Hala Targowa – Stary Rynek

Cykl tematyczny projektu „Perły architektury okresu gubernialnego i międzywojennego miasta Łomży oraz ich architekci”

Ziemia łomżyńska tradycyjnie była regionem rolniczym. W Łomży, otoczonej setkami drobnych gospodarstw rolnych, od lat dokonywała się wymiana towarowa między miastem a wsią. Rolnicy dostarczali mieszkańcom miasta swoje produkty (nabiał, drób, owoce i warzywa), a łomżyńscy kupcy i handlarze zaopatrywali mieszkańców wsi w takie towary pierwszej potrzeby jak sól, nafta, smary, tanie tkaniny, galanterię, sprzęt gospodarstwa domowego i drobne narzędzia.

Na wiejskich surowcach opierał swoją działalność drobny łomżyński przemysł, (olejarnie, masarnie, mleczarnie, młyny, tartaki), a tacy rzemieślnicy jak kowale, stelmachowie czy rymarze pracowali głównie na potrzeby wsi. Ta wymiana towarów i usług odbywała się przede wszystkim w dni targowe (wtorki i piątki). Wówczas to na targ przyjeżdżali okoliczni chłopi. Szosami od strony Zambrowa, Konarzyc, Janowa, Kupisk, groblą Jednaczewską, od strony Piątnicy, a także Starej Łomży i Drozdowa, ciągnęły dziesiątki, a chyba nawet setki furmanek. Chłopi wieźli wszystko: zboża, ziemniaki, a także drzewo zarówno w szczapach (w postaci metrowej długości klocków, z których grubsze były łupane na pół), jak też gotowe do palenia, porąbane i powiązane słomianymi powrósłami wiązki. Mieli też wiązki smolistych drzazek na podpałkę. Od strony Kupisk i Jednaczewa wozili też torf, którego łomżyniacy używali wiele do palenia. Obok „gospodarza” siedziała często „gospodyni” trzymająca na kolanach kosz z jajami, masłem, czy serem, gliniane garnczki ze śmietaną, a przy nogach – bańki z mlekiem. Wszystkie fury ciągnęły w kierunku rynku Zambrowskiego, gdzie odbywał się tzw. „targ chłopski” – handlowali tam mężczyźni ziemiopłodami, bydłem, trzodą chlewną i końmi. Kobiety zostawały na Starym Rynku, gdzie rzędami przysiadały ze swoim towarem tzn. nabiałem i drobiem. W sezonie były tam także grzyby, jagody i inne runo leśne. Wiele „gospodyń” szło na targ piechotą niosąc swoje towary zawiązane w chustę na plecach.

Aż do pierwszej ćwierci ubiegłego roku na Starym Rynku istniał „handel straganowy”. Dziesiątki drobnych handlarzy, głównie żydowskich, rozstawiało stragany oferując swoje towary, których ceny, ale i wynikająca z ich wysokości jakość towarów, były tu niższe niż nawet w małych miejskich sklepikach. Ich klientelą była miejska biedota, a w dni targowe mieszkańcy wsi.

Poza dniami targowymi sporym powodzeniem cieszyły się też stragany z nabiałem, drobiem i innymi produktami wiejskimi, których dostarczali handlarze (głównie Żydzi) trudniący się handlem obwoźnym. Swoimi wozami zaprzężonymi w chude koniki objeżdżali podłomżyńskie (i nie tylko) wsie prowadząc wyłącznie prawdziwy handel wymienny. W zamian za sery, jajka, masło, śmietanę czy drób oferowali różne, potrzebne gospodyniom wiejskim artykuły jak talerze, fajansowe kubki, tanie tkaniny, igły, nici itp. Pewnego rodzaju „arystokratami”, w tym środowisku, którzy mieli na ogół stałe klientki wśród łomżyńskich gospodyń domowych, byli handlarze oferujący na swoich straganach zabity i oskubany już drób, lub „koszerne” mięso – głównie cielęcinę. Dużym też powodzeniem, szczególnie w piątki, cieszyły się stragany na których oferowano świeże ryby.

W 1927 r. miasto podjęło budowę hal targowych na Starym Rynku według projektu ówczesnego łomżyńskiego architekta powiatowego inż. arch. Zdzisława Świątkowskiego (więcej o inż, Świątkowskim na końcu tego opracowania). W budżecie miejskim przewidziano na ten cel 170000 zł. Według dokumentacji technicznej – Hala Targowa, to budynek wolnostojący w południowej części Starego Rynku. Do jego zachodniej elewacji przylega taras z niską balustradą kamienną i schodami. Budynek murowany z cegły (tynkowany) na fundamencie kamiennym, założono na planie wydłużonego prostokąta z dwoma rzędami słupów w wewnątrz, dzielących wnętrze na trzy trakty. Hala główna jest otoczona z dwóch stron (północnej i południowej) rzędem prostokątnych pomieszczeń. Bryła budynku zwarta, budynek częściowo podpiwniczony, dwukondygnacyjny z wyższą halą główną. Pokrycie hali głównej dachem dwuspadowym, pozostałych bocznych pomieszczeń dachem pulpitowym. Elewacja w północnej i południowej części parterowej na osiach kolumn regularny podział na kramy wypełnione witrynami.

