiaństwo okręgu podlegało skutecznej inwigilacji, a także licznym aktom gwałtu i bezprawia ze strony wojska. Jaskrawym przykładem tego rodzaju działania, które odbiło się szerokim echem w całym Królestwie, było spalenie dworu w Białaszewie oraz zabójstwo Aspazji Świderskiej i mieszkańców folwarku. Opisy licznych aktów bezprawia zamieszczał krakowski Czas. Czytamy tam m. in. Z szeregu (…) mordów i gwałtów w naszej okolicy popełnionych kilka tylko wyliczę : Współwłaściciel wsi Klimaszewnicy i zarazem wójt

gminy p. Jatkowski napadnięty przez oficerów moskiewskich od straży granicznej Jakutina i Masynę , kilkuset knutami był katowany a córka tegoż , dziewczynka 13 letnia broniąca ojca strasznie poraniona . Inni współwłaściciele wsi temuż katowaniu podlegli, a sołtys ze wsi Szymany, starzec już, zbity prawie na śmierć.
Wójta gminy i właściciela ziemskiego Pieniążka, Moskale po okropnym go skatowaniu , przywiązali do koni i pędzili , ciągle bijąc. Naczelnik wojenny moskiewski Witgensztejn, rozkazawszy przyaresztować sędziego pokoju Łempickiego z Wierzbowa, starca 80 letniego , obywatela Żmijewskiego z Dybły, pisarza sądu pokoju z Szczuczyna Kraszewskiego^⁴⁵ na czynność sądową jadącego oraz obywatela z Popowa Żmijewskiego bez względu na wiek i stanowisko osób, kazał ich pędzić pieszo przy koniach , wśród urągowiska pomiędzy wojskiem z którym spieszył za oddziałem Wawra .
Cząstkowy naczelnik wojenny moskiewski z Augustowa pułkownik Dymitryjew
przyaresztowawszy burmistrza z Wąsosza, za to, że mu nie był w możności wskazania polskiego oddziału, kazał go pędzić pieszo przy koniu, bijąc go katując gdy ustawał zmordowany półtrzeciomilowym pochodzie.
Z zaaresztowanym p. Żmijewskim z Popowa nie mogąc otrzymać od niego potrzebnych dla siebie wiadomości , straszne sceny wyprawiał książę Witgensztein: skazał go na śmierć przez rozstrzelanie, kazał wyprowadzić go na plac egzekucyi, dół kopać, wiązać już do słupa, a potem odwoływać egzekucję.

Działania zbrojne w okręgu

Wybuch powstania w okręgu biebrzańskim, jak i w północnej części województwa przeszedł właściwie bez echa. Dopiero pod koniec lutego Michał Bunikiewicz zebrał grupę kilkudziesięciu powstańców – w większości przybyłych z zewnątrz. Oddział dokonał zaboru kasy wójta gminy Ruda oraz kasy leśnictwa Rajgród. Niestety, trudności w zaopatrzeniu partii w żywność, odzież i wreszcie broń zmusiły dowódcę do rozpuszczenia ludzi. Po rozwiązaniu oddziału Bunikiewicza – jak zeznaje Wojczyński –długi bardzo czas okolica ta była jakby poza granicami kraju, w którym ruch się szerzył.
Pierwszy większy oddział w okręgu pojawił się pod koniec marca. Dowodzona przez Józefa Konstantego Ramotowskiego Wawra

Józef Konstanty Ramotowski. Zbiory autora.

Stanisław Huzarski. Ze Zbiorów Cyrt. Arch.Trad. Lok.J w Szczuczynie — Stanisław Huzarski. Ze Zbiorów Cyfr. Arch. Trad. Lok. w Szczuczynie

(patrz foto.) partia, z okolic Komorowa po kilku dniach spiesznego marszu zatrzymała się w folwarku Białaszewo. Tu grupa strzelców rozstawiona w zabudowaniach dworskich przyjęła atak ścigających odział Rosjan. Pozwoliło to głównym siłom powstańczym wycofać się w kierunku przeprawy promowej w Osowcu.

Straty polskie wyniosły 5 zabitych i kilku rannych. Ranni zostali przewiezieni do szpitala w Szczuczynie, gdzie opiekowali się nimi lekarze: Stanisław Zawadzki i Stanisław Husarski.^⁴⁶ ( patrz foto.)
Dopiero w połowie kwietnia dzięki wysiłkowi miejscowej organizacji rozpoczęto formowanie oddziału na obszarze okręgu. Zadanie to powierzono przybyłemu wraz z oddziałem Wawra Bonifacemu

Dziadulewiczowi ^⁴⁷ ( patrz foto.). Na miejsce koncentracji wybrano rejon Grząd. Według raportu naczelnika wojskowego województwa augustowskiego pułkownika Jana A. Andruszkiewicza^⁴⁸, na początku maja partia nie była najlepiej zaopatrzona,

a ponadto brakowało odzieży.^⁴⁹
8.05 została zaatakowana przez oddziały Kowalewskiego i Paradełowa, które zmusiły ją do wycofania się w lasy sztabińskie. Może w tym czasie działała na Orlim Grądzie kuźnia powstańcza?^⁵⁰
Na początku czerwca również w lasach grzędzieńskich formował swój oddział Oktawian Szukiewicz^⁵¹ (patrz foto.) Zebrał on około 80 ludzi. Jednak w przeciwieństwie do pierwszego oddziału, jego ludzie zaopatrzeni byli głównie w kosy i niewielką ilość starej broni palnej. 11 czerwca Szukiewicz, ścigany przez duże sił

rosyjskie, wycofał się z okręgu biebrzańskiego w lasy Puszczy Augustowskiej.
Najdłużej stacjonującym w okręgu był oddział majora Micewicza^⁵², który po krótkiej kampanii w grodzieńskiem przeszedł razem z Brandtem do guberni augustowskiej. Przez pewien czas był instruktorem w tworzonych oddziałach Dziadulewicza i Szukiewicza i na początku czerwca rozpoczął

Obelisk w Tamie. Fot. z lat 50 - tych — Obelisk w Tamie. Fot. z lat 50 – tych

tworzenie własnej partii w okolicach Klimaszewnicy i Białogrądów.
W pierwszych dniach lipca w okręgu pojawił się rozbity na Kozim Rynku oddział, Wawra, który 05.07 miał utarczkę w Radziłowie^⁵³, po której wycofał się z okręgu i po krwawej przeprawie pod Sieburczynem, osłanianej przez pododdział dowodzony przez majora Ludwika Liczbińskiego^⁵⁴ przeszedł w płockie. 23.07 rozproszony został pod Pikłami przez oddział pod dowództwem Pobiednowa bliżej nieznana powstańcza

partia. Być może byli powstańcy z partii Wawra, którzy przechodzili z guberni płockiej w lasy augustowskie, w okolice Strzelcowizny– miejsca koncentracji wojsk powstańczych pod dowództwem Ramotowskiego Wawra.
22.08 pod Białogrądami miała miejsce utarczka partii Micewicza z oddziałem kapitana Kowalewskiego. Częściowo rozproszona grupa Micewicza w połowie września wycofała się w okolice Kolna. Potyczka pod Białogrądmi była prawdopodobnie ostatnią potyczką w okręgu biebrzańskim w 1863 roku.^⁵⁵ W następnym roku w związku z próbami ożywienia powstania z Prus zaczęły przechodzić niewielkie oddziały powstańcze, które staczały potyczki z wojskami rosyjskimi. 25.02.1864 oddział Obuchowicza^⁵⁶ i Ujazdowskiego^⁵⁷ ( patrz foto.) miały

starcia w okolicach Szczuczyna, 3.03 tenże Obuchowicz stacjonujący w lasach rudzkich ucierał się w okolicach Radziłowa, a 12.03 starł się w okolicach Grajewa z oddziałem straży granicznej. 5.05 pod Grabowem miała miejsce potyczka partii Polikarpa Bugielskiego^⁵⁸. Ostatnim starciem w okręgu była utarczka 15 maja wojsk carskich z bliżej nieznanym oddziałem.
Powstanie styczniowe w okręgu biebrzańskim nie odbiło się zbyt szerokim echem. Złożyło się na to szereg przyczyn. Jedną z podstawowych było usytuowanie okręgu pomiędzy dwiema blisko położonymi granicami – rosyjską i pruską, które były silnie obsadzone strażą graniczną. Jej powiązania z miejscowymi przemytnikami, pozwalały na głęboką inwigilację miejscowego społeczeństwa. Z kolei przechodzący przez biebrzańskie trakt – kowieńsko petersburski umożliwiał

Grób Powstańców Styczniowych. Cmentarz w Szczuczynie.

szybkie przemieszczanie się tropiące powstańcze partie oddziałów wojsk rosyjskich. Stosunkowo niewielka ilość mieszkańców, a tym samym brak warstw społecznych, takich jak służba folwarczna, rzemieślnicy i urzędnicy, które w innych częściach Królestwa zasilały tworzone powstańcze oddziały powodowało, że oddziały były nieliczne.
O słabości organizacji bez wątpienia świadczyć może fakt, że większość jej kierownictwa lub inicjatorów pochodziła z zewnątrz.
Stacjonujące na przełomie 1863 i 1864 roku w niemal w każdej większej miejscowości okręgu wojska rosyjskie, terroryzowały miejscową ludność. O złamaniu ducha społeczeństwa w całym Królestwie może świadczyć proceder pisania upokarzających listów wiernopoddańczych, których treść publikowała ogólnokrajowa prasa. Z powiatu augustowskiego wysłano najmniej trzy tego rodzaju pisma: List wiernopoddańczy ziemian z powiatu augustowskiego, List z powiatu augustowskiego oraz List wiernopoddańczy mieszkańców Radziłowa, którego treść zacytowana została jest w ostatnim rozdziale artykułu.

Przypisy

1 Listy Członków Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim z okręgu biebrzańskiego.

Białosuknia Leopold – Mścichy
Białosuknia Wincenty – Brzóski
Bońkowski Feliks – Grajewo
Bzura Adolf – Niećkowo
Bzura Władysław – Niećkowo
Doliwa Szczepan – Kumelsk
Hincz Jan – Ciszewo
Karwowski Antoni – Wólka k. Rajgrodu
Karwowski Kajetan – Tajenko
Kisielnicki Ignacy – Szczuczyn
Kozłowski Feliks – Tarachy
De L’hodiesniere Bertrand – Zacieczki
Łempicki Franciszek Wierzbowo k. Grajewa
Łempicki Karol – Wierzbowo
Obrycki Antoni – Czarnówek
Puciatycki Tadeusz – Podliszewo
Świderski Kalikst – Białaszewo
Waga Andrzej – Pruska
Waga Feliks – Grabowo
Woyczyński Jan (senior) – Ławsk
Woyczyński Jan (junior) – Ławsk
Woyczyński Tadeusz – Ławsk
Żelechowski Tadeusz – Bogusze
Żmijewski Feliks – Dybła

2 W 1862 roku liczba mieszkańców liczba mieszkańców w miasteczkach okręgu wynosiła:
Rajgród – ?
Grajewo -2366 – 106 domów .
Radziłów -1604 – 129 domów.
Szczuczyn -2919 – 330 domów.
Wąsosz – 1462 – 154 domy.

