Stanisław Dębowski „Młot”

Dzień 22 maja 1911 roku, w którym „Komenda Skautowa” wydała we Lwowie swój pierwszy rozkaz, uznawany jest powszechnie za datę powstania polskiego skautingu. Ten nowopowstały ruch harcerski zaczął się żywiołowo rozwijać wśród polskiej młodzieży szkolnej i akademickiej nie tylko w Galicji, ale we wszystkich trzech zaborach.

W Łomży pierwszy pluton harcerski (bo tak w owym czasie, było organizowane polskie harcerstwo), zorganizował prawdopodobnie już w 1913 roku Teodor Kleindienst. Po trzech latach, w roku 1916, po uzyskaniu matury, wyjeżdżając z Łomży pozostawił pluton swemu następcy, uczniowi łomżyńskiej „handlówki” Stanisławowi Dębowskiemu.

Urodzony 13 stycznia 1899 roku w Piątnicy Stanisław Dębowski, już od wczesnej młodości był związany z ruchem niepodległościowym. Obejmując komendę plutonu przybrał pseudonim „Młot”, którym posługiwał się przez cały czas walki o niepodległość ojczyzny. Pierwszy okres tej nowej, a odpowiedzialnej funkcji, nie był dla „Młota” łatwy: z jednej strony nie miał doświadczenia w tego rodzaju działalności, zaś z drugiej nie cieszył się poparciem „dawnej harcerskiej starszyzny”, która nie kryła swego niezadowolenia, że „Gruda” (harcerski pseudonim Teodora Keindiensta) to odpowiedzialne stanowisko powierzył jednemu z najmłodszych druhów.

Wkrótce jednak okazało się jak słuszna była decyzja „Grudy”: Prężne kierowanie plutonem i silna osobowość „Młota” zaowocowały szybkim wzrostem liczebności i w rezultacie przeobrażeniem plutonu w drużynę, która przybrała imię Tadeusza Kościuszki. (Historię swojej drużyny opisał Młot w opracowanej po ponad trzydziestu latach – wydanej w 1947 roku – książeczce „Była taka drużyna…”) Ale harcerstwo nie było jedynym polem jego działalności. Wraz z gronem przyjaciół działał czynnie również w Polskiej Organizacji Wojskowej.

W 1917 roku, po uzyskaniu matury Stanisław Dębowski wyjeżdża na studia do Warszawy. Wobec zagrożenia ojczyzny przez nawałę bolszewicką w 1920 roku przerywa studia wstępując, jak wielu jego kolegów harcerzy-peowiaków do Wojska Polskiego. Ranny podczas walk frontowych powraca do Warszawy w 1920 r jako zdemobilizowany plutonowy – inwalida.

Kontynuując przerwane wojną studia, utrzymywał żywe kontakty z harcerstwem (m. in. współpracując z redakcją harcerskiego pisma „Czuwaj”), jak też kolegami – łomżyniakami aktywnie działając w Akademickim Kole Łomżan.

Po ukończeniu studiów Stanisław Dębowski w okresie międzywojennym zajmował się głównie problemami wsi oraz samorządów terytorialnych.

We wrześniu 1939 roku znowu staje w obronie Ojczyzny. Za udział w walkach w obronie Warszawy otrzymał Krzyż Walecznych, a uniknąwszy niewoli, przeszedł do konspiracji. Jako żołnierz AK uczestniczył w licznych akcjach sabotażowych. W 1941 roku został skierowany do pracy w Delegaturze Rządu na Kraj. W Powstaniu Warszawskim (dwukrotnie ranny) walczył na Starówce i Żoliborzu.

Po wyzwoleniu powrócił do swoich przedwojennych zainteresowań tematyką samorządową i wiejską. Stał się uznanym działaczem w ruchu ludowym. Jego dorobek literacki i publicystyczny obejmuje pokaźny zbiór artykułów publikowanych m.in. w prasie, audycjach radiowych i telewizyjnych.

Nie zerwał też dawnych kontaktów z harcerstwem i Łomżą. Do Izby Pamięci w I Liceum Ogólnokształcącym im. T. Kościuszki przekazał wiele eksponatów i dokumentów. Ponadto, podobnie jak prof. Franciszek Piaścik, spotykał się z łomżyńskimi harcerzami, przekazując im w ciekawych gawędach swoje bogate harcerskie doświadczenia i wspomnienia z pierwszych lat łomżyńskiego harcerstwa.

Wraz z innymi byłymi członkami Akademickiego Koła Łomżan należał do założycieli powstałego w 1958 roku Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej i był członkiem jego Oddziału Warszawskiego. Był też w grupie inicjatywnej, która w 1984 roku powołała Drużynę Weteranów Harcerzy Ziemi Łomżyńskiej, przyjmując udział w jej warszawskim zastępie.

Odszedł na wieczna wartę 11 stycznia 1987 roku i spoczął na Warszawskich Wojskowych Powązkach.

Jego rodzinny grób znajduje się pod numerem 24 w II rzędzie kwatery 27 A, w której spoczywają żołnierze AK polegli w czasie Powstania Warszawskiego, m in.. 30 żołnierzy AK z 135 plutonu „Bicz” 3 kompanii 7 zgrupowania AK „Ruczaj”, spalonych żywcem w gmachu b. MSW 3. VIII.1944 r. 9 sanitariuszek spalonych żywcem w szpitalu powstańczym przy ul Miodowej 23, a także 600 żołnierzy zgrupowania AK „Cubryna” poległych w obronie elektrowni.

Stanisław Dębowski „Młot” został odznaczony:

Medalem Niepodległości w roku 1932
Krzyżem Walecznych w roku 1939
Krzyżem Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski w roku 1960
Medalem Komisji Edukacji Narodowej
Krzyżem Zasługi dla ZHP z Rozetą i Mieczami

Pamiętają o Nim członkowie warszawskiego Oddziału Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej zapalając co roku w Dniu Zmarłych znicz na Jego grobie.

Henryk Sierzputowski i Jerzy Smurzyński

Źródła:

1. TPZŁ Oddział w Warszawie „ Nasze Biografie” – Warszawa 2006

2. ZHP – Drużyna Weteranów-Harcerzy Ziemi Łomżyńskiej „Rys monograficzny działalności Drużyny Weteranów – Harcerzy Ziemi Łomżyńskiej… ” Jest taka Drużyna – tom II – Łomża 2003

3. Informacje własne

– – – – – – – –

Książkę Stanisława Dębowskiego „Była taka Drużyna” publikujemy dzięki uprzejmości i zgodzie Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego im. Wagów

Redakcja