Rozdział VI. Zdrowie.

IV. Mieszkania

1. XVI wiek

W 1564 r. w Łomży było 548 domów (w Ostrołęce 334, Wiźnie 330, Nowogrodzie 300, Kolnie 260, Zambrowie 250). W 1575 r. w Łomży oprócz jurydyk było 540 domów. Trudno jest podać, ile było wszystkich domów w Łomży, ponieważ brak dokładnej liczby jurydyk. W 1810 r. domów mieszkalnych w Łomży było 312 (Kolno 252, Nowogród 319, Zambrów 91, Śniadowo 101). W 1827 r. domy: Łomża 340, Stara Łomża 25, Łomżyca 37, Kolno 242, Nowogród 220, Wizna 235, Zambrów 96, Śniadowo 104, Jedwabne 48. W 1848 w Łomży: domy murowane 132, drewniane 296¹³².

2. Okres międzywojenny

W 1925 r. na terenie miasta było 1044 budynków, w tym 840 mieszkalnych: murowanych 410, drewnianych 370, mieszanych 60. W budynkach było 500 sklepów i innych pomieszczeń handlowych oraz 4752 mieszkań: jednoizbowych 790, dwuizbowych 1715, trzyizbowych 661,czteroizbowych 210, pięcioizbowych 118, sześcioizbowych 51, ponad sześcioizbowych 47, suteren jedno- i dwu izbowych 510, poddaszy jedno- i dwuizbowych 650.Na jedna izbę przypadało osób: w mieszkaniach jednoizbowych 4, dwuizbowych 3-4, trzyizbowych 2-3, czteroizbowych 2, pięcioizbowych 2, sześcioizbowych 2, w suterenach i poddaszach 4-5 osób. W prasie podawano, że w mieście istniał głód mieszkaniowy, niepodobna było znaleźć lokal bez zapłacenia dużej sumy odstępnego. W 1926 r. w ciągu roku pobudowano tylko dwa parterowe domki i wykończono dwupiętrową kamienicę o sześciu pokojach; więcej domów ubywało, niszczało niż przybywało nowych¹³³

3. Po 1945 r.

Podczas wojny miasto zostało zniszczone w około siedemdziesięciu procentach. W lipcu 1945 r. starosta łomżyński stwierdził, że odczuwa się dotkliwy brak mieszkań dla osób prywatnych i na pomieszczenia dla urzędów. Brak ten potęguje jeszcze zakwaterowanie się w Łomży znacznej ilości oddziałów wojskowych Armii Czerwonej, która zajęła lepsze i większe budynki. Wszystkie biura i urzędy oraz większość szkół powszechnych i zawodowych mieściła się w budynkach przeznaczonych na lokale mieszkalne. W maju następnego roku miejska rada narodowa podjęła uchwałę, aby ze względu na duży brak mieszkań wysiedlić z miasta ludność pochodzenia wiejskiego, która przed wojną i podczas okupacji niemieckiej nie zamieszkiwała w Łomży. W czerwcu 1949 r. burmistrz miasta stwierdził, że stan mieszkań i budynków jest katastrofalny i w dalszym ciągu się pogarsza. Zarząd miasta otrzymuje dużą ilość podań o przydzielenie lub zamianę mieszkań, a nie jest w stanie temu sprostać i nie widzi rozwiązania na przyszłość. Pozostaje jedynie zwrócić się do wyższych władz o przyznanie kredytów na odbudowanie domów mieszkalnych. W miesiąc potem na sesji rady miejskiej podano, że stan gospodarki mieszkaniowej pogarsza się z każdym dniem, mimo że parę domów zostało wytypowanych do częściowego remontu. Należy przedsięwziąć kroki, a są następujące wyjścia: założyć spółdzielnie mieszkaniowe z udziałami; polecić wszystkim instytucjom i zakładom pracy budowanie własnych biur i mieszkań dla pracowników, przez co opróżnią się lokale użytkowe; wysłać pismo do Regionalnej Dyrekcji Planowania Przestrzennego z prośbą, aby przekazała odpowiednie sumy na budowę domów mieszkalnych¹³⁴.