3 Michał Bonikiewicz, Bońkiewicz biogram na www.grajewiak.pl .

4 Izydor Bielicki, urodził w1838 w Łomży. Od 1859 roku komornik przy Sądzie Pokoju okręgu biebrzańskiego.W powstaniu naczelnik cywilny Szczuczyna. Po powstaniu emigrował do Francji. W 1866 roku wymieniony jako członek Zjednoczenia Emigracji Polskiej. Mieszkał w Paryżu gdzie pracował m.in. jako nauczyciel w Szkole Narodowej Polskiej (tzw. szkoła w Batignolles). Po powrocie z emigracji osiedlił się w Jaśle. Piastował stanowisko sekretarza Rady Powiatowej oraz dyrektora Towarzystwa Zaliczkowego. Zmarł 09.04.1909 roku i pochowany został na cmentarzu komunalnym w Jaśle sektor 5 rząd 1.
-Lista Członków Zjednoczenia Emigracji Polskiej ( 1866) w: Jerzy Borejsza „ Emigracja Polska po Powstaniu Styczniowym” Warszawa 1966.
-Rocznik urzędowy obejmujący spis naczelnych władz Cesarstwa…1858,1859 r.
-Odpis z nagrobka.

http://www.polskie-cmentarze.com/jaslo/grobonet/start.php?id=detale&idg=7423

5 Aleksander Mikołaj Łoszewski, urodził się koło 1838 roku. Po powstaniu sekretarz hipoteczny sądu okręgowego w Siedlcach. Zmarł tamże 25.02.1901 roku w wieku 63 lat. Pochowany został na Powązkach. – Kurier Warszawski 58/1901.

6 Konstanty Osiński, syn Józefa. Mieszczanin ze Szczuczyna, urodzony około 1841 roku/ 22 lata -1863/. 31. 11.1863 roku badany na etapie w Suwałkach. Zesłany na roboty katorżnicze.
-Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne 1020/1/88k.9-10.
-Zofia Strzyżewska, Zesłańcy Powstania Styczniowego z Królestwa Polskiego. Wykaz nazwisk z akt Archiwum Głównego Akt Dawnych. Warszawa 2001.

7 Julian Rupalski do 1850 roku podpisarz sądu pokoju w okręgu węgrowskim. Przeniesiony na stanowisko pisarza sądu pokoju w Szczuczynie w okręgu biebrzańskim. W 1861 roku sprawował funkcję pisarza. Mianowany na podsędka pokoju okręgu biebrzańskiego. Poszukiwany przez władze carskie. Emigrował i zamieszkał w Krakowie.
-Gazeta Rządowa 43/1850
-KW 165/1861
-Rocznik urzędowy obejmujący spis naczelnych władz Cesarstwa…1858

8 Romuald Narbut, syn Konstantego, byłego burmistrza Wąsosza. Za udział w powstaniu został zesłany, majątek uległ konfiskacie.
-Dziennik Urzędowy Guberni Augustowskiej 16/1864 /inf. O konfiskacie majątku R.N./
-Dziennik Urzędowy Guberni Radomskiej 24/1864 /tu błędnie Romuald Norkert /.
-Zofia Strzyżewska, Zesłańcy Powstania Styczniowego z Królestwa Polskiego. Wykaz nazwisk z akt Archiwum Głównego Akt Dawnych. Warszawa 2001.

9 Karol Gendzielewski, syn Stanisława. Od 1859 roku obrońca przy Sądzie pokoju okręgu biebrzańskiego. do 1863 roku obrońca przy sądzie pokoju w Szczuczynie. Prawdopodobnie zesłany. Majątek jego uległ konfiskacie.
-Dziennik Urzędowy Guberni Augustowskiej 24/1864.
-Rocznik Urzędowy obejmujący spis naczelnych władz Cesarstwa…1858,1859

10 Gustaw Seweryn Sawa, lat około 30, były oficer armii austriackiej, organizator powstania w okręgu biebrzańskim, oficer w oddziale Micewicza. Na początku 1864 roku pełnił funkcje szefa sztabu przy Janie Koziełł – Poklewskim formującym siły powstańcze w Prusach.
-Stanisław Chankowski, Powiat grajewski w powstaniu styczniowym. W: Studia i materiały do powiatu grajewskiego. T.1

11 Romuald Szwarc, urodzony około 1832 roku / 1864 -32 lata/, syn Józefa. Absolwent Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Marymoncie. Na przełomie lat 50 i 60-tych w kilku nadleśnictwach piastował funkcję podleśnego biurowego. W 1858 roku wymieniony jako podleśny biurowy w leśnictwie Pomorze, W 1862 roku pełnił funkcję podleśnego straży Lebiedzin w Leśnictwie Puńsk. Na początku 1863 roku przeniesiony „ tytułem kary” do Nadleśnictwa Rajgród na stanowisko podleśnego biurowego. W powstaniu zajmował się aprowizacją oddziałów powstańczych na teranie powiatu augustowskiego, pracował również jako żandarm powstańczy. Pod koniec powstania pełnił funkcję naczelnika cywilnego okręgu biebrzańskiego. 01.07.1864 roku aresztowany w Siedlcach. Przewieziony do Suwałk. Oskarżony o bycie naczelnikiem żandarmów wieszatieli. W kwietniu 1865 roku zesłany do robót katorżniczych. Żonaty z Lucyną z Brodzkich.
-Andrzej Matusiewicz, Straceni w Suwałkach w latach 1863-1864 w: Rocznik Augustowsko-Suwalski. Suwałki 2008 T VIII.
-Dziennik Urzędowy 2/1863 z dn. 29 grudnia 1862/12 stycznia 1863 roku.
-Rocznik urzędowy obejmujący spis naczelnych władz Cesarstwa…1859 r.

12 Feliks Psarski, syn Hipolita, oficer b.w.p. , urodził się 19.11.1804 roku w miejscowości Biała w powiecie wieluńskim. Wziął udział w powstaniu listopadowym jako podoficer w 7p.p.l.. 03.07.1831 awansowany do stopnia ppor. Po kapitulacji Warszawy pozostał w mieście i ponowił przysięgę wierności carowi prze KRW. W 1833 roku zawarł w Warszawie związek małżeński z Julią z Czerwieńskich. W 1841 wymieniony jako podleśny strażowy w Leśnictwie Lubochnia. W 1858 roku nadleśny leśnictwa Pajęczno. Data przyjęcia na stanowisko nadleśnego leśnictwa Rajgród nieznana. ( Zapewne około 1863 roku ). Za kontakty z powstańcami 04.09.1864 roku aresztowany w Rudzie przez majora Kowalewskiego i odesłany na przesłuchanie do Suwałk, a następnie Warszawy.
-Rocznik Administracyi Leśnej Rządowej Królestwa Polskiego na rok 1841 .
-Rocznik Urzędowy Obejmujący Spis Naczelnych Władz Cesarstwa oraz Wszystkich Władz i Urzędników Królestwa Polskiego na rok 1850,1858.
-Informacje od Jarosława Szlaszynskiego z Augustowa.

13 Stanisław Kępiński, urodzony około 1833 roku/ 1863-30 lat/, syn Walentego, szlachcic. Przed powstaniem służył jako strzelec w Grzędach. Przeprowadzał powstańców. 10.09.1863 roku aresztowany przez kapitana Kowalewskiego. Więziony w Augustowie, a później w Suwałkach. 30.11 postawiony przed sądem wojennym i skazany na konfiskatę majątku i zesłanie do tomskiej guberni. W jego sprawie pisała matka Leopoldyna, wdowa do Komisji Wileńskiej. Ostatecznie karę zamieniono mu na grzywnę w wysokości 75 rubli.
-Inf. od Jarosława Szlaszyńskiego z Augustowa.

14 Kisielewski Jakub, urodzony około 1820 roku/ 1863-43 lat/, strzelec leśny z Choszczewa, żonaty, ojciec 5 dzieci. W powstaniu służył jako przewodnik dla powstańców. Ukrywał się w gminie Pruska. 11.09 zgłosił się dobrowolnie do Rajgrodu następnego dnia po aresztowani Kępińskiego.Więziony w Augustowie, potem w Suwałkach. 30.11 1863 roku postawiony przed sądem wojennym. Skazany na dwa lata rot aresztanckich do Włodzimierza.
-Informacje od Andrzeja Matusiewicza z Suwałk.

15 Jakubowski Leon Piotr Paweł, szlachcic guberni suwalskiej, podleśny leśnictwa Rajgród.
W powstaniu w swoim domu ukrywał naczelnika partii Micewicza, sprzyjał tworzeniu oddziałów powstańczych, utrzymywał kontakty z powstańcami w tym z przestępcą Narzymskim, któremu dawał różne produkty w celu dostarczenia do oddziałów. Skazany i zesłany 16 kwietnia 1864 roku na roboty katorżnicze na 6 lat z utratą praw. Na podstawie rozporządzenia z 16 kwietna 1866 roku uwolniony od robót z prawem na osiedlenie. Przebywał pod nadzorem policyjnym.10 maja 1872 roku przybył do Suwałk ze świadectwem gubernatora wiatckiego wydanym 7 sierpnia 1871 roku. W 1873 roku mieszkał w powiecie augustowski i pracował w służbie prywatnej.
-Wypis z LPAH w Wilnie Informacja od Andrzeja Matusiewicza z Suwałk.

16 Władysław Kuchciński, urodzony w 1840 roku w Suwałkach. Przed powstaniem urzędnik celny w komorze w Wincencie. Służył w kawalerii Jasińskiego pod Drążdżewem, Nagoszewem, Zambrowem oraz w oddziale Brandta pod Wincentą. Pełnił również stanowisko naczelnika policji powstańczej w rewirze wincenckim. Zmarł przed 1919 rokiem. Zweryfikowany pośmiertnie jako ppor. weteran. Pensję weterańską pobierała wdowa Bronisława.
-Anna Eliza Markert, Gloria Victis. Tradycje Powstania Styczniowego w Drugiej Rzeczpospolitej. Pruszków 2004.
-Księga Pamiątkowa opracowana staraniem Komitetu Obywatelskiego w 40 rocznicę powstania 1863/1864. Lwów 1864.