Według projektu podpisanego w dniu 1 lutego 1928 roku, wewnątrz hali (od strony Starego Rynku) było 20 jatek zamkniętych, a po przeciwnej stronie (od ulicy Rządowej) zlokalizowano kolejne 22 zamykane jatki. Część środkową hali zajmowało 56 stoisk otwartych różnych branży i 12 stoisk rybnych. Miała one łączną kubaturę 6370 m3, a za ich wydzierżawienie miasto otrzymywało 30400 zł rocznie. Na zewnątrz, zarówno od strony ul. Rządowej jak i Starego Rynku, było po 11 kramów z witrynami. Tam też znajdowały się pomieszczenia gospodarcze (magazynki na narzędzia i miotły). W części wschodniej mało swoje pomieszczenia biuro, lekarz weterynarz, dozorca i pomieszczenia na sanitariaty. Halę przekazano do użytku w sposób uroczysty 23 czerwca 1929 r. przy okazji obchodów dziesięciolecia istnienia powiatów łomżyńskiego i miejskiego.
Na stoiskach zlokalizowanych we wnętrzu hali kupowano (głównie poza dniami targowymi) warzywa, owoce, czasami nabiał. Dużym powodzeniem cieszyło się chyba największe w swojej branży stoisko usytuowane po lewej stronie tuż przy wejściu (tym ze szczytu od strony zachodniej). Tu w dużych blaszanych baliach i wannach pływały zawsze żywe ryby – szczupaki, sandacze, okonie, płocie i wszelkie inne gatunki, których dostarczała Narew. Ryby, szczególnie w piątki, kupowali zarówno katolicy ( z uwagi na post) jak i Żydzi (na szabasową kolację) W jatkach oferowano wędliny jak też drób bity i już oskubany, oraz różne mięsa z „koszernymi” włącznie.
Sklepiki zlokalizowane na zewnątrz hali oferowały po niskich cenach wszelkiego rodzaju towary ( zgodnie cenami – nie najlepszego gatunku) przeznaczone głównie dla miejskiej biedoty jak i klienteli wiejskiej. Można tu było kupić artykuły gospodarstwa domowego, (garnki, talerze, wyroby fajansowe i szklane), wyroby powroźnicze, tanie tkaniny, obuwie, galanterię, pasmanterię i tp.
W czasie działań wojennych Hala Targowa jak i wiele innych obiektów Łomży, mocno ucierpiała.

Po wojnie ze względu na konieczność uregulowania handlu prowadzonego przy Starym Rynku, jak też ze względów sanitarno – higienicznych handel na otwartym powietrzu był niemożliwy. Zarząd Miejski dążył zatem do odbudowy Hali Targowej, w której skoncentrowany byłby handel prowadzony dotychczas na rynkowych straganach. Dlatego też, już w 1948 roku, Zarząd Miejski wystąpił o przydział 8000 złotych na odbudowę zniszczonej podczas wojny Hali Targowej, w której byłby znów skoncentrowany handel tymczasowo prowadzony na wolnym powietrzu. Na odbudowę (reperacja dachu żelbetowego, odbudowę ścian zewnętrznych, stropów i inne roboty) otrzymano z wojewódzkiego rozdzielnika na III i IV kwartał 1949 roku 3650 złotych, pozostałą sumę przeznaczono na odbudowę hali w 1950 roku. W następnych latach Hala Targowa stopniowo zmieniała swoje przeznaczenie. Z „targowiska” i „jatki” stała się siedzibą pawilonów handlowych usytuowanych na parterze, na piętrze zaś pawilonów usługowych i biurowych.

Obecny wygląd Hali Targowej, która dzięki dofinansowaniu ze środków unijnych zamieniła się w Halę Kultury oraz spełniane przez nią funkcje, przedstawia  poniższa prezentacja.

Opracował zespół redakcyjny „Serwisu”: Mariusz Patalan, Henryk Sierzputowski i Jerzy Smurzyński.