W pierwszych latach po wojnie w zakresie budownictwa mieszkaniowego ograniczano się więc do odbudowy częściowo zniszczonych budynków w czasie wojny oraz w niewielkim stopniu występowało budownictwo indywidualne. W 1956 r. podano, że w ciągu ostatnich jedenastu lat wybudowano zaledwie dwa domy mieszkalne. Ponadto w tym okresie wiele domów uległo zniszczeniu lub groziły zawaleniem z powodu naruszonych konstrukcji budowlanych wskutek wstrząsów i wybuchów bomb oraz z powodu dziurawych dachów. W 1951 r. stwierdzono brak 1800 izb mieszkalnych, a pomimo tego nie wybudowano w tym roku żadnego domu. Do miasta przybywali dość licznie mieszkańcy z trenu wsi, przydzielano im mieszkania, a tym samym głód mieszkaniowy się powiększał. Radni miasta uznali za konieczne wysłanie do władz wyższych delegacji złożonej “z ludzi świata pracy ze zdolnością umiejętnego podejścia do zagadnienia i przedstawienia obecnego stanu po zniszczeniach wojennych”. W 1961 r. sytuacja mieszkaniowa na terenie miasta była nadal ciężka, o czym świadczył fakt, że było 1500 podań, a do rozdziału pozostawało tylko 18 mieszkań. W dwa lata potem w rejestracji znajdowało się 971 wniosków o przydział mieszkania. Jeden z radnych stwierdził, że problem ten jeszcze przez długi czas będzie trudny do rozwiązania, gdyż w mieście powstają nowe zakłady pracy i potrzeby mieszkaniowe stale się zwiększają. W 1969 r. na mieszkania dwu- i trzy pokojowe (m 2 i m 3) czas oczekiwania wynosił od 2 do 2,5 lat, na m 4 – trzy lata, na m 5 – ponad 3,5 lat, na mieszkania m 6 nie było chętnych¹³⁵.

Państwowe budownictwo mieszkaniowe rozpoczęło działalność dopiero w 1954 r., a pierwsza spółdzielnia typu lokatorskiego powstała w 1958 r. Pierwsze dwa budynki przy ul. Rządowej oddano do użytku w 1954 r., do 1960 r. przekazano łącznie 13 budynków. Były to przeważnie 3-piętrowe wolno stojące budynki zlokalizowane jako “plomby” w centrum miasta przy ul. Rządowej, ul. Długiej i ul. 3 Maja. Natomiast w obrębie Starego Rynku realizowano zwartą zabudowę zachowującą historyczny układ urbanistyczny. Częściowo zniszczone podczas wojny budynki z XIX i początku XX wieku odbudowano z zachowaniem ich dawnego stylu. Należały do nich m. in. ratusz, obecne gmachy sądu, banku, poczty, szpitala, szkoły drzewnej, gimnazjów i kościoły. W zakresie gospodarki komunalnej w 1946 r. uruchomiono stację wodociągową przy ul. Rybaki, a w 1954 r. zbudowano wieżę ciśnień. Obok budownictwa realizowanego przez gospodarkę komunalną w 1958 r. powstała w Łomży pierwsza spółdzielnia mieszkaniowa typu własnościowego¹³⁶.

Z dniem 22 maja 1965 r. weszły w życie uchwały Rada Ministrów regulujące sprawy budownictwa spółdzielczego. Odtąd zaspokojeniem potrzeb mieszkalnych ludności miały zajmować się: spółdzielnie mieszkaniowe (lokatorskie), spółdzielnie budowlano-mieszkaniowe (własnościowe) i spółdzielcze zrzeszenia budowy domków jednorodzinnych. W zależności od źródeł finansowania budownictwo mieszkaniowe mogło być realizowane przez spółdzielnie w formie: spółdzielczego budownictwa powszechnego – finansowane ze środków własnych członków i kredytu bankowego, spółdzielczego budownictwa zakładowego – finansowane ze środków własnych członków i środków zakładowychfunduszów mieszkaniowych, spółdzielczego budownictwa resortowego – ze środków własnych członków i kredytu bankowego spółdzielczego udzielonego spółdzielni na wniosek zakładu pracy. Jedna z radnych zauważyła, że gdy miasto było zniszczone powstał problem, czy budować mieszkania luksusowe, czy tylko podstawowe. Wzięła górę druga koncepcja. Chodziło o to aby jak najwięcej rodzin wyprowadzić z suteren do godziwych warunków życia. Ta koncepcja jest nadal faworyzowana¹³⁷.