17 Benedykt Milewski, urodził się w 1836 roku w Milewie. W 1858 ukończył szkołę średnią w Suwałkach i rozpoczął studia w Akademii Medyko- Chirurgicznej w Warszawie. W czasie powstania naczelnik cywilny rewiru rajgrodzkiego. Po upadku powstania wyemigrował i w 1864 roku znalazł się w Wiedniu. W 1869 roku ukończył przerwane studia. Pracował jako lekarz wolnopraktykujący. Pod koniec życia objął stanowisko lekarza okręgowego w wiedeńskiej dzielnicy Mariahilf, co pozwoliło mu na bytowanie w znośniejszych warunkach po poprzednim okresie głębokiego niedostatku. Zmarł w 1874 roku w wieku 37 lat.
-Piotr Szarejko, Słownik lekarzy polskich XIX wieku. Warszawa 1995.

18 Mikulski Wiktor, pochodził z Radziłowa. Przed powstaniem służył jako posyłkowy przy wójcie gminy Pątnica. Zesłany.
-Dziennik Urzędowy Guberni Augustowskiej 25/1865.

19 Stanisław Jabłoński, pochodził ze wsi Sosnowo Kalinowo w gminie Kulesze, urodzony około 1848 (1863 – 15lat). Ciężko ranny pod Białaszewem w plecy i brzuch, przebywał w szpitalu w Szczuczynie. Odbity 24.06.1863 roku przez policję powstańczą.
-Jarosław Marczak, Potyczka w folwarku Białaszewo. www.grajewiak.pl

20 Franciszek Roszkowski, urodzony ok. 1840 roku ( 1863 – 23 lata), pochodził ze wsi Puchały. Mieszkał w Stawiskach. Ciężko ranny pod Białaszewem. Przebywał w szpitalu w Szczuczynie. Odbity 24.06 1863 roku. Być może jest tożsamy z Franciszkiem Roszkowskim ur. w 1842 roku i wymienionym w spisie weteranów z 1920 roku.
-Jarosław Marczak, Potyczka w folwarku Białaszewo. www.grajewiak.pl

21 Łąka Puścień/ dzisiaj las Puścień/. Według informacji pana leśniczego Ziarko z Choszczewa miejsce o tej nazwie znajduje się, w pobliżu ścieżki ( oznaczonej jako niebieski szlak) – odchodzącej w lewo na 1,2 km od drogi leśnej Choszczewo – uroczysko Nowy Świat.
Zgodnie z raportem Andrzeja Wagi wójta gminy Pruska z 1/13 06.1863 roku, ciało odnalezione zostało przez oddział wojska rosyjskiego przeczesującego tutejsze lasy w poszukiwaniu powstańców. Zwłoki były w daleko posuniętym rozkładzie. Znaleziono również kilka starych szałasów z niewielką ilością prowiantu.

22 Franciszek Zolnik urodzony około 1826 / 1863-37 lat/ syn Gotliba i Ewy z Antosiewiczów, porwany został z domu w nocy 30.06.1863 roku w obecności żony, matki i dzieci. Wyrok wykonano przy trakcie, o wiorstę od Grajewa w kierunku Szczuczyna. Do ciała denata przyczepiono kartkę Zolnik dopuścił się denuncjacjami politycznymi do uwięzienia kilku, obywateli. Za co skazany został na karę śmierci. Wdowie, 36 letniej Mariannie oraz małoletnim dzieciom Antoniemu (* 1848), Agnieszce (*1851), Aleksandrze (*1857) i Paulinie (*28.02.1863) jako pozostałym po osobie zabitej przez buntowników, przyznano roczne wsparcie w wysokości 200 rb.
-Dziennik Urzędowy Guberni augustowskiej 22/1865.
-Data śmierci Franciszka Zolnika i daty urodzin jego dzieci na geneteka.genealodzy.pl .

23 Wdowie, 23 letniej Mariannie Dzięgielewskiej i synowi Józefowi –lat 1,5 przyznano roczne wsparcie w wysokości 100 rb.
-Dziennik Urzędowy Guberni Augustowskiej 22/1865.

24 Katarzyna Kowalewska, chłopka z wsi Glinki w powiecie augustowskim, aresztowana w sprawie powieszenia Raulina. Skazana na zesłanie. Ostatecznie jednak względu na zły stan zdrowia uwolniona.
-LPAH fond.1020inw.1syg.25hk.120v-121.

25 Ferdynand Klimaszewski, urodzony około 1819 ( 45 lat -1864), szlachcic ze wsi Klimaszewnica w powiecie augustowskim. Aresztowany na początku czerwca 1864 roku we wsi Żebry po powrocie z Prus. Oskarżony o przynależność do żandarmerii powstańczej. Skazany na 12 lat robót katorżniczych w kopalniach. Mieszkał w guberni irkuckiej. W 1869 roku wziął pożyczkę na zagospodarowanie. W 1876 jeszcze jej nie spłacił. Wspomniany w pamiętnikach Jakuba Kazimierza Gieysztora jako ,, pracowity i spokojny człowiek”
-Wiktoria Śliwowska Syberia w życiu i pamięci Gieysztorów – zesłańców postyczniowych. Warszawa 2000.

²⁶ Żochowski Feliks, urodził się około 1831 roku jako syn Jakuba. Żonaty, włościanin z wsi Szymany. W powstaniu żandarm – wieszający. Wykonywał ponadto rozmaite zlecenia dowódców powstańczych oddziałów takie jak przenoszenie wiadomości, zakup siodeł i uprzęży dla koni, werbunek ludzi do powstańczych partii. Brał ponadto udział w próbie powieszenia szlachcica Karola Nadolnego z Danówka. Służył w oddziale żandarmerii dowodzonej przez Bunikiewicza i Szwarca. Nie przyznał się do winy. Obciążony zeznaniami Nadolnego, Konstantego Narzymskiego, włościanina Nitkowskiego, dymisjonowanego marynarza Łojewskiego i dymisjowanego sztabs kapitana Neczajewa. Powieszony 9.10.1863 roku.
-Andrzej Matusiewicz, Straceni w Suwałkach w latach 1863-1864 w: Rocznik Suwalsko – Augustowski T. VIII. Suwałki 2008.

27 Jan Sulewski, urodzony w 1843 roku w Szymanach. Walczył pod Sarnetkami i Kozim Rynkiem. Odznaczony KNzM. Zmarł około 1932 roku w rodzinnej wsi.
-Centralne Archiwum Wojskowe, Kolekcja akt odznaczeniowych Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości.

28 Jan Narzymski jest najprawdopodobniej tożsamy z Konstantym Narzymskim.
-Jarosław Marczak, Moja odpowiedź na Dzieje mieszkańców Rajgrodu w powstaniu styczniowym Arkadiusza Chilińskiego, w: Rajgrodzkie Echa 7/2014.

29 Grzegorz Mikucki, urodził się w 1835 roku we wsi Obrytki. Służył w żandarmerii dowodzonej przez Roszkowskiego. Aresztowany w kwietniu 1864 roku. Skazany na zesłanie do Kaługi, gdzie przebywał 7 lat. Mieszkał w Grajewie. Zmarł po 1924.
-Jerzy Maliszewski, Sybiracy, zesłani i internowani za udział w powstaniu styczniowym. Cz. 2. Warszawa 1931.
-Zofia Strzyżewska, Zesłańcy Powstania Styczniowego z Królestwa Polskiego. Wykaz nazwisk z akt Archiwum Głównego Akt Dawnych. Warszawa 2001.

30 Jan Eliasz Mościcki / 1842-1917/, urodził się we wsi Gołowierzchy w gminie Krasuć w powiecie łukowskim. Syn Piotra i Alojzy z domu Popławska. W powstaniu służył w żandarmerii powstańczej. Wyrokiem komisji wojenno – sądowej we Włodzimierzu skazany na konfiskatę majątku i zesłanie, na którym przebywał 8 lat. Zmarł 24.01. w Wojdach. Spoczywa na cmentarzu w Rajgrodzie. Pośmiertnie zweryfikowany jako ppor. weteran. Pensję emerytalna pobierała wdowa Józefa z domu Turow.
– Władysław Nowicki, Wspomnienia z partii Micewicza, w opr. Jarosława Marczaka. www.grajewiak.pl .
– Zofia Strzyżewska, Zesłańcy Powstania Styczniowego z Królestwa Polskiego. Wykaz nazwisk z akt Archiwum Głównego Akt Dawnych. Warszawa 2001.
-Lista imienna osób za przestępstwa polityczne na konfiskatę majątku skazanych wyrokiem komisji wojenno – sądowej miasta Włodzimierz w: Dziennik Urzędowy Guberni Augustowskiej 7/1865.
31 Aleksander Danowski, szlachcic ze wsi Bialiki w okręgu biebrzańskim, aresztowany w czerwcu 1864 roku pod zarzutem ukrywania broni. Podczas śledztwa okazało się, że był również, że był powstańczym żandarmem. Poddany śledztwu. Uwolniony w 23 listopada 1864 roku i oddany pod surowy nadzór policyjny.
-Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne w Wilnie fond. 1020inw. 1sygn. 25 k 118V- 119, k 327v-328. Informacja od Jarosława Szlaszyńskiego z Augustowa.

32 Wojciech Klicki, urodzony w 1848 roku w Goniądz. Do powstania uciekł z 4 klasy gimnazjum. Służył w żandarmerii powstańczej. Przewoził broń. Miał służyć jako kurier powstańczy. Po powstaniu pracował jako urzędnik. Mieszkała w Goniądz. Zmarł około 1932 roku. -Jerzy Maliszewski. Powstanie styczniowe. Notatki biograficzne uczestników. Warszawa 1932.

33 Konstanty Narzymski, urodził się około 1842 roku. Ukończył 4 klasy gimnazjum w Łomży. W 1855 opuścił szkołę i zamieszkał z matka w Osowcu. W powstaniu służył jako żandarm pod rozkazami Bunikiewicza i Szwarca. Więziony i przesłuchiwany w Rajgrodzie, a później w Suwałkach. 27.08.1863 roku złożył obszerne zeznania. Stracony 19.04.1864 w Suwałkach.
-Andrzej Matusiewicz, Straceni w Suwałkach w latach 1863-1864 w: Rocznik Suwalsko – Augustowski T. VIII. Suwałki 2008.

