Aleksander Włodzimierz Połujański urodził się 15.03.1814 roku w Wilnie jako syn Kazimierza, obywatela ziemskiego i Eleonory ze Skirmontów. Po odebraniu wykształcenia domowego, około 1823 roku oddany został do szkoły publicznej prowadzonej przez księży bazylianów w Poddubisiu w powiecie szawelskim. Po śmierci ojca, na czele rady familijnej stanął brat zmarłego, ksiądz, który przekonał młodego Aleksandra, aby ten wstąpił do nowicjatu ojców dominikanów w Zabiałach w guberni witebskiej. Jednak w 1832 roku Połujański opuszcza nowicjat i krótko słucha wykładów w wileńskiej Szkole Medyko – Chirurgicznej, próbuje szczęścia na wydziałach filologicznym na uniwersytetach w Moskwie i Petersburgu. Ostatecznie wstępuje do Instytutu Mierniczego i Leśnego w tymże Petersburgu. Połujański Instytut kończy w 1841 roku w stopniu chorążego II klasy na wysokim 8 miejscu. Odbywa obowiązkowa roczną praktykę w położonym niedaleko Petersburga w lisińskim szkolnym leśnictwie. Po zakończeniu stażu otrzymał pracę w lasach guberni kazańskiej. W 1844 roku przeniesiony został do guberni wołogodzkiej, a po roku do guberni moskiewskiej, gdzie otrzymał stanowisko nadleśnego tutejszej guberni. W 1847 roku na własną prośbę uzyskał „uwolnienie” ze służby. Przeniósł się do Królestwa Polskiego i osiadł i w zakupionym wcześniej niewielkim folwarku we wsi Wiersze w Puszczy Kampinoskiej.
Jednak po dwóch latach powrócił do służby w lasach rządowych tym razem Królestwa Polskiego. W 1849 roku rozpoczął pracę jako „dymisjonowany praporszczyk” w Komisji Rządowej Przychodu i Skarbu w Warszawie na stanowisku adiunkta. Wymieniony w spisach mieszkańców Warszawy. Mieszkał m.in. na ulicy Leszno, Krakowskie Przedmieście 450 i Krochmalna. W lipcu 1852 roku otrzymał awans na sekretarza leśnego w Rządzie Gubernialnym Warszawskim, a w styczniu 1855 roku objął stanowisko nadleśnego Nadleśnictwa Warszawa. Pod koniec 1855 roku otrzymał nominację na asesora nadleśnego w Rządzie Gubernialnym Augustowskim, z poleceniem przeniesienie się do Suwałk. W mieście pojawił się zapewne na początku 1856 roku. Według ustaleń Andrzeja Matusiewicza w stolicy guberni mieszkał wraz z rodziną do maja 1858 roku. Założył tu Gabinet Płodów Przyrody i Zabytków Archeologicznych
Jak pisał w Wędrówkach… Nadmieniam, że do osobliwości guberni augustowskiej policzyć należy założony w roku1856 staraniem urzędników leśnych gabinet płodów przyrody i zabytków archeologicznych, przy Rządzie guberjalnym w Suwałkach pomieszczony, w którym oprócz okazów tegoczesnych drzew, roślin, ptaków i kamieni, są godne uwagi wykopaliska, jako to: rogi żubra i renifera, żeby mamuta, drzewo skamieniałe, skorupy żółwia, bursztyn z rozmaitych okolic tej ziemi, toporki kamienne i monety rozmaitych krajów z wieków XIV, XVII, XVIII i początku bieżącego.
Po powrocie do Warszawy otrzymał stanowisko komisarza leśnego w Wydziale Dóbr i lasów Rządowych w Komisji Rządowej Przychodu i Skarbu. Na tym stanowisku pozostawał aż do śmieci.
Aleksander Połujański umiejętnie łączył pracę zawodową z aktywnością pisarską, na polu etnografii, historii, archeologii, a nade wszystko leśnictwa „zwiedzając, notował sobie szczególne fakta i wydarzenia o ludziach, które widział, o życiu ich i zatrudnieniach, języku i historii”. Zadebiutował w 1840 roku na łamach Tygodnika Petersburskiego dwoma artykułami, „Starożytności słowiańskie” i „ Rzeczy słowiańskie ”. W 1851 roku wydał pod pseudonimem L. Wszędobylski obszerne opowiadanie „Mnich żołnierz” zamieszczone w książce zbiorowej „Bukiet literacki”. Według ustaleń historyka i znakomitego regionalisty Andrzeja Matusiewicza, autor wyraźnie nawiązuje w nim do wątków autobiograficznych. Wyjątkowo nieprzychylna recenzja „Mnicha…” ukazała się w „Przeglądzie Poznańskim” z 1851 roku. „Autor wystawia przygody młodzieńca pomiwowolnie wciągniętego do klasztoru Św. Dominika na Litwie. Przychodzą tu po kolei przed naszemi oczami wszystkie zdrożności, swawole, hulanki, pijatyki, miłostki, jakie tylko bezbożna imaginacya zawziętością anti – religijną wiedziona w zmyślonych tajemnicach klasztoru umieścić zdoła (…). Cała powieść nie ma sensu ani składu, ani najmniejszego zajęcia. Wyłącznie służy tylko za upust nienawiści przeciw zakonowi Św. Dominika (…). Autor opisuje swobodnie sceny z powstania litewskiego 1831 roku. O powstaniu tym tak się wyraża: „Duch niespokojny nielicznej młodzieży potrafił swawolę warszawska rozsiać w rozmaitych punktach guberni. (…) Powstańców wystawia jak rabusiów, osoby duchowne, które znudziwszy sobie brewiarz i stan bez powołania obrany, poświeciły się na przelew krwi”. Jako właściciel kolonii Wiersze opisał jej historię w Kalendarzu czyli Roczniku na rok 1856.
