S ł a w i e c
W odróżnieniu od Giełczyna, czy Jeziorka, po wyzwoleniu stwierdzono w Sławcu istnienie tylko jednego masowego grobu, a właściwie, zapełnionego zwłokami 25-cio metrowego odcinka starych okopów.
Odstępujący Niemcy usiłowali prawdopodobnie zniszczyć zwłoki, ale celu nie osiągnęli. Jak stwierdzają p.p. Pastorczyk i Krajewska (por. rozdz. II – „Sławiec”), niektóre ofiary zdołano zidentyfikować po dość dobrze zachowanych ubraniach. Część ciał ekshumowano i pochowano na cmentarzu w Zambrowie.
Według Rejestru, ciała Jana, Tadeusza i Antoniny Pierśniaków, a także Dominika Popowa, Antoniego Rutkowskiego i Czesława Wyrzykowskiego, spoczęły na zambrowskim cmentarzu. Uroczysty charakter miało przeniesienie na cmentarz w Zambrowie prochów Lucjana Nowowiejskiego.
92 – 95. Przeniesienie prochów Lucjana Nowowiejskiego
na cmentarz w Zambrowie.
Jednak większość ofiar, z nieznanej ilości zgładzonych, pozostała na miejscu kaźni. Rejestr podaje, że poza egzekucją w dniu 23.Vll.l943 r. w Sławcu stracono jeszcze około 265 nieznanych osób. Świadkowie, którzy dokładnie pamiętają egzekucję mieszkańców Zambrowa i Wysokiego Mazowieckiego, jedynie wspominają, że słyszeli, iż egzekucje odbywały się w innych dniach i że Niemcy rozstrzeliwali w Sławcu również Żydów, ale poza jednym dniem – 23. VII. 1943 r. – nikt ze wsi nie był wzywany do zakopywania kolejnych ofiar, a jest mało prawdopodobne, aby Niemcy sami zakopywali dokładnie zwłoki, szczególnie Żydów. Tak więc Sławiec już na zawsze zachowa swoją tajemnicę.
Grób w Sławcu jest dzisiaj otoczony metalowo-betonowym płotkiem, wewnątrz którego znajduje się na podmurówce naturalny głaz z wyrytym napisem: „Miejsce uświęcone męczeńską krwią 300 osób zamordowanych przez hitlerowskich oprawców.” Z tyłu za głazem znajduje się drewniany krzyż.
Kto był fundatorem zarówno pomnika jak i ogrodzenia – nie wiadomo. Nie jest wykluczone, że zrobił to Powiatowy Zarząd ZBoWiD w Łomży, chociaż forma monumentu raczej nie wskazuje na tę organizację.
Mogiła leży dzisiaj już nie na skraju lasu, ale wśród uprawnego pola. Po skoszeniu zboża z szosy można dojrzeć bielejące słupki ogrodzenia. Doskonałym punktem orientacyjnym są dwa wysokie świerki rosnące po obu stronach krzyża.
Teren cmentarza, a właściwie grobu zajmuje powierzchnię ok. 0,0015 ha. Za jego stan odpowiedzialny jest Urząd Miasta w Nowogrodzie. W 1992 roku młodzież zgrupowana na polsko-niemiecko-francuskim obozie przeprowadziła w Sławcu prace porządkowe, polegające na malowaniu ogrodzenia, odświeżaniu napisu itp.
Dzisiaj do mogiły można dojść tylko pieszo. Droga, którą wskazuje umieszczony przy szosie drogowskaz kończy się po kilkunastu metrach. Dalej jest po jednej stronie łąka, a po drugiej i na wprost – pola uprawne.
Źródła:
Oprócz dokumentów wymienionych w rozdziale II – „Sławiec”
1. DW-81 – Kartoteka Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Łomży
2. Informacje Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Łomży
Jerzy Smurzyński