34 Konrad Wysocki, urodzony w 1838 roku w Kwieciszkach. Przed powstaniem aplikant sądowy. Pracował w organizacji narodowej pod rozkazami Józefowicza. Mianowany porucznikiem wstąpił do partii Wawra. Po bitwie pod Sieburczynem dostał się do niewoli, z której udało mu się zbiec. Później spełniał obowiązki agenta nadgranicznego na powiat łomżyński i okręg biebrzański. Na polecenie Bronisława Radziszewskiego komisarza pełnomocnego na województwo augustowskie otrzymał 5.01.1865 roku pozwolenie na opuszczenie stanowiska i wyjazd za granicę. Po powstaniu sekretarz rady powiatu. Zmarł przed 1919 rokiem. Pośmiertnie zweryfikowany jako oficer weteran. Pensję weterańską pobierała wdowa Jadwiga. -Anna Eliza Markert, Gloria Victis. Tradycje Powstania Styczniowego w Drugiej Rzeczpospolitej. Pruszków 2004.
-Księga Pamiątkowa opracowana staraniem Komitetu Obywatelskiego w 40 rocznicę powstania 1863/1864. Lwów 1864.

35 Feliks Waga, urodził się w 1803 roku w Grabowie. Syn Bernarda i Agaty z Gutowskich. Dziedzic Grabowa. Jeden z wybitniejszych ziemian w okręgu biebrzańskim, brat Antoniego i Jakuba. W powstaniu referent do dostaw wojennych. Z małżeństwa ze Stanisławą z Obryckich miał przedwcześnie zmarłego Andrzeja (+1867) i córkę Julię. Zmarł w 1881 roku i pochowany został na cmentarzu na Powązkach.
-Rodzina Wagów w kulturze polskiej. Warszawa 1974.
-Kurier Warszawski 252/1881 (nekrolog F. Wagi).

36 Julia Waga ( 1843-1921), córka Feliksa i Stanisławy z Obryckich po mężu Hlebowicz. Zmarła 23.07. Pochowana jest na cmentarzu powązkowskim.
-Odpis z nagrobka.

37 Konstanty Grzybowski, dymisjonowany podoficer Łatowskiego Morskiego Ekwipażu, współwłaściciel majątku Zacieczki. Zesłany. Jego majątek i fundusze zostały skonfiskowane.
-Janusz Iwaszkiewicz. Wykaz dóbr ziemskich skonfiskowane przez rządy zaborcze w latach 1773-1867.Warszawa 1929.( tu: jako Kazimierz Grzybowski).
-Zofia Strzyżewska, Zesłańcy Powstania Styczniowego z Królestwa Polskiego. Wykaz nazwisk z akt Archiwum Głównego Akt Dawnych. Warszawa 2001.
– Dziennik Urzędowy Guberni Augustowskiej 18/1864.

38 Jan Hincz, urodzony około 1795 roku. Major w powstaniu listopadowym, właściciel dóbr Ciszewo. Zmarł 22 maja 1868 roku. Pochowany został na cmentarzu w Rajgrodzie. Pozostawił żonę Mariannę.
– Komisja Likwidacyjna w Królestwie Polski. KW 243/1866
– Odpis z nagrobka.

39 Stanisław Jan Woyczyński na Wodzicznej Woyczyński, syn Jana i Józefy z Kisielnickich, naczelnik cywilny okręgu biebrzańskiego w czasie powstania styczniowego, nosił pseudonim „Jan Skarbek”. Urodził się w listopadzie 1831 roku; do szkół chodził w Rydze i Wilnie, następnie jako wolny słuchacz uczęszczał na uniwersytet w Petersburgu. Gdy jego rodzice przenieśli się do Warszawy zarządzał rodzinnym majątkiem Ławsk, będąc jednocześnie członkiem korespondentem Towarzystwa Rolniczego na Królestwo Polskie i członkiem Rady Powiatowej. Do organizacji narodowej należał już prawdopodobnie przed wybuchem powstania, gdyż został na krótko aresztowany. W czasie powstania zajmował się dostawą broni i zaopatrzeniem tutejszych powstańczych oddziałów. W drugiej połowie 1863 roku został mianowany na stanowisko naczelnikiem cywilnym okręgu. Pod koniec roku wyjechał na emigracje do Drezna, gdzie zawarł związek małżeński z Anna Wilczewska. Po powrocie do kraju w 1866 roku aresztowany i osadzony na okres około 1 roku w cytadelach w Warszawie i Modlinie. Złożył dość obszerne zeznania, w których starał się pomniejszyć swoją rolę w powstaniu. Podkreślić należy, że charakter jego zeznań nie miał charakteru denuncjacji. Wymieniał bowiem tylko nazwiska osób o których wiedział, że są na emigracji.
Po zwolnieniu z aresztu osiadł w Grajewie w majątku żony. Zarządzał jej dobrami, a także pracował jako sędzia gminny. Jan Woyczński zmarł 01.11.1905 roku w Warszawie i pochowany został obok zmarłej wcześniej żony w grobowcu Wilczewskich na cmentarzu w Grajewie.
– Materiały do biografii i heraldyki polskiej, t.1, str. 225.
– Zbiór zeznań śledczych o przebiegu powstania styczniowego. Materiały i dokumenty. Wrocław –Warszawa – Kraków, 1965, str. 330-337.
– Ludomir Cywiński, „ Wspomnienia z lat ubiegłych” w: Wieś i Dwór” z. V , VI /1912 : Tu o Woyczynskim autor pisze : W Modlinie zastałem dwóch ziemian, Woyczyńskiego i Damięckiego, bardzo miłych i łatwych w pożyciu ludzi. (…) Strawa prosta, żołnierska. Ratował nas Woyczynski, który znał się na sztuce kulinarnej i posiadał odpowiednie przyrządy.

40 Tadeusz Woyczyński, syn Jana i Józefy z Kisielnickich, kapitan oddziału kosynierów w partii Ramotowskiego. Urodził się w 1839 roku w Ławsku. Po bitwie na Kozim Rynku ukrywał się u Sobolewskiego w Wojtowcach. Zgłosił się dobrowolnie. Majątek Ławsk skonfiskowano, a Woyczyńskiego skazano na zesłanie, gdzie przebywał 14 lat. Żył jeszcze w 1916 roku.
– Krew za Ojczyznę, Warszawa 1916.
-Materiały do biografii i heraldyki polskiej, t.1.

41 Stanisław Filipkowski h. Pobóg/ 1843-1900/, powstaniec styczniowy, inżynier. Urodził się 2 maja w majątku rodzinnym Obrytki, jako syn ziemianina i byłego majora wojsk polskich Ksawerego i Marianny z Sumińskich. Po ukończeniu gimnazjum w Płocku rozpoczął studia na Uniwersytecie w Petersburgu. Na wieść o wybuchu powstania wraca do kraju i wstępuje z bratem Wacławem prawdopodobnie do oddziału Konstantego Ramotowskiego Wawra. Według tradycji rodzinnej miał dostać się do niewoli. Uniknął wprawdzie zesłania, został jednak wydalony z granic Królestwa. Przebywał jakiś czas w zaborze pruskim, a następnie udał się na studia do Paryża, a po roku do Gandawy, gdzie w 1865 roku ukończył Szkołę Inżynierii Cywilnej. Po ukończeniu studiów pracował jako inżynier przy budowie kolei w Petersburg i Kiszyniowie. Po kilku latach powrócił do kraju i w Warszawie otrzymał stanowisko inżyniera w fabryce Machin i Odlewów Żelaznych Konstantego Rudzkiego. Z czasem awansował na stanowisko głównego dyrektora.
Poza pracą zawodową zajmował się działalnością charytatywną. Był m.in. członkiem Towarzystwa Dobroczynności, utrzymywał czytelnię ludową, schronisko dla ubogich, ochronkę dla dzieci. Jest pochowany na Powązkach w kw.24
-Jarosław Marczak, biogram Stanisława Filipkowskiego na www.grajewiak.pl

42 Teodor Żmijewski, urodzony około 1845 roku w majątku Dybła (?). Syn Józefa i Agnieszki z Modzelewskich. Uczestnik powstania styczniowego, żołnierz w oddziale Ramotowskiego Wawra. Od około1883 roku właściciel majątku Śliz pod Garwolinem. Żonaty z Ostrowską. Zmarł 26.03.1921 roku w swoich dobrach. Pochowany na cmentarzu w Górznie.
– Krew za Ojczyznę, Warszawa 1916.
– Akt zgonu Teodora Żmijewskiego 38/1921 w: Księga zgonów w USC w Górznie.
– Kurier Warszawski 87/1921 (Nekrolog T. Żmijewskiego ).

43 Adolf Bzura urodził się w 1836 roku w miejscowości Bzury. Były właściciel majątku Rydzewo. W powstaniu służył w oddziale Ramotowskiego Wawra. Brał udział w 27 bitwach i potyczkach tej partii. W 1893 roku mianowany sędzią gminny z wyborów, prezes Towarzystwa Dobroczynności w Łomży. W 1896 wybrany na stanowisko radca Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego. Przed 1906 rokiem przeniósł się z żoną do Warszawy. Być może wiązało się to z zakupem kamienicy przy Marszałkowskie 65 róg Pięknej / dom dziś nie istnieje/ Zweryfikowany jako ppor. weteran pod numerem porządkowym 213/1920. Zmarł 31.09.1929 roku i pochowany został na Powązkach. Żonaty ze zmarłą w 1909 roku Marią z Choynowskich, działaczką społeczną i filantropijną.
-Gazeta Warszawska 261/1893/ informacja o mianowaniu A.B. na sędziego gminnego/.
-Biesiada Literacka 18/1896 .
-Dodatek do Dziennika Personalnego 10/1920 .
-Krew za Ojczyznę, Warszawa 1916. -Rocznik Wojskowy 1923,1924, 1927.
-Rola 11/1909. -Świat 13/1909. (Nekrolog Marii Bzurowej, foto).

44 Józef Jerzy Narzymski urodził się w majątku Wilamowo, syn Konstantego i Barbary z Kamionkowskich. Ukończył Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Marymoncie. Później osiadł pod Kraśnikiem. Wziął udział w powstaniu i prawdopodobnie walczył na Lubelszczyźnie. Więziony. Z małżeństwa z Kordulą Konstancją miał syna Witolda. Zmarł w 1910 roku.
-Zdzisław Bieleń, Groby uczestników Powstania Styczniowego na cmentarzach w Lublinie. Lublin 1985.

45 Konstanty Kraszewski, W 1858 roku podpisarz sądu pokoju okręgu sejneńskiego, awansowany na stanowisko p.o. pisarza pokoju okręgu biebrzańskiego. W 1869 roku wymieniony jako pisarz sądu pokoju w Szczuczynie W 1875 roku asesor trybunału cywilnego w Łomży mianowany sędzią tegoż trybunału. Ostatecznie naczelnik biura TKZ. Zmarł 20.12.1901 w Łomży w wieku 75 lat.
-Gazeta Sądowa Warszawska 11/1875.
-Gazeta Warszawska 48/1859.
-Przewodnik warszawski informacyjno- adresowy na rok 1869.
-Kraj 50/1901 ( inf. o śmierci K..Kraszewskiego) .