Nastąpiła zmiana na lepsze. W 1972 r. na terenie miasta znajdowało się 6638 mieszkań i 16965 izb o ogólnej powierzchni użytkowej 267240 m². Oznaczało to przyrost ogólnej liczby izb w porównaniu z 1966 r. o 2670 oraz powierzchni użytkowej o 67240 m². Zmienił się również korzystnie wskaźnik zagęszczenia z 1,7 osób w 1966 r. na 1,5 osób na izbę. W tymże 1972 r. radni przypomnieli zasady przydziału lokali mieszkalnych objętych publiczną gospodarką lokalami na rzecz osób: 1. Zamieszkałych w lokalach położonych w budynkach zagrożonych zawaleniem lub podległych rozbiórce w związku z inwestycjami rad narodowych oraz spółdzielni budownictwa mieszkaniowego, jak również w lokalach podległych przebudowie. 2. Które utraciły mieszkania na skutek klęski żywiołowej. 3. Zajmujących pomieszczenia nie nadające się do zamieszkania. 4. Zajmujących pomieszczenia na terenie szpitali, szkół itp. Nie przeznaczone na mieszkania służbowe. 5. Zajmujących lokale nadmiernie zagęszczone. 6. Niezbędnych w danej miejscowości ze względu na rodzaj wykonywanej pracy lub kwalifikacje zawodowe. 7. Nie posiadających mieszkań, m. in. młodych małżeństw. 8. Przekwaterowanych w wykonywaniu ostatecznych decyzji władz administracyjnych. Ponadto mieszkańcy muszą odpowiadać i innym kryteriom, m. in. kryterium dochodów, które łącznie z dochodami wszystkich wspólnie zamieszkałych członków rodziny nie mogą przekraczać 800 zł miesięcznie (netto) w przeliczeniu na jedną osobę. W 1971 r. listą przydziału mieszkań objęto ogółem 103 rodziny, na następny rok ustalono 130 rodzin. Jako przykład rozdziału mieszkań niech posłuży uchwała z 1960 r. w sprawie zatwierdzenia rocznego rozdzielnika 107 izb z nowego budownictwa na terenie Łomży. Mieszkania przydzielono osobom: podlegającym wykwaterowaniu z domów zagrożonych – 24 izb, zajmującym lokale niezdatne do użytku – 37, zasłużonym weteranom ruchu rewolucyjnego – 3, pracownikom najważniejszych zakładów pracy, a w szczególności pracownikom o wysokich kwalifikacjach zawodowych – 9, oficerom zwolnionym z zawodowej służby wojskowej w związku z redukcją sił zbrojnych – 2, inwalidom, w szczególności niewidomym i ociemniałym żołnierzom – 3, obsłudze budynków (dozorcom, palaczom centralnego ogrzewania) – 6, pracownikom instytucji szczególnie ważnych – 10, nauczycielom – 3, osobom podlegającym eksmisji na podstawie prawomocnych decyzji organów lokalowych i wyroków sądowych, o ile te osoby są uprawnione do otrzymania mieszkania zastępczego – 10 izb. W 1964 r. zwiększono do 6 % ilość mieszkań przekazanych do dyspozycji prezydium powiatowej rady narodowej¹³⁸.

