WIĘŹNIOWIE
Wiosną 1943 roku mieszkańcy Jeziorka, sprowadzeni przez miejscowych żandarmów, wykopali na polanie nieopodal grobu starców dwa duże i głębokie doły. W nocy z 29 na 30 czerwca tegoż roku żandarmi nad jednym z nich rozstrzelali kilkudziesięciu więźniów z łomżyńskiego więzienia. Okoliczna ludność natychmiast dowiedziała się o zbrodni. Nikt jednak nie znał personaliów ofiar.
Przez prawie 50 lat wydawało się, że mogiła będzie zawsze już kryła nieznaną ilość bezimiennych osób. Dopiero w 1994 roku w Archiwum Akt Nowych w Warszawie odnalazłem, w przesłanej do Londynu przez Delegata Rządu na Kraj korespondencji, listę więźniów z łomżyńskiego więzienia straconych w nocy 29/30 czerwca w lesie koło Jeziorka. Lista ta była sporządzona i wysłana do Londynu już we wrześniu 1943 r. Ale cała dokumentacja Delegatury Rządu została po wojnie przejęta przez ówczesne władze państwowe i przekazana do archiwum KC PZPR. Dlatego też była niedostępna dla osób postronnych. Dopiero po rozwiązaniu PZPR materiały przekazano do Archiwum Akt Nowych, gdzie już mieli do nich dostęp badacze zajmujący się historią okupacji hitlerowskiej.
Na podstawie odnalezionej listy ustalono, że w nocy z 29 na 30 czerwca 1943 roku, na leśnej polanie jeziorkowskiego lasu ponieśli śmierć:
1. Arkuszewska Maria
2. Bagiński Józef
3. Bielak Jerzy
4. Budziszewski Czesław
5. Czołomiej Antoni
6. Dmochowski Władysław
7. Godlewski Stanisław
8. Godlewski Władysław
9. Golalowski Jan
10. Golarski Antoni
11. Grosman Adolf
12. Gumiężny Jan
13. Heichenbach Antoni
14. Hykach Hieronim
15. Ignatowicz Józef
16. Ignatowicz Zofia
17. Kocorowski Piotr
18. Kozłowski Tomasz
19. Krawczyk Stanisław
20. Michalik Marcin
21. Modzelewska Stanisława
22. Mroczkowski Edward
23. Mystkowska Marcela
24. Najda Wincenty
25. Niedzielski Jan
26. Pacuszka Stanisław
27. Pieczyński Bolesław
28. Piszyńska Zofia
29. Plachciński Kazimierz
30. Plackowski Stefan
31. Plicki Józef
32. Plotczyk Wacław
33. Różański Władysław
34. Ritel Józef
35. Sowiński Edward
36. Staniaszek Józef
37. Steć Józef
38. Stękowski Jan
39. Stokowski Aleksander
40. Stokowski Teodor
41.Studzińska Zofia
42.Sutkowski Józef
43.Szarnacki Stanisław
44.Tomczuk Stanisław
45.Trąbka Ludwik
46.Trąbka Stefan
47.Trochimiak Józef
48.Uściński Józef
49.Walczuk Stanisław
50.Wiszniewska Ewa
51.Wiszniewska Helena
52.Wiszniewski Franciszek
53.Wiszniewski Józef
54.Wiszniewski Mieczysław
55.Wiszniewski Stanisław
56.Wojłkowski Antoni
57. Zakrzewski Kazimierz
58.Zakrzewski Stanisław
59.Zakrzewski Władysław
60.Zalewski Aleksander
61. Zaręba Jan
62. Zubert Piotr
Starania o pozyskanie bliższych informacji dotyczących straconych przyniosły bardzo mizerny rezultat.
Na podstawie dokumentów znajdujących się w Archiwum Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce stwierdzono, że Jerzy Bielak pochodził prawdopodobnie z Warszawy.
Na podstawie danych z USC w Łomży stwierdzono, że:
Jan Gumiężny, syn Karola i Scholastyki był urodzony 19.X.1889 r. w Leśniewie i ostatnio mieszkał w miejscowości Szulborze-Koty.
Józef Steć, syn Łukasza i Aleksandry z d. Emilata, urodził się 1.XII.1891 r. w Kiełpińcu i ostatnio mieszkał w Nurze.
Tak to w 1994 roku, po prawie pięćdziesięciu latach, wydawało się, że odkryta została ostatecznie cała tajemnica mogiły więźniów politycznych z jeziorkowskiego lasu.
Ale, po opublikowaniu na stronach internetowych łomżyńskiego Starostwa Powiatowego listy ofiar masowych egzekucji dokonanych przez hitlerowskich okupantów na Ziemi Łomżyńskiej, w 2010 roku na grobie więźniów, wraz z kwiatami „od rodziny”, znalazła się tabliczka stwierdzająca, że w nocy 29/30 czerwca 1943 roku w lesie jeziorkowskim zostali rozstrzelani:
Golatowski Antoni ur. w 1915 roku w Nurze i Golatowski Jan, ur. w 1918 roku w Nurze.
Nie ulega wątpliwości, że tabliczka została położona przez rodzinę ofiar. Szkoda tylko, że nikt nie skontaktował się ani z autorem listy ofiar, ani z właścicielem strony internetowej (Starostwo Łomżyńskie), ani z opiekującą się grobami Szkołą w Jeziorku, co umożliwiłoby ewentualną korektę listy ofiar nocnej egzekucji.
W tej sytuacji można przyjąć, że nazwisko ofiary mogło ulec zniekształceniu, co w warunkach okupacyjnych niejednokrotnie miało miejsce i zamiast „Golatowski” podano – „Golalowski”. Tak więc, za prawidłowe, w tym przypadku, należy chyba uznać nazwisko Golatowski.
Zastrzeżenie budzi fakt, że lista Delegatury Rządu podaje tylko jednego członka rodziny Golatowskich – Jana.
W tym wypadku można założyć, że prawdopodobnie zostało aresztowanych dwóch braci (?), i wobec faktu, że obaj ponieśli śmierć, rodzina uznała, iż obaj zginęli w Jeziorku. Ale bywały też stwierdzone przypadki, że dwaj członkowie rodziny, razem aresztowani, bywali rozstrzeliwani w zupełnie innych terminach i innych miejscach.
Można też, zakładając dalej ewentualną niedokładność listy Delegatury Rządu, uznać, że zamieniono nazwisko Golatowski na „Golarski” (zgadza się imię – Antoni).
Ale są to tylko moje hipotezy, a przykład ten pokazuje jak zagmatwana bywa okupacyjna historia.
Nie wykluczam jednak, że i ta zagadka może być z czasem rozwikłana…
Jerzy Smurzyński.
Spis treści książki można znaleźć tutaj