46 Biogramy obu lekarzy na www.grajewiak.pl .

47 Bonifacy Dziadulewicz patrz biogram na www.grajewiak.pl .

48 Jan Aleksander Andruszkiewicz, urodzony w 1808 roku Sytkach. W 1825 roku wstąpił jako żołnierz do 4ppl. W powstaniu dosłużył się stopnia porucznika. 05.101831 roku przeszedł z korpusem Rybińskiego do Prus. Internowany w Malborku. 09.02.1832 stawił się przed Komisja Rządową Wojny i ponowił przysięgę wierności carowi. Zdecydował się jednak na emigrację, zapewne z obawy przed aresztowaniem za udział w Nocy Listopadowej. We Francji pracował jako konduktor przy regulacji Sekwany, a później konduktor dróg i mostów. Wziął udział w powstaniu styczniowym. Jako dowódca oddziału walczył pod Sapieżyszkami, Balwierzyszkami i Giedziami. Później mianowany naczelnikiem wojennym województwa augustowskiego. Dłuższy czas przebywa w rejonie Grząd nadzorując tworzenie powstańczych oddziałów. 09.1863 roku opuszcza pole walki i udaje się ponownie na emigrację. Umiera 08.12.1868 roku w Paryżu. Pochowany został na cmentarzu Per-Lachaise.
-Robert Bielecki, ,, Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego , t..1, Warszawa 1995.
-Feliks Szukiewicz, ,,Na pograniczu Litwy. Urywek z pamiętnika”. Czas 1913 nr 413, 415, 417,419, 421,423,425,427429,431,433,435 ( tu m.in. charakterystyka Andruszkiewicza) .

49 Według raportu Jana Aleksandra Andruszkiewicza z początku maja 1863 roku, na Grzędach stacjonowało 160 powstańców w tym kapitan i kilku oficerów stopni najniższych. W oddziale było 29 sztucerów, 28 dubeltówek, 22 pojedynki, 4 rewolwery i 11 sztuk pistoletów. Pozostali zaopatrzeni byli w kosy. Na posyłki był jeden jeździec. Brakowało odzieży, która jednak zdaniem raportującego była już szyta. Nieco inaczej przedstawił to w swoim ,,stanie służby” Dziadulewicz, który pisze o sformowanym przez siebie 70 osobowym oddziale strzelców. Najprawdopodobniej Dziadulewicz formował jeden z pododdziałów wchodzący w skład 160 osobowej partii, nad którą ogólne dowództwo sprawował Jan Aleksander Andruszkiewicz

50 Tworzenie oddziału i kucie kos znalazło swoje poetyckie odbicie w wierszu Wawer na ziemi szczuczyńskiej. W 70 rocznicę powstania styczniowego. Z. M Czaykowskiego. /…/

Pośrodku bagien
Leży wysepka – Grądzik.
Ludzie przystają,
Tu las prastary                                              Furaż dochodzi.
Da nam schronienie.                                    Od Wólki, Pruski, Ciszewa.
Jegrznia i Bobra                                            Nagle Napadli Moskale…
Strzegą od ludzi-                                           Zakątek – pełnił
Na budach staniem obozem.                      Swą służbę kryjówki.
Opodal –Bagno.
W Czerwonym Lesie
Stanęły kuźnie.
Ludzie go zdradą skalali.
Według tradycji przy kuciu kos pracował m.in. kowal Szczęsny z Dolistowa Starego.

51 Oktawian Feliks Szukiewicz, urodził się 12.121840 roku w Warszawie. Kształcił się w Konstantynowskiej Szkole Artylerii w Petersburgu, którą ukończył w stopniu podporucznika. Przeniesiony do pułku w Dęblinie. Na wieść o wybuchu powstania udaje się w augustowskie i na krótko wstępuje do oddziału Ramotowskiego Wawra. Prawdopodobnie w drugiej połowie maja otrzymuje rozkaz tworzenia VI oddziału w województwie augustowskim. Tu pod okiem naczelnika wojskowego województwa augustowskiego Jana Aleksandra Andruszkiewicza, który na miejsce koncentracji ochotników wybrał las Grzędy, młody oficer rozpoczyna tworzenie własnej partii. Dowozem ochotników, aprowizacją zajmują się m.in. Bartłomiej Chilicki z Jamin, Feliks Żochowski z Szyman i Jan Woyczyński z Ławska. Na czele swojego oddziału Szukiewicz walczył pod Sarnetkami i Kozim Rynku. Po upadku powstania emigrował i krótko przebywał w Dreźnie i Paryżu. Aby ostatecznie osiąść z żoną i córeczka Antoniną w Sztokholmie. Tu rodzina Szukiewiczów spotkała się z bardzo ciepłym przyjęciem samej królowej Józefiny, która dowiedziawszy się o urodzinach w 1867 roku ich syna Wojciecha przesłała zasiłek i wyprawkę dla niemowlaka. W 1870 roku przychodzi na świat syn Maciej. Po powrocie z emigracji Szukiewiczowie osiedlili się w zaborze austriackim. Mieszkali m.in. w Zakopanem. Szukiewicz pracował jako kupiec i tłumacz języka rosyjskiego. Po śmierci żony, około 1900 roku osiadł w Krakowie, gdzie był aktywnym członkiem Stowarzyszenia Weteranów Powstania 1863/1864 roku. Zmarł 18.06.1914 roku. Warto wspomnieć, że podobiznę Szukiewicza wykorzystał Jan Matejko, który w 1870 roku uwiecznił go na obrazie ,, Hołd Pruski ”, jako Alberta Hohenzollerna.
– Maria Bruchnalska, Udział kobiet w powstaniu styczniowym. Miejsce Piastowe 1934.
-Tadeusz Nowakowski, Polacy w Szwecji. Słownik biograficzny emigracji polskiej w Szwecji. Sztokholm 1992.
-Nowa Reforma, 235/1914 / nekrolog Szukiewicza/
– Jan Matejko “Hołd Pruski” http://www.magazynsztuki.pl/hold-pruski-jan-matejko
– Maciej Szukiewicz, http://www.lacros.scnema.com/VnVeYWAnJlJ3XmJsXnV2fH18SURsYH19dmN8dmI.htm
– Maciej Szukiewicz, http://pl.wikipedia.org/wiki/Maciej_Szukiewicz

52 Biogram Micewicza na www.grajewiak.pl

53 Partia Ramotowskiego w okręgu biebrzańskim pojawiła się o świcie 4 lipca. Według raportu wspomnianego już wójta gminy Pruska Wagi oddział około 9 rano przemaszerował przez wieś Pruska. Kilka godzin powstańcy odpoczywali w lesie w pobliżu Orzechówki. Tam też zostali zauważeni przez ścigających ich awangardę kozacką. Przez Grzędy, a następnie przez bagna dotarli do wsi Ruda skąd udali się do Radziłowa. W potyczce na rynku ciężko ranny został 20 – letni Turski, który zmarł w szpitalu łomżyńskim w sierpniu 1863 roku .

54 Biogram Liczbińskiego na www.grajewiak.pl

55 W potyczce zginął Korzeniowski czeladnik rymarski ze Szczuczyna. Jego ciało przewieziono na cmentarz w Białaszewie i pochowano jako NN.

56 Julian Obuchowicz, syn Piotra, szlachcic z powiatu nowogródzkiego, dowódca niewielkiego oddziału powstańczego. W lutym 1864 przekroczył granicę pruską i przeszedł do okręgu biebrzańskiego. Stoczył kilka potyczek pod Szczuczynem (26.02.1864), Radziłowem (03.03.1864) , Grajewem (12.03.1864), Milewem (?) (05.05.1864). 15.05 Dostał się do niewoli w okolicach Dobrzyjałowa. Skazany na mocy konfirmacji Wojennego Naczelnika, Łomży i powiatu, pułkownika barona Wrangla na karę śmierci. Powieszony w 20.05.1864 w Łomży.
http://www.genealogia.okiem.pl/powstanies/index.php?nazwisko=Obuchowicz

57 Franciszek Ujazdowski, urodzony około 1842 roku ( 1863- 22 lata), pochodził z Płocka, szlachcic, uczeń szkoły wojskowej w Metz we Francji. Za wstąpienie „ do szajki buntowników” został skazany na 10 lat ciężkich robót. Karę odbywał w Usolu w obwodzie irkuckim, gdzie utrzymywał się prowadząc ze współtowarzyszami fabrykę świec łojowych i mydła. Zmarł 29.07.1873 roku wskutek poparzeń po wybuchu ,, w czasie doświadczeń z dziedziny chemii technologicznej”.
-Wiktoria Sliwowska, Syberia w życiu i pamięci Gieysztorów – zesłańców postyczniowych, Warszawa 2000.
-Stanisław Zieliński, Bitwy i potyczki w powstaniu 1863/1864, Raperswil 1913.

58 Polikarp Bugielski, urzędnik w Suwałkach. Z chwil wybuchu powstania zebrał 50 mieszczan z Suwałk i przybył z nimi do formującego się oddziału Wincentego Kamieńskiego; po kilku utarczkach, przeszedł pod dowództwo Suzina; po bitwie pod Staciszkami, w której ten dowódca zginął, przyłączył się do partii Wawera w której brał udział w potyczkach pod Balinką, Kadyszem, Gruszkami, Kozim Rynkiem, Radziłowem i Sieburczynem, gdzie został ranny. Po wyleczeniu wstąpił do oddziału Brandta.; w szturmie na komorę Wincenta 19.09.1863 roku dowodził kompanią kosynierów pod głównym kierunkiem Wolskiego (Miecza). W listopadzie 1863 zmuszony był schronić się do Prus Wschodnich wraz z 3 wiernymi sobie byłymi policjantami. Po paru miesiącach, gdy już powstanie upadało, wszedł w kwietniu 1864 roku do Królestwa na czele 40 dobrze uzbrojonych strzelców pieszych. Po potyczce pod Gontarzami i Kuziami w Augustowskim, w których doznał porażki, a jego oddział zmniejszył się do kilkunastu ludzi, z którymi przeszedł do okręgu biebrzańskiego. Otoczony pod wsią Grabowo przez przewyższające siły, po zaciętym oporze, ranny został wzięty do niewoli. Wyrokiem sądu polowego 14.05.1864 powieszony został w Szczuczynie. W potyczce zginęło według wiarygodnych źródeł rosyjskich zginęło 5 powstańców, 1 został ciężko ranny. Do niewoli dostało się poza Bugielskim 10 powstańców: Kazimierz Kiernożycki, mieszczanin z Sejn lat 19, Józef Fadecki, chłop ze wsi Wykrot gub. płockiej lat 16, Choderski Wincenty z gub. płockiej lat 16, Michał Janowski szlachcic z gub. grodzieńskiej lat 33, Andrzej Grażewicz szlachcic z gub. wileńskiej lat 22, Tomasz Karwowski, chłop z powiatu łomżyńskiego lat 26, Józef Popławski, mieszczanin ze Słonimia lat 26, Jan Adamski, chłop skarbowy z powiatu białostockiego lat 24, Jan Michalczyk ze wsi Jeziorki gmina Szczebra, Stanisław Brzozowski chłop ze wsi Godlewo w powiecie mariampolskim lat 21. Kilka dni po potyczce pojmano we wsi Skroda Wielka uczestnika tej potyczki Michała Szymkowskiego. Wszyscy, poza skazanym na śmierć Bugielskim, uzyskali wyroki od 4 do 12 lat zesłania.Listę udostępnił mi pan Andrzej Matusiewicz z Suwałk, któremu serdecznie dziękuję.