W przydziale mieszkań komunalnych obowiązywały ograniczenia metrażu, tzw. normy zaludnienia. W 1948 r. burmistrz miasta podczas sesji rady miejskiej odczytał ważniejsze artykuły rozporządzenia Rady Ministrów o publicznej gospodarce lokalami i przedstawił własny projekt regulaminu dla referatu kwaterunkowego. W związku z wprowadzeniem publicznej gospodarki miasta i brakiem mieszkań ustala się normę zaludnienia 8 m² na osobę upoważnioną do mieszkania w Łomży. Odchylenia od norm powziętych ustali każdorazowo komisja lokalowa (mieszkaniowa) w zależności od rozkładu lokali oraz od potrzeb osób pracujących zawodowo, jak: dentyści, lekarze, adwokaci, nauczyciele itd. Jednocześnie określa się, że osoby pełnoletnie nie uczące się i nie pracujące nie mają prawa uzyskania przydziału mieszkania, podobnie nie mają tego prawa osoby, których główny żywiciel zajmuje mieszkanie poza granicami miasta. Posiadacze większego niż określono mieszkania mają w ciągu dwóch miesięcy dobrowolnie przyjąć inną osobę, która uzyska od urzędu kwaterunkowego przydział danego mieszkania. Jeśli posiadacz mieszkania sam nie dopełni określonej normy zaludnienia, mogą to uczynić władze kwaterunkowe; przepis ten nie odnosi się do mieszkań służbowych. O każdym zwolnieniu (zajmowanego) samodzielnego mieszkania albo lokalu użytkowego właściciel lub zarządca nieruchomości winien w ciągu trzech dni zawiadomić władze kwaterunkowe, obowiązek ten dotyczy również pomieszczeń sublokatorskich. Radni miasta przyjęli ten projekt regulaminu¹³⁹.

W 1950 r. przewodniczący rady miejskiej przedłożył radnym wniosek o zmniejszeniu metrażu z 8 m² na osobę do 6 m², ale ci wniosek odrzucili. W marcu następnego roku wyszły odgórne zarządzenia w sprawie zasad ustalania norm zaludnienia mieszkań. Wówczas miejska rada narodowa w Łomży zdecydowała, aby pozostawić jednakowe normy dla wszystkich osób, gdyż zastosowanie kategorii osób stworzy chaos wśród mieszkańców; przyjęto dla kategorii I i dla kategorii II po 8 m² na osobę. W 1952 r. wojewódzka rada narodowa w Białymstoku zawiesiła uchwałę miejskiej rady narodowej w Łomży w sprawie norm zaludnienia na terenie miasta jako niezgodną z zasadami określonymi przez ministra gospodarki komunalnej. Na kolejnej sesji miejskiej rady narodowej powzięto następującą uchwałę: w mieszkaniach odpowiadających obowiązkom przestrzennym standardowym ustala się dla osób kategorii I – 9 m² powierzchni użytkowej, dla kategorii II – 6 m², w innych mieszkaniach dla kategorii I – 8 m², dla kategorii II – 5 m², jako normę dodatkową 10 m² powierzchni użytkowej lub jednej izby dla osoby uprawnionej w zależności od konkretnej potrzeby¹⁴⁰.

W 1961 r. poprzednią normę zaludnienia w Łomży zmieniono z 8 m² na 7 m². Postanowienie to, jak zaznaczono, miało na celu szybsze i pełniejsze zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych rodzin przebywających w trudnych warunkach mieszkaniowych oraz rodzin, które zostaną przekwaterowane z budynków przeznaczonych do rozbiórki i z budynków zagrożonych. W 1962 r. radni dokonali poprawki w poprzedniej uchwale, mianowicie norma zaludnienia na osobę miała wynosić od 6 m² do 7 m². Podobnie ulegały zmianie normy zaludnienia w innych miastach województwa białostockiego w 1962 r. Wynosiła ona przeważnie w 7 m² – 10 m², jedynie w Siemiatyczach 10 m^2. W 1963 r. w Białymstoku z 7 m² zmniejszono normę na 5 m² – 7 m². W 1963 r. także w Łomży normę mieszkaniową 6 m² na osobę na uznano za nieaktualną i ustalono normę od 5 m² do 7 m². W dwa lata potem radni miasta ustalili normę zaludnienia także od 5 m² do 7 m². Stwierdzili, że bardzo trudna sytuacja mieszkaniowa na terenie miasta nie pozwala zwiększyć norm zaludnienia na jedną osobę. Do powzięcia takiej decyzji radni byli zobowiązani przez rozporządzenie ministra gospodarki komunalnej w sprawie norm zaludnienia na lata 1966 – 1970 oraz przez wydział gospodarki komunalnej i mieszkaniowej w Białymstoku. Kolejną uchwalę radni miasta podjęli w styczniu 1972 r. powołując się na zarządzenie ministra gospodarki komunalnej w sprawie zasad ustalania zaludnienia lokali mieszkalnych. Odwołali swoją uchwałę z 20 lipca 1965 r. i ustalili normę zaludnienia lokali mieszkalnych objętych publiczną gospodarką lokalami w granicach od 7 m² do 10 m² powierzchni mieszkalnej na każdą uprawnioną osobę. Ta uchwała nie miała zastosowania w następujących przypadkach: – do mieszkań odpowiadających obowiązkowym standardom budowlanym – zasiedlenie takich mieszkań dokonuje się według norm projektowania; – do jednoizbowych lokali mieszkalnych; – do zajmowanych przynajmniej przez dwie osoby samodzielnych lokali mieszkalnych składających się z pokoju i kuchni; – do lokali mieszkalnych przydzielonych w związku ze stosunkiem pracy, której charakter wymaga zajmowania lokali w określonym budynku lub zespole budynków. W 1974 r. radni miasta podjęli uchwałę o wprowadzeniu na terenie miasta szczególnego trybu najmu lokali i budynków, opartego na podstawie decyzji administracyjnej o przydziale. Postanowiono, że jedna osoba nie będzie mogła zajmować dwóch lub więcej lokali mieszkalnych również w innych miejscowościach, niezależnie od tytułu prawnego ich posiadania¹⁴¹.