Bogaty dorobek pisarski Połujańskiego odegrał wielką rolę w propagowaniu upowszechnianiu tematyki lasów i leśnictwa polskiego. Jego główne dzieło to „Opisanie lasów Królestwa Polskiego i guberni zachodnich Cesarstwa Rosyjskiego pod względem historycznym, statystycznym i gospodarczym”. T 1-4 wydane w latach 1854-5. „Leśnictwo polskie” wyd. 1861-62. Dzieło spotkało się z szeroką krytyką dotyczącą m.in. dotyczącą m.in. pominięcia najnowszych osiągnieć nauki i zalecenia błędnych metod gospodarowania. To nieprzychylne przyjęcie publikacji wynikało głównie z różnic w podejściu do całokształtu nauki i praktyki leśnej między wykształconym w Rosji autorem, a jego adwersarzami, którzy kończyli szkoły w Królestwie. Ogłosił ponadto zwięzły podręcznik urządzania, hodowli i użytkowania lasów „Wykład popularny nauki gospodarowania w lasach” wyd.1860. Jest autorem szeregu korespondencji publikowanych drukowanych w „Korespondencie Handlowym, przemysłowym i Rolniczym”, „Przeglądzie Rolniczym”, „Przeglądzie Rolniczym, Przemysłowym i Handlowym”, „Tygodniku Rolniczo-Przemysłowym”. Ogłaszał również liczne artykuły o tematyce historycznej i etnograficznej w prasie warszawskiej m.in. „Gazecie Codziennej”, „Magazynie Mód”, „Bibliotece Warszawskiej”. Jak wspomniano wcześniej Połujański żywo interesował się historią i etnografią naszych ziem.
Wynikiem jego ponad dwuletniego pobytu w Suwałkach są publikowane w latach 1856-1857 artykuły w „Kronice Wiadomości Krajowych i Zagranicznych” zatytułowane „Listy historyczno – statystyczne o guberni augustowskiej”, które poprawione i uzupełnione ukazały się w formie książkowej pod tytułem „Wędrówki po guberni augustowskiej w celu naukowym odbyte”. wyd.1859. Była to jedna z pierwszych prac poświęconych przeszłości i etnografii tych ziem. I choć autor nie ustrzegł się od błędów – to praca ta przez dziesięciolecia była fundamentalną publikacją, mającą istotny wpływ na kształt wiedzy o tych ziemiach. Połujański planował wydać podobne wydawnictwo o guberni płockiej. Ostatecznie jednak pomysł nie został zrealizowany.
W 1861 roku założył i redagował czasopismo „Rocznik Leśniczy”, w którym dalej upowszechniał swoje poglądy o konieczności wyzwolenia leśnictwa polskiego spod wpływu nauki niemieckiej. „Rocznik”, który w założeniach autora miał zastąpić nie ukazujące się od 1858 roku czasopism „Sylwan”, przestał wychodzić już w 1865 roku. Rok później założył popularne czasopismo „Goniec Wiejski i Leśny”, które ukazywało się tylko do czerwca 1866 roku, czyli miesiąc po śmierci autora. Połujański żywo interesował się stanem lasów i leśnictwa w innych krajach. W tym celu odbył szereg podróży zagranicznych. W 1865 roku był w Austrii, Saksonii i Prusach. Był członkiem szeregu towarzystw m.in. Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, Towarzystwa Rolniczego Królestwa Polskiego oraz Towarzystw niemieckich i rosyjskich. Zmarł 26.05.1866 roku w Warszawie. Pochowany został na Powązkach. Grób najprawdopodobniej nie zachował się.
Aleksander Połujański był żonaty z Heleną Aleksandrą z Niedzieskich, którą poślubił w 1851 roku w Warszawie. Według Andrzeja Matusiewicza z tego małżeństwa urodziło się przynajmniej 7 dzieci. Większość dzieci zmarło jednak w dzieciństwie i wczesnej młodości. Bodaj jedynym z Połujańskich, który doczekał się potomstwa, był Zygmunt Henryk Aleksander. w 1891 roku w Warszawie zawarł związek małżeński z Julią Ludwiką Kacprzyk. Mieli przynajmniej dwójkę dzieci Rajmunda i Emilię Stanisławę.
Jarosław Marczak, Legionowo.
Przypisy:
Zdzisław Kosiek, Aleksander Połujański. Polski Słownik Biograficznym. T. 27. – Biblioteka Publiczna im. Marii Konopnickiej w Suwałkach. Aleksander Połujański (1814-1866) w 150 rocznicę śmierci. Zestawienie bibliograficzne w wyborze. – Andrzej Matusiewicz, Aleksander Połujański zapomniany leśnik i krajoznawca. https://www.youtube.com/results?search_query=aleksander+po%C5%82ujanski – Aleksander Żabko – Potapowicz, Aleksander Połujański (1814-1866). Sylwan 5/1966. – Akt zaślubin Aleksandra Połujańskiego z Henryką Niedzieską. Warszawa Parafia św. Jana Akt 1/1851.