Wykaz uczestników powstania 1863/1864 roku, których nazwiska nie zostały wymienione w artykule.

Albański Anatazy, mieszczanin ze Szczuczyna. Wymieniony w zeznaniach przez Konstantego Narzymskiego. Więziony w Twierdzy Nowogiergojewsk ( Modlin). Zesłany. Na zasadzie odezwy komisarza twierdzy z dnia 14.04 1864 roku majątek Albańskiego został skonfiskowany.
-Dziennik Urzędowy Guberni Augustowskiej 23/1864.
-Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne w Wilnie F. 1020 op.1 sygn. 87 . Dalej LPAH
-Zofia Strzyżewska, Zesłańcy Powstania Styczniowego z Królestwa Polskiego. Wykaz nazwisk z akt Archiwum Głównego Akt Dawnych. Warszawa 2001. Dalej Zofia Strzyżewska, Zesłańcy Powstania Styczniowego…
Albiński Antoni, powstaniec, szlachcic z powiatu augustowskiego.Za udział w powstaniu zesłany. Majątek uległ konfiskacie.
-Dziennik Urzędowy Guberni Augustowskiej 18/1864
-Dziennik Urzędowy Guberni Radomskiej 24/1864
Bagiński, chłop ze wsi Świdry. 26 września 1863 roku aresztowany i oskarżony o niszczenie słupów telegraficznych.
-LPAH, 1020,t.5, k. 376 .
Bołonkowski Jan, pochodził z wsi Tajno, majtek 18 flockiego ekwipażu. Poszukiwany listem gończym za ,,wydalenie się bez zgody władz”. -Dziennik Urzędowy Guberni Radomskiej 13/1864
Braczko Ludwik, urodzony w 1846 w Radziłowie. Zweryfikowany jako ppor. weteran w 1920 roku pod numerem porządkowym 152/1920. Mieszkał w Radziłowie. Żył jeszcze w 1927 roku.
-Dodatek Dziennika Personalnego 10/1920.
-Rocznik Wojskowy 1923,1924,1927.
Cycerski Franciszek, strażnik tabaczny, skazany na konfiskatę majątku i zesłanie.
-Zofia Strzyżewska, Zesłańcy Powstania Styczniowego…
-Dziennik Urzędowy Guberni Augustowskiej 17/1864.
Chmielewski Franciszek, pochodził z powiatu szczuczyńskiego. W powstaniu walczył w odziale Konstantego Ramotowskiego.
-Jerzy Maliszewski, Powstanie Styczniowe. Notatki biograficzne uczestników. Warszawa 1932.
Danowski Piotr, urodzony około 1843 roku (1863- 20 lat), szlachcic ze wsi Sulewo. Walczył w oddziale Wawra. Aresztowany z Augustowi do Suwałk. 22.07.1863 roku rozpoczęto śledztwo, 16.09 sprawę przekazano Wojennemu Naczelnikowi Augustowskiego Oddziału. 6.11.1863 roku sąd w Suwałkach zaliczył go III kategorii winnych i skazało go na zesłanie do tomskiej guberni.
-Zofia Strzyżewska, Zesłańcy Powstania Styczniowego…
-LPAH, 1248, op.1, t.318
Dzięgielewski Romuald, mieszkaniec Szczuczyna. Od 1859 roku podsędek przy Sądzie Pokoju okręgu biebrzańskiego. Zesłany. Majątek jego uległ konfiskacie.
-Zofia Strzyżewska Zesłańcy Powstania Styczniowego…
-Dziennik Urzędowy Guberni Augustowskiej 24/1864.
-Rocznik urzędowy obejmujący spis naczelnych władz Cesarstwa…1859.
Zenon Glinka, powstaniec (?), mieszkaniec Grajewa, wydalił się bez zgody władz z miejsca
zamieszkania.
-Dziennik Urzędowy Guberni Radomskiej 31/1864.
Grabowski Aleksander, szlachcic, mieszkaniec wsi Stawin (?) w okręgu biebrzańskim. W 1864 roku aresztowany pod zarzutem kontaktów z powstańcami. Więziony w Suwałkach od 12 maja do 13 października 1864 roku. Ukarany grzywną.
-LPAH fond 1020inw. I sygn.25 k.116v-117, k.206v-207, 249v-250.
Grochowski Antoni, urodzony w 1827 roku w Bełdzie. Zweryfikowany jako ppor. weteran pod numerem porządkowym 618/1920.
-Dziennik Personalny10/1920
Karpiński Michał, chłop z majątku Bzury. 27.07 1863 roku zeznał, że w lipcu dostał od żony Adama Bzury, właściciela majątku ubranie i dwie złote monety z poleceniem wstąpienia do powstańczego oddziału. Dowieziony furmanką do partii Wawra. Służył w pododdziale kosynierów dowodzonym przez Dziadulewicza. Po klęsce pod Sejnami uciekł do Prus do wsi Borki. Po powrocie do Bzur został aresztowany. Na prośbę miejscowych chłopów, po złożeniu 2.09.1864 roku przysięgi wiernopoddańczej został zwolniony.
-LPAH, 1020, t.21. Informacja o Jarosława Szlaszyńskiego z Augustowa.
Konikowski Józef, urodzony około 1841 roku/ 1863-22 lata/, mieszczanin ze Szczuczyna. 31 sierpnia 1863 badany w Suwałkach. Miał słaby wzrok.
-LHAP w Wilnie wypis odm Andrzeja Matusiewicza.
Korzeniowski, czeladnik rymarski ze Szczuczyna. Ciało zostało odnalezione przez Józefa Jabłońskiego z Osowca, który przewiózł je do Białaszewa. Akt zgonu NN, w obecności wspomnianego Jabłońskiego / lat 41 / i Samuela Piotrochowskiego, sługi kościelnego / lat 46 / spisał ksiądz Jakub Pieniążek.
-Zygmunt Kolumna, Pamiątka dla Rodzin Polskich. Kraków 1868.
-Akt zgonu NN. Archiwum Parafialne w Białaszewie.
Kozłowski Jan, urodzony w 1836. Zweryfikowany jako ppor. weteran pod numerem porządkowym 1071/1920. Mieszkał w Grajewie. Żył jeszcze w 1924 roku.
-Dodatek do dziennika Personalnego 10/1920.
-Rocznik Wojskowy 1923,1924.
Kuczwalski Michał, urodzony w 1844. Mieszkał w Szczuczynie. W 1920 roku zweryfikowany jako ppor. weteran pod numerem porządkowym 1155/1920. Mieszkał w Grajewie. Żył jeszcze w1927 roku.
-Dodatek do Dziennika Personalnego 10/1920
-Rocznik Wojskowy 1923,1924, 1927.
Łaguna Aleksander, szlachcic ze wsi Bogusze. Skazany na zesłanie.
-Zofia Strzyżewska, Zesłańcy Powstania Styczniowego…
-Dziennik Urzędowy Guberni Augustowskiej 34/1864.
Łaguna Józef, urodzony ok. 1833/1864 31 lat/. Pochodził ze wsi Stawin w powiecie augustowskim. Przetrzymywany w areszcie wojskowy w Szczuczynie. Zbiegł. Poszukiwany listem gończym. Zesłany. Majątek jego uległ konfiskacie. Wiek 31 lat, wzrost słuszny, twarz okrągła, włosy blond, oczy niebieskie. Czyta i pisze po polsku.21 sierpnia 1864 roku miała odbyć się w Grajewie publiczna licytacja ruchomości tj. zboża, inwentarza, odzieży, bielizny i sprzętów domowych Józefa Łaguny i Stanisława Ciecierskiego.
-Dziennik Urzędowy Guberni Augustowskiej 4/1864/ inf. o poszukiwaniu J.Ł/
-Dziennik Urzędowy Guberni Augustowskiej 32/1864 / inf. o licytacji/
Łaguna Stanisław, szlachcic b. kadet Pawłowskowo Kadeckiego Korpusu skazany na zesłanie i konfiskatę majątku.
-Zofia Strzyżewska, Zesłańcy Powstania Styczniowego…
-Dziennik Urzędowy Guberni Radomskiej 17/1864.
Michałowski Michał nazywany Łabędziem, mieszczanin ze Szczuczyna. Za udział w powstaniu poszukiwany listem gończym.
-Dziennik Urzędowy Guberni Augustowskiej 32/1864
Mierzejewski, pochodził z Klimaszewnicy. Służył w partii Micewicza. Zginął 19.09.1863 roku w potyczce pod Wincentą.
-Zygmunt Kolumna, Pamiątka dla Rodzin Polskich. Kraków 1868.
Niedźwiecki Jan, rodem z Osowca. Uczestnik powstania. Poszukiwany listem gończym.
-Dziennik Urzędowy Guberni Augustowskiej 34/1864.
Nikonowicz Paweł urodzony w Radziłowie w1836 roku. Służył w oddziale Ramotowskiego Wawra. Brał udział w potyczkach pod Białaszewem, Kozim Rynkiem i innych. W bitwie pod Sieburczynem ranny w nogę. Więziony, a następnie zesłany do guberni tomskiej, gdzie przebywał 11 lat. Zweryfikowany jako ppor. weteran i wymieniony w Roczniku Wojskowym pod numerem porządkowym 1150/1923. Mieszkał w Radziłowie. Zmarł w 1926 roku.
-Jerzy Maliszewski, Sybiracy, zesłani i internowani za udział w powstaniu styczniowym. Warszawa 1932.
-Zofia Strzyżewska, Zesłańcy Powstania Styczniowego… -Dodatek do Dziennika Personalnego 10/1920
-Rocznik Wojskowy 1923,1924
Władysław Nowicki , syn Ignacego urodził się w 1843 roku w Nowogrodzie. Po ukończeniu szkoły elementarnej zapisał się do