Źródła:

Informacja Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Delegatura  w Łomży. Wkładkę opracował   G.B Mazur X 1985 roku
Witold Jemielity – Dzieje Łomży Tysiącletnie
Witold Jemielity – Łomża w okresie międzywojennym
APŁ – Akta Miasta Łomży T II Sygnatura 38.
Zdjęcie pt. Jarmark na Placu Zambrowskim pochodzi ze zbiorów NAC Sygnatura 1-G-5740
Zdjęcie pt. Stary Rynek w latach 1915-1918 pochodzi ze zbiorów Fotopolska link poniżej:
fotopolska.eu/230757,foto.html
Zdjęcie pt. Stary Rynek w latach 1939-1941 pochodzi ze zbiorów Fotopolska link poniżej:
fotopolska.eu/200350,foto.html
Janusz Gwardiak – Architekci i Budowniczowie Ziemi Łomżyńskiej. Słownik biograficzny. Wydanie 2003. Str. 123-125

Zdzisław Świątkowski,
syn Ignacego i Michaliny, urodzony 28 stycznia 1888 r. w  Janowicach  Poznańskich, studia architektoniczne ukończył przed wybuchem I wojny światowej na politechnice lipskiej w Niemczech. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości znalazł się w Łomży, gdzie w okresie międzywojennym, w latach 1922-1939 zajmował stanowisko architekta powiatowego. W Łomży i regionie był autorem projektów i realizacji licznych, znaczących do dzisiaj obiektów w tym: przebudowy i rozbudowy byłego Domu Ludowego (dobudowa 2 pięter) na potrzeby Państwowej Szkoły Mierniczej i Przemysłowej w Łomży (1922-1924); warsztatów tej szkoły uruchomionych na początku roku szkolnego 1929/1930; hal biskupich przy PI. Zambrowskim; projektu generalnego remontu w latach 1927-1931 kościoła 00. Franciszkanów w Stawiskach; projektu pałacu biskupiego i konsystorza w Łomży, ul. Sadowa 3 (1925); Domu Katolickiego z salą teatralną na ul. Sadowej; hali targowej na Starym Rynku, szkoły podstawowej na ul. Rybaki. Zaprojektował też sporo szkół podstawowych w regionie,  m inn. w Piątnicy, Jedwabnem, Stawiskach, Rajgrodzie, Konarzycach (prawdopodobnie) i inne.
Był nie tylko uznanym architektem ale i człowiekiem wielkiej kultury osobistej, oczytanym, znającym języki obce. W artykule własnym „O rozbudowie miasta Łomży” zamieszczonym w nr. 50 „Przeglądu Łomżyńskiego” z 11 XII 1932 r. wypowiedział się za pilną potrzebą opracowania planów racjonalnej rozbudowy miasta i przeciwdziałania „dzikiemu” budownictwu. Po wojnie, w końcu 1944 roku, został zatrudniony na stanowisku kierownika referatu budowlanego starostwa powiatowego w Łomży,  podobnie jak przed wojną – w VI grupie zaszeregowania. W 1945 r. tytułowany był architektem okręgowym, powiatowym. W 1947 r. był ponadto Zastępcą Powiatowego Komisarza Akcji Odbudowy Wsi i jednocześnie kierownikiem tej akcji. Stanowisko architekta powiatowego w Łomży stracił w 1950 r. prawdopodobnie na skutek pozalimitowego przyznania blachy na budowę kościoła. Z tego względu na pewien okres znalazł się nawet w więzieniu białostockim. Po wyjściu z więzienia na początku lat 50. XX w. został kierownikiem Państwowego Oddziału Nadzoru Budowlanego funkcjonującego w strukturze organizacyjnej Wydziału Architektury Urzędu Wojewódzkiego w Białymstoku. Na emeryturę przeszedł z tego stanowiska w 1964 r. mając lat 76.
W powojennym „okresie „łomżyńskim”, projektował zarówno nowe  budynki ( m inn w 1949 r. Dom Partii przy PI. Kościuszki obecnie siedziba ODN i Collegium Języków Obcych, czy blok Spółdzielni Mieszkaniowej Nauczycielskiej na ul. Sadowej 6), jak też  odbudowę i adaptację do nowych potrzeb budynków przedwojennych ( np.  odbudowa budynku Prezydium Powiatowej Rady narodowej na ul. Polowej  – budynek byłego szpitala wojskowego,  czy  odbudowany na potrzeby Ośrodka Zdrowia były budynek dowództwa 18 dywizji piechoty przy ul. Polowej 10). Od 1946 r. nadzorował odbudowę klasztoru i kościoła pp. benedyktynek łomżyńskich prowadzoną według projektu A. i T. Ciborowskich.
W „okresie białostockim” zaprojektował co najmniej 2 budynki Spółdzielni Mieszkaniowej. W jednym z nich, przy  ul. Akademickiej 34/5 –  zamieszkał. Zmarł w 1972 r. i pochowany został na cmentarzu fary przy ul. Raginisa w  Białymstoku.
.

Dziękujemy za przeczytanie artykułu :)

Jeśli chcesz być informowana(-y) o nowych artykułach, to polub naszą stronę na https://www.facebook.com/historialomzy
oraz
zgłoś swój akces do grupy na FB:
https://www.facebook.com/groups/historialomzy