Od 1975 r. zaniechane zostało komunalne budownictwo mieszkaniowe, a zaspokojenie potrzeb mieszkalnych przejęła spółdzielnia mieszkaniowa. W 1982 r. radni zobowiązali prezydenta miasta do wznowienia od następnego roku komunalnego budownictwa mieszkaniowego. Łomżyńska Spółdzielnia Mieszkaniowa nie zdołała zaspokoić potrzeb mieszkańców. Według stanu na dzień 31 grudnia 1981 r. zarejestrowanych w niej było 6593 oczekujących na mieszkania członków i pełnoprawnych kandydatów ze zgromadzonym wkładem pieniężnym. Od 1981 r. nastąpił wzrost liczby kandydatów o 35 %, głównie nieletnich. W latach 1982 – 1983 zamierzano przydzielić 1464 mieszkań, nadal pozostawało oczekujących 6645 osób. Następowała jednak poprawa. W 1980 r. było mieszkań 11011, a izb 36862, natomiast w 1997 r. mieszkań 19099, a izb 71419; w 1980 r. przypadało 3,59 osób na mieszkanie, a na izbę 1,05, zaś w 1997 r. przypadało na mieszkanie 3,26, a na izbę 0,87 osób¹⁴².

V. Sport

1. Koniec XIX wieku

W 1905 r. podjęło działalność Kółko Gimnastyczne. Korzystano z Sali Towarzystwa Wioślarskiego, ale nie trwało to długo. Wskutek interwencji władz całe przedsięwzięcie upadło. Kolejna inicjatywę podjęło Towarzystwo Higieniczne, otwierając w maju 19096 r. pierwszy w Łomży Ogródek Jordanowski. Mieścił się on przy ulicy Bernatowicza a od 1907 r. przy ulicy Sadowej. Licznie bawili się tam młodsi, zaś młodzież starsza wznowiła zajęcia w sali gimnastycznej. W 1906 r. władze zezwoliły na powstanie w Łomży Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Zamierzano rozpocząć zajęcia od gimnastyki, poszerzając stopniowo zestaw dziedzin o kolarstwo, wioślarstwo, jazdę konną, łyżwiarstwo, pływanie i fechtunek, a myślano nawet o własnym chórze i orkiestrze, czytelni, bibliotece. Wywołało to kontrreakcję władz rosyjskich. Zdążono jedynie otworzyć salę gimnastyczną przy ulicy Krótkiej. Ćwiczyły w niej 122 osoby. Władzę carskie odmówiły rejestracji nawet Towarzystwa szachowego, natomiast w latach 1910-1911 istniało w Łomży Towarzystwo Rozwoju Fizycznego. Najwięcej trudności zwolennikom sporty czyniły władze, dopatrując się w ćwiczeniach fizycznych przygotowań do szkolenia wojska narodowego. Po Wielkie Nocy zaczynały się pierwsze próby wiosłowania, potem i kąpiele w Narwi. Towarzystwo Wioślarskie, działające oficjalnie od 1901 r. posiadało własny lokal z salą balową i gimnastyczną; mialo też własną flotyllę. Wioślarze łomżyńscy odnosili sukcesy podczas regat w innych miastach. Amatorów pieszych i rowerowych dalszych wypraw skupiał od 1908 r. oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego¹⁴³.