gimnazjum realnego w Łomży. Wziął udział w powstaniu styczniowym. Służył w oddziale Micewicza, pod którego rozkazami walczył w potyczkach pod Białogrądami i Wincentą, gdzie został ranny. Po rekonwalescencji ukrywał się u swego wuja księdza Macieja Jankowskiego w Niedźwiadnej. Aresztowany i więziony przez 5 miesięcy w Szczuczynie i Augustowie. Po zwolnieniu pozostawał pod nadzorem policyjnym. Po zniesieniu dozoru pracował jako brygadzista na kolei m.in. w warsztatach w Starosielcach. W 1866 roku zawarł związek małżeński z Ludwika z Pieniążków, córką podleśnego. Z tego związku urodził się Feliks, Norbert, Stefan, Jakub oraz Antonina i Zofia. Po osiedleniu się na stałe w Woźnejwsi piastował przez kilka lat urząd wójta gminy Pruska. W 1923 roku otrzymał prawa weterana powstania styczniowego. Zmarł 24.11.1927 roku i pochowany został na cmentarzu w Rajgrodzie.
-Władysław Nowicki, Wspomnienia z partii Micewicza. www.grajewiak.pl / w opracowaniu Jarosława Marczaka/.
Osiński Konstanty, syn Józefa. Mieszczanin ze Szczuczyna, urodzony około 1841 roku/ 22 lata -1863/. Zesłany na roboty katorżnicze. 31.10.1863 roku badany na etapie w Suwałkach. –LPAH 1020/1/88 k9-10
Jan Pisowacki , urodzony w 1844 w Dzięgielach. W powstaniu służył w oddziale Micewicza. Brał

udział w potyczkach pod Białogrądami i Wincentą. Zweryfikowany jako ppor. weteran pod numerem porządkowym 1171/1924. Odznaczony Krzyżem Niepodległości z Mieczami. Zmarł 1932

roku Pochowany jest na cmentarzu w Grajewie.
-Jerzy Maliszewski, Powstanie Styczniowe. Notatki biograficzne uczestników. Warszawa 1932.
-Rocznik Wojskowy 1924,1927
-Biuletyn Sekcji Sanitarnej Towarzystwa Wiedzy Wojskowej 1-4/1930.

Tablica upamiętniajaca poległych powstańców w kosciele w Siennicy

Polkowski Mateusz, urodzony około 1816 roku, mieszkaniec wsi Karwowo w gminie Mścichy. W powstaniu służył m.in. w kawalerii Konstantego Kobylińskiego. Zginął 04.11.1863 w potyczce pod Mienią koło Siennicy. W siennickim kościele znajduje się tablica upamiętniająca śmierć powstańców.
-Henryk Zdanowicz, Kazimierz Kobyliński – Najpiękniejsza Postać Grodzieńskiego Powstania 1863 roku. http://pamiec.org.pl/844/ http://www.genealogia.okiem.pl/foto2/displayimage.php?album=8&pid=78099#top_display_media . Tu : fotografia tablicy na grobie powstańców.
– Bogusław Niemirka, Bitwa pod Mienią 4 listopada 1863 roku w tradycji powstańczej. Siennica 2013. http://parafia-siennica.pl/ao_system/gazetka/2013/Bitwa%20pod%20Mieni%C4%85.pdf
Puciatycki Tadeusz, uczestnik powstania styczniowego. Obywatel ze wsi Lachowo. Jego majątek i fundusze obłożone zostały sekwestrem.
-Dziennik Urzędowy Guberni Augustowskiej 18/1864.
Ramotowski Franciszek, syn Marcina pochodził z wsi Mieczki Czarne. Zesłany(?), jego majątek uległ konfiskacie.
-Dziennik Urzędowy Guberni Radomskiej 32/1864
Rogowski Jan, pochodził z Kacprowa koło Grajewa, szlachcic. Skazany na zesłanie i konfiskatę majątku. -Zofia Strzyżewska, Zesłańcy Powstania Styczniowego…
-Dziennik Urzędowy Guberni Radomskiej 21/1864.
Sobolewski Wiktor (1838- przed 1921), pochodził ze Szczuczyna. Pośmiertnie zweryfikowany jako ppor. weteran. Pensję weterańską pobierała wdowa Wiktoria.
–Anna Eliza Markert, Gloria Victis. Tradycje powstania Styczniowego w Drugiej Rzeczpospolitej. Pruszków 2004.
Sztukowski Adam, uczestnik powstania styczniowego, prawnik, urodził się 23.12.1841 roku w Rudzie jako syn Jana/?/ i Katarzyny z Formusów. Uczył się w gimnazjum w Suwałkach. Brak bliższych informacji o przebiegu służby w wypadkach 1863 roku. Po ukończeniu Uniwersytetu Petersburskiego na wydziale prawa otrzymał posadę asesora w sądzie policji poprawczej w Piotrkowie, skąd po półrocznym urzędowaniu przeniesiony został na analogiczne stanowisko w Warszawie. W 1876 roku otrzymał awans na sędziego sądu kryminalnego. Adam Sztukowski poza pracą zawodową zajmował się literatura prawniczą. Opublikował szereg artykułów w Gazecie Sądowej Warszawskiej, w której przez wiele lat zasiadał w komitecie redakcyjnym. W 1888 roku miał odczyt p.t. Badanie świadków, który zyskał szereg przychylnych ocen w środowisku prawników. Adam Sztukowski zmarł 1.03.1899 roku i pochowany została na Powązkach w kw. 24. Jak napisano o nim w nekrologu Sędzia Sztukowski był bez zaprzeczenia dobrym urzędnikiem, lecz i zarazem i człowiekiem w całym tego słowa znaczeniu, i dlatego cieszył się u wszystkich wielkim szacunkiem i poważaniem. Z małżeństwa Zofią z Miszewskich/ Wiszniewskich ?/ mieli syn Tadeusza, zmarłego 24.06.1895 roku. W 1919 roku Adam Sztukowski pośmiertnie został zweryfikowany jako weteran powstania styczniowego pod numerem porządkowym 2253/1920. Pensję weterańską pobierała wdowa Zofia, która zmarła 20.09.1931 roku i pochowana została na Powązkach obok męża i syna.
-Tygodnik Ilustrowany 9/1899/ tu data 11.12- według starego stylu/
-Kurier Warszawski 173/1895/ nekrolog Adama Sztukowskiego/
-Kurier Warszawski 258/1931/ Nekrolog, tu: Miszewska/
-Odpis z nagrobka / tu : Wiszniewska, data śmierci syna Tadeusza nieczytelna/
-Akt narodzin Adama Sztukowskiego w :Archiwum Parafialne w Białaszewie
Śmiarowski Jakub, lat 45, pochodził z Ławska, parobek dworski. Poszukiwany przez władze za ,, bezprawne wydalenie się z miejsca zamieszkania”.
-Dziennik Urzędowy Guberni Augustowskiej 13/1864
Święciński Jan, syn Tomasza lat 22, szlachcic. Pochodził ze wsi Gutki. Do powstania poszedł w Zielone Świątki. Służył w oddziale Brandta. Po potyczce pod Radziłowem uciekł do Prus, gdzie mieszkał we wsi Borki. Powrócił w lipcu 1864 roku. Aresztowany. Więziony w Augustowie. Uwolniony na prośbę wójta gminy Szczuczyn Jana Sokołowskiego. Po złożeniu przysięgi wiernopoddańczej, zwolniony na polecenie Ganeckiego 2.09.1864 roku.
-Informacje od Jarosława Szlaszyńskiego z Augustowa.
Szmigielski Jan, urodzony w 1843 roku. W 1920 roku zweryfikowany jako ppor. weteran pod numerem porządkowym 2236/1920.Odznaczony Medalem Niepodległości. W okresie międzywojennym mieszkał w Szczuczynie. Żył jeszcze w 1929 roku.
-Dodatek do Dziennika Personalnego 10/1920.
-Rocznik Wojskowy 1923,1924,1927
-Biuletyn Sekcji Sanitarnej Towarzystwa Wiedzy Wojskowej 1-4/1930 ( tu wymieniony jak -Jan Śmigielski).
Wojsław Jan, pochodził ze wsi Wojsławy. Zesłany. Majątek uległ konfiskacie.
-Dziennik Urzędowy Guberni Augustowskiej 37/1864.
Zalewski Józef, urodzony w 1834 roku w Szepietowie Żuki. Służył w oddziale Ramotowskieego i w żandarmerii pod dowództwem Górskiego. W czasie rekonesansu w okolicach wsi Zabłudów dostał się do niewoli. Skazany i zesłany do karnych batalionów orenburskich. Służył w Troicku i Kałudze. Zwolniony na podstawie amnestii. W 1920 roku zweryfikowany jako ppor. weteran pod numerem porządkowym 2596/1920. Mieszkał w Rajgrodzie. Żył jeszcze w 1927 roku
Mieszkał w Rajgrodzie. Żył jeszcze w 1927 roku.
-Jerzy Maliszewski, Sybiracy, zesłani i internowani za udział w Powstaniu Styczniowym. Warszawa 1932.
-Dodatek do Dziennika Personalnego 10/1920.
-Rocznik Wojskowy 1923,1924,1927.
Zarzecki Aleksander, urodzony w 1842. Zweryfikowany jako ppor. weteran pod numerem porządkowym 2611/1920. Mieszkał w Szczuczynie. Wymieniony w spisie weteranów z 1923roku.
-Dodatek do Dziennika Personalnego 10/1920.
-Rocznik Wojskowy 1923.

ANEKS DO ARTYKUŁU

Opis sytuacji społeczno – gospodarczej w okręgu biebrzańskim.