2. Okres międzywojenny

Najbardziej znanym sportem w Łomży była piłka nożna. Pierwsza drużyna piłkarska powstała w 1918 r. w 33 pułku piechoty i przyjęła nazwę Piechur. Spotkania rozgrywano zwłaszcza w okresie wiosennym, bo potem rozpoczynali się okres ćwiczeń wojskowych połączonych z wymarszami i wyjazdami poza garnizon. Od 1925 r. drużyna występowała jako 33 pułk, a od 1936 r. przyjęła nazwę Wojskowy Klub Sportowy”. W latach 1925-1927 istniały i inne drużyny, głównie w szkołach średnich, np. Uczniowski Klub Sportowy, Żydowski Uczniowski Klub Sportowy, drużyna Szkoły Mierniczej, drużyna Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki. Rozgrywały one mecze między sobą i z drużynami pozamiejscowymi. Najsilniejsza drużyna w tym okresie był „Strzelec Łomża”, który na osiem rozegranych spotkań przegrał tylko jedno, z „Makabi Łomża”. Wysoko byli notowani także „Skrzacy”, czyli Zespół Gimnazjum. W 1927 r. pojawił się nowy zespół o nazwie „Łomżynianka”. W rok potem utworzony został Łomżyński Klub Sportowy, który przez następne lata odgrywał dominującą rolę i przysparzał najwięcej sukcesów miastu i regionowi. Było w nim kilkanaście sekcji, które powstawały i upadały, natomiast sekcja piłki nożnej trwała stale. W okresie międzywojennym drużyna piłkarska rozegrała około pięćdziesięciu spotkań ligowych i ponad sto dwadzieścia towarzyskich m. in. w 1934 r. z drużyną żydowską z Palestyny i z warszawską „Legią”. Przez jej szeregi przewinęło się ponad stu piłkarzy. Klub integrował społeczeństwo łomżyńskie, rozwijał lokalny patriotyzm, krzewił ideę kultury fizycznej i dostarczał swym licznym sympatykom sportowych emocji i wzruszeń. W rozgrywkach ligowych wśród drużyn łomżyńskich liczyły się trzy zespoły: Łomżyński Klub Sportowy, Makabi i 33 pułk piechoty.

Do 1925 r. Łomża nie posiadała boiska z prawdziwego zdarzenia. Wojskowi rozgrywali mecze na terenie jednostki, a od 1923 r. w Łomżycy na „Piaskach”, gdzie powstał obiekt przeznaczony głównie do jazdy konnej. Młodzież biegała na boiskach przyszkolnych, ale prawdziwe życie piłkarskie toczyło się na łąkach nadnarwiańskich, na których okoliczni gospodarze wypasali konie, krowy, owce. W 1925 r. obiekt 33 pułku poddano modernizacji. Przygotowano płytę boiska do gry w piekł nożną oraz do zawodów lekkoatletycznych. W 1932 r. powołano Komitet Budowy Stadionu Piłkarskiego. Stadion zlokalizowano nad Narwią na gruntach spalonego tartaku państwowego. Ziemię do uformowania około trzymetrowej wysokości wałów wożono wojskowymi ciężarówkami z oddalonego o kilometr niedokończonego przez Niemców nasypu, którym miała biec linia kolejowa z Łomży do Pisza. Wał obłożono darnią mocowaną drewnianymi kołkami. Płytę boiska zdrenowano i zainstalowano na niej pompę mechaniczną celem odwadniania jej w okresie wiosennych roztopów i wylewów rzeki. Prócz boiska głównego na stadionie znajdowała się jeszcze płyta treningowa, szeroka bieżnia, pięć kortów ziemnych, boisko do koszykówki i siatkówki, hala gimnastyczna, strzelnica, basen pływacki i przystań wioślarska¹⁴⁴.

3. Po 1945 r.

Łomżyński Klub Sportowy odrodził się zaraz po wojnie. W tym czasie oprócz entuzjazmu i chęci działania brakowało wszystkiego. Piękny łomżyński stadion w czasie walk o miasto zmieniono w umocniony odcinek obrony, z otaczającym go wałem przeciwpowodziowym w roli głównej. W nasypach potworzyły się wyrwy, zniszczone były trybuny i system odwadniający murawę, zaś płyta boiska była poszatkowana lejami po wybuchających pociskach, okopami i ziemiankami, a na dodatek zaminowana. Piłkarze własnoręcznie przywrócili boisku stan umożliwiający rozgrywanie meczów. W 1948 r. drużyna rozegrała aż 21 spotkań towarzyskich. W 1954 r. w Łomży funkcjonowało osiem klubów sportowych, skupionych przy różnych zakładach przemysłowych. W tym roku nastąpiło ich połączenie, dzieli czemu Łomżyński Klub Sportowy oprócz sekcji piłkarskiej posiadał sekcje piłki siatkowej, tenisa stołowego, lekkoatletyczną, szachów i warcabów. Odwilż dokonana w październiku 1956 r. w polityce znalazła również swoje odbicie w życiu sportowym. Kluby mogły zdjąć szyldy związkowe i wrócić do swoich historycznych nazw. Rok 1976 był ostatnim rokiem funkcjonowania Klubu w strukturach województwa białostockiego, co spowodowane było powstaniem województwa łomżyńskiego. Pod białostockimi skrzydłami piłkarze zaliczali się do czołówki drużyn Białostocczyzny. Przez dziewięć sezonów występowali z powodzeniem w III lidze, zdobyli mistrzostwo Okręgu, bez skutku próbowali wejść do II ligi. W następnych latach Klub występował już w barwach łomżyńskich.

Z miastem najbardziej związał się Łomżyński Klub Sportowy, który powstał w 1928 r. W ciągu siedemdziesięciu lat istnienia (z przerwą w latach 1941 – 1945) siedmiokrotnie zmieniał on nazwę, co było podyktowane głównie troską o zapewnienie środków finansowych na działalność. Ogółem działało w nim dziewiętnaście sekcji, w najlepszym okresie było ich jednocześnie dziesięć. Jedne znikały, inne powstawały, tylko piłka nożna trwała stale, przysparzając miastu obok boksu, tenisa stołowego, taekwonda i koszykówki największych sukcesów. Trudne ostatnie lata odbiły swe piętno na Klubie, pozostała tylko sekcja lekkoatletyczna. W latach 1928 – 2000 Klub pod różnymi nazwami rozegrał około 1208 spotkań ligowych ze 150 drużynami klubowymi. W tym czasie barw Klubu broniło 371 piłkarzy. Za każdym spotkaniem kryły się radości i smutki ich bohaterów, niespełnione nadzieje i zaskakujące radosne zwycięstwa, uniesienia i złości kibiców, dramaty, kontuzje, niespodzianki¹⁴⁵.

VI. Pożary

W 1687 r. w przeddzień błogosławionego Stanisława Kostki (12 IX) pożar zniszczył większą część miasta. Ogień zbliżył się do szkoły na odległość kilku kroków, ale wiatr się odwrócił i pognał go w inną stronę. W 1696 r. wielki pożar zniszczył ponad 80 domów w mieście, spalił się drewniany kościółek Jezuitów, kolegium, budynki gospodarcze, nawet płoty przy ogrodzie i dach murowanej biblioteki; ocalała tylko szkoła. W 1708 r., nazajutrz po uroczystości św. Stanisławą Kostki, straszny pożar zniszczył miasto. Jezuickie budynki ocalały, ale wicher obalił szczyt kościoła¹⁴⁶.

Źródła:

132 D. Godlewska, Łomża, s. 44. Cz. Brodzicki, Łomża, s. 61, 177. Tabela miast i wsi, Warszawa 1827.

146 J. Paszenda, Dzieje, s. 50, 54, 55.