W 1860 w miesiącu czerwcu puściłem się z Warszawy w Gubernię Augustowską, w krainę Mazurów, i przemieszkiwałem tam pewien czas we wsi Kumelsku tuż nad granicą pruską. Poznałem przeto straż graniczną, oraz wszystkie jej czynności, wyprawy, wycieczki, wybiegi i walki dla pochwycenia kontrabandy sprowadzanej z Prus, a składającej się zwykle z sukien tanich, płócien, z materyj, z tytoniu i cygar, a niekiedy też z nabożnych ksiąg żydowskich. Złapana kontrabanda w narzeczu moskiewskim zowie się poimką. Kontrabandzie poświęcają się, jak wiadomo, wyłącznie Żydzi. Ci mają zawsze gotowych na każde zawołanie mieszkających nad granicą chłopów naszych, dla których rolnictwo jest tylko pozorem, a właściwym sposobem życia i utrzymania: – przemycanie towarów. Lud to rozpuszczony i awanturniczy, na żołdzie żydowskim żyjący, nie odznacza się wielką pobożnością cechującą kmieci mieszkających w dali od granicy.
Kościoły jego to szopy drewniane, słomą pokryte, po większej części ubogie i nędzne. Księża ze szlachty podlaskiej idący, także patrzą więcej gospodarstwa swego, niż służby bożej. Kobiety nie lepsze od mężczyzn.
Obywatele, jako sąsiedzi luterskich Prus, nie tędzy katolicy, dumni, skorzy do kłótni, a nawet i do bójki. Taki stan rzeczy jest panującym na całym niemal pasie granicznym, trzy mile szerokości mającym między Polską i Prusami (…). Kto mieszka nie więcej jak pół milio od granicy, co noc prawie, leżąc sobie w łóżku, słyszy wystrzały karabinowe, nieraz dość długo się powtarzające; wystrzały te puszczane za kontrabandą, która przekradłszy się cichaczem przez granicę, wkracza do kraju to konno, to pieszo i wnet ze wszystkich sił ucieka z towarami i rozbiega się po polach i siołach ojczystych gdzie bezpieczny znajduje przytułek. Niezmiernie rzadko się zdarza, aby po takiej bójce płynęła krew. Bo kiedy już ciasno przychodzi, kontrabandzista rzuca won towar, a sam co tchu w nogi! Strażnik tj. sołdat moskiewski chwyta zdobycz, ową to poimkę za którą otrzymuję wynagrodzenie, a przemytnikowi dozwala bezpiecznie uchodzić, jako stworzeniu, które nie ma żadnej korzyści nie przyniesie, i owszem nabawić może nieraz kłopotu. Tak przynajmniej dawniej bywało – nie wiem jak teraz. Mieszkający w pasie nadgranicznym żydzi mają pozór łapserdaków. Bogatych tam miedzy nimi prawie nie widać. Nic też dobrego u nich ani w Stawiskach, ani w Grajewie, ani w Rajgrodzie ani nigdzie tam dostać nie można: dlatego, dlatego, że towarów przemycanych nie trzymają u siebie, z obawy aby ich nie złapano, lecz wywożą natychmiast do Litwy zaniemeńskiej, to jest do Grodna, Białegostoku itp. lub też uprowadziwszy w dalekie miasteczka koronne tam dopiero sprzedają.
Miasteczka w Łomżyńskiem i Augustowskiem nieszczególny przedstawiają widok. Wyjąwszy chyba Szczuczyn i Augustów ze swoim kanałem. Rajgród zaś i Grajewo to miserabile visu ( tj. żałosny widok przyp. JM ). O nich tutaj usłyszysz następującą anegdotę: Rajgród dlatego tak nazwany, że jest prawdziwym rajem dla swoich mieszczan i okolicznych mieszkańców: ma bowiem wszystko, cokolwiek dla rolnika i gospodarza potrzebne: ma i grunta i lasy i łąki i pastwiska doskonałe, ma, ma oprócz tego ogromne jezioro Rajgrodzkie, Ma zatem nie tylko chleb, mleko, miód i mięso, ale też ryby i grzyby. (…)
Jeżeliś smakosz, to możesz się najeść się doskonałych ryb po uszy …nie w Rajgrodzie, bo tam żyją ludzie ut prisca gens mortalium*, a w Augustowie.

-Gazeta Toruńska 281/ 1875 str. 2
* dosł. lud prosty jako jego losy.

List wiernopoddańczy z Radziłowa.

Od mieszkańców Chrześcijan – Katolików m. Radziłowa.

Najjaśniejszy Panie!
Najmiłościwszy Monarcho!

Dwuletnie chmury niespokojności i rokoszu w Polsce miejsce mające, zasmucające humorów rzeczywistych wiernych Twych poddanych, nie dały nam mieszkańcom Katolickim miasta Radziłowa w powiecie i guberni augustowskiej sposobności wynurzenia dotąd choć części (…) wyrazów dziękczynnych , któremi serca nasze były i są przepełnione , i które, uroczyście dłużni jesteśmy Najwyższemu Tronowi Twojemu, za najmiłościwsze prawa i przywileje, jakowe współwyznawcom naszym udzielać raczyłeś.
Gdy obecnie smutne te obłoki rozpraszać się zaczęły, a Chrześcijanie katolicy światłem przebijających promieni słonecznych, dostrzegając w każdem nadanem im prawie Najmiłościwszą Twą Opatrzność i życzliwie ich dążenie ku ich szczęściu;
O! Boże, żelazne dotąd ściany nie potrafią stać się zasłoną przed uczuciem powinnej wdzięczności.
My zaś Chrześcijanie Katolicy m. Radziłowa, przejęci niezmiernem żalem, że odpowiednio wyrażać się nie zdołamy, przekonani bowiem będący, iż przybrawszy nawet najchwalebniejszych z całego świata, dla złożenia Adresu dziękczynnego u Najmiłościwszych Twych Stóp, nie potrafimy dosięgać odpowiedniego wyrażania się, za najmniejszą nawet część wspaniałomyślnych Twych celów o naszem uszczęśliwieniu.
Upadamy przeto przed Tobą, Ojcze nasz Najmiłościwszy i Oswobodzicielu milionów narodów, z radosnemi łzami pochodzącymi z najgłębszych źródeł uczuć wdzięczności i wierno poddania, – z błagalną prośbą!
Racz Najwyższą Twą litością przyjąć krótkie nasze dziękczynne wyrazy, tak jakby w najwłaściwszej obszerności i wysokości powinnego zastosowaniu, ułożone zostały.
Oby Najwyższy twórca nakłonić raczył serca wszystkich Twych poddanych do zgłębienia i pojęcia Najdobrotliwszych zamiarów Najmiłościwszego ich Pana dążących ku ich prawdziwej pomyślności.
Oby Wszechmogący Bóg, udzielić raczył Najwyższemu Panowaniu Twemu, przedłużenie wieku, zwycięstwa nad nieprzyjaciółmi, zesłać Ci raczył Najpotężniejszy Monarcho – Twej Dostojnej Familji dobrego zdrowia i wszelkiej pomyślności; oraz utwierdzić raczył gorące modły nasze każdodzienne przesyłane, za pomyślność Twego Panowania.
W końcu ośmielamy się w Imieniu Naszem i dalszych współwyznawców naszych z najgłębszą i najpoddańszą pokorą błagać : Racz Najmiłościwszy Oswobodzicielu zrównać w prawach nas i braci naszych Twych poddanych w Cesarstwie Rosyjskiem zostających – ponieważ jesteśmy dziećmi jednego Ojca i Ziemi.
Racz Najwyżej wierzyć o nieprzerwanem wierno- poddaństwie naszem do Ciebie; iż tak w czasie przeszłym jak też i w przyszłości, zostawaliśmy i pozostaniemy wiernymi uroczystości przysięgi i przykazaniom Bożym, pod względem Monarchy, Opatrznością Niebieską nad nami Nominowanego.
Abyś najjaśniejszy Panie, przestępstwa pojedynczej osoby z Chrześcian Katolików nieraczył przypisywać całemu narodowi;- który osobe podobną poczytuje za przeklętą na tym i przyszłym wieku i wyłączającą z pod wyznania Chrześcian Katolików – i wierności swemu Monarchy.

Z miasta Radziłowa d. 15(26) Listopada
Wierni poddani.
Dziennik Powszechny 25/1864

Jarosław Marczak, Legionowo.

jaroslaw.marczak@o2.pl

4 comments

Christo pisze:

21 marca 2016 o 23:51

Ciekawy artykuł, ale doskonale znam wg tradycji rodzinnej wśród moich krewnych i kolegów, uczestniczących w tym rejonie Biebrzańskim.

Odpowiedz
Jarosław Marczak pisze:

26 marca 2016 o 19:48

Szanowny Panie, każda wiadomość dotycząca wypadków 1863/1864, w dawnym okręgu biebrzańskim jest dla mnie niezwykle cenna. Proszę o kontakt. Autor.

Odpowiedz
Pingback: Pamięć narodowa o Powstaniu Styczniowym 1863 r. w Pruszkowie – Podwarszawskie Życie Pruszkowa
Jolanta pisze:

11 października 2020 o 14:57

Witam serdecznie.
Przeczytałam artykuł i jestem pod wrażeniem. Otóż znalazłam Franciszka Roszkowskiego. Jego dane odpowiadają danym poszukiwanego przeze mnie mojego przodka Franciszka Ruszkowskiego ur. około 1840 r. uczestnika powstania styczniowego.
Czy to może być ta sama osoba ??? Nie mogę nigdzie odnaleźć jego aktu urodzenia i innych danych.
Proszę o kontakt.
Jolanta

Odpowiedz

Wyróżnienia Serwisu:

Grupa do rozmów na FB

OBSERWUJ NAS

Ulice Łomży

Łomża. Aleja Marszałka Józefa Piłsudskiego

Łomża. Ulica Wojska Polskiego

Łomża. Ulica Zielona

Łomża. Ulica Stacha Konwy (Wasilewska)

Wyróżnienia Serwisu:

Powstanie styczniowe w dawnym okręgu biebrzańskim. Wydarzenia i ludzie.

Spis treści Hide

Dziedzictwo Powstania Styczniowego
POWSTANIE STYCZNIOWE W DAWNYM OKRĘGU BIEBRZAŃSKIM. WYDARZENIA I LUDZIE

Organizacja cywilna. Działalność żandarmerii powstańczej.

Stosunek ziemiaństwa do wypadków 1863/64 roku

Działania zbrojne w okręgu

śp. Jaroslaw Marczak

Powiązane tagi

4 comments

Dodaj komentarz Anuluj pisanie odpowiedzi

Wyróżnienia Serwisu:

Grupa do rozmów na FB

OBSERWUJ NAS

Spis treści Hide

Dziedzictwo Powstania Styczniowego POWSTANIE STYCZNIOWE W DAWNYM OKRĘGU BIEBRZAŃSKIM. WYDARZENIA I LUDZIE

Organizacja cywilna. Działalność żandarmerii powstańczej.

Stosunek ziemiaństwa do wypadków 1863/64 roku

Działania zbrojne w okręgu

Powiązane tagi

Kardynał Stefan Wyszyński Prymas Polski. Część 4.

Galeria zdjęć szkolnych 9

Może Ci się spodobać

4 comments

Dodaj komentarz Anuluj pisanie odpowiedzi

Dziedzictwo Powstania Styczniowego
POWSTANIE STYCZNIOWE W DAWNYM OKRĘGU BIEBRZAŃSKIM. WYDARZENIA I LUDZIE