W 2011 roku w ramach cyklu tematycznego „Perły architektury okresu gubernialnego i międzywojennego miasta Łomży oraz ich architekci”. podaliśmy, wzbogaconą dokumentacją łomżyńskiej delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, historię budynku przy ul Dwornej będącego obecnie siedzibą sądów ( https://historialomzy.pl/kasa-pozyczkowa-przemyslowcow-lomzynskich/ ). Poniżej uzupełniamy ją historią instytucji dzięki której budynek powstał, był jej siedzibą i do czasów powojennych ciągle był nazywany „Kasą Przemysłowców”.
Redakcja serwisu
Kasa pożyczkowa przemysłowców Łomżynskich.
(Z okazji nadchodzącego jubileuszu).
Ćwierć wieku upłynie w d. 15 b. m. od chwili, gdy świętej i niewygasłej w sercach łomżan pamięci Wiktor Szumański, działacz o szerokim horyzoncie myśli społecznej, dla zapełnienia luki, którą bystrem okiem dojrzał w procesie ekonomicznego rozwoju Łomży, powołał do życia Kasę Pożyczkową Przemysłowców Łomżyńskich.
W dniu tym właśnie upłynie okrągłe 25 lat, gdy, po ukończeniu mozolnych prac przygotowawczych, Kasa w jednym skromnym pokoiku w domu ś. p. A. Edukiewicza przy ul. Senatorskiej otworzyła biuro i rozpoczęła pożyteczną działalność swoją.
Znakomicie sekundowali zmarłemu inicjatorowi przy powstaniu instytucji żyjący dotychczas p.p. M. Korolec i E. Cabert i nieżyjący już J. Majewski, M. Smiarowski i A. Rakowski.
Ustawa instytucji zatwierdzona została w d. 4 grudnia 1884 r. i następnie uzupełniona w d. 6 lipca 1857 r. i po raz drugi w d. 23 grudnia 1895 r.
Na pierwszem posiedzeniu członków-reprezentantów Kasy do Komitetu powołano p.p. M. Korolca (na prezesa), J. Majewskiego (na zarządzającego rachunkowością), A. Rakowskiego (na kontrolera) W. Szumańskiego, K. Sosnowskiego, M. Smiarowskiego, J. Piotrowskiego, L. Tocka, J. Majewskiego, Fr. Witkowskiego i I. Bukowskiego. Kasjerem Kasy został p. E. Cabert.
Już od pierwszego roku powstania Kasy można było najkategoryczniej stwierdzić, iż rzucone ziarno trafiło na grunt żyzny i podatny, bo otwarta w mieście prowincjonalnem lubo nie odznaczającem się większym ruchem handlowym, niemniej żywo reprezentującem drobny przemysł, handel i rzemiosło, w okolicy zaś średnią lub drobną własność ziemską,—Kasa, dzięki ustrojowi swojemu, odrazu ziściła nadzieje twórców i wstępnym bojem zaskarbiła sobie sympatję i uznanie ogółu.
Uznanie to w ciągu lat dwudziestu pięciu nie malało, a potęgowało się stale, bo poczuwszy twardy grunt pod nogami, założyciele, a później dalsi kierownicy instytucji uwagę swoją zwracali nie tylno w kierunku podniesienia jej strony finansowej, ale zdołali zrobić z Kasy instytucję o szerszem znaczeniu społecznemu dźwignie ekonomiczną dla tutejszego rolnictwa, handlu i przemysłu i wogóle dla wszelkiej pracy pożytecznej, a także dźwignie i podporę dla wszystkich niemal tutejszych instytucji społecznych.
Działalność Kasy w świetle cyfr scharakteryzować może umieszczona poniżej tablica z przytoczeniem danych cyfrowych w pięcioletnich okresach:
W pierwszym roku działalności swojej Kasa pobierała 12% od wydanych pożyczek, w roku następnym stopę procentową zmniejszyła już do 10% w następnie do 8 i 7% a poczynając od r. 1896 i do chwili obecnej pobiera 6 % .
Jaka to norma rzadko w której z naszych instytucji finansowych jest stosowana. Norma ta nie była powiększona nawet w czasie niedawnej zawieruchy rewolucyjnej, t. j. wtedy, gdy prawie wszystkie instytucje finansowe zmuszone były ją podnieść z powodu panującego podówczas rozprzężenia na rynku pieniężnym.
Wogóle finansową działalność Kasy cechuje doprowadzony do szczytu humanizm społeczny, co, obok wzmiankowanego przestrzegania interesów klijenteli i wspierania pożytecznych zrzeszeń odzwierciadla się i w nieznacznej stosunkowo ilości wszczynanych dochodzeń sądowych i kroków egzekucyjnych.
Drugim znamiennym, a zaszczytnym objawem działalności Kasy, jak powiedzieliśmy wyżej, jak ustalona tradycja co do popierania szczodrą ręką tutejszych instytucji społecznych tak filantropijnych, jak i z innem odcieniem użyteczności publicznej. Rok rocznie, na zasadzie jednogłośnych uchwał reprezentantów, idą pokaźne zasiłki dla tych instytucji i może dla niejednych kwestję i bytu stanowią. W ciągu dwudziestopięcioletniego istnienia swego na cele powyższe Kasa oddała 43,215 rb., w tej sumie w roku zeszłym 5.554 rb.
Jeżeli porównamy ofiarność innych instytucji finansowych w kraju przy uwzględnieniu otrzymywanego przez nie zysku z ofiarnością tutejszej Kasy Przemysłowców, to porównanie takie wypadnie stanowczo na korzyść tej ostatniej. Jest to, powtarzamy, dobra tradycja Kasy, pilnie przestrzegana przez zmieniające się komitety i ciało reprezentacyjne.
W r. 1903 rzucona została myśl wybudowania własnej siedziby dla Kasy. Myśl ta znalazła życzliwe przyjęcie u reprezentantów Kasy i już w r. 1907, po zebraniu części potrzebnego na ten cel kapitału l po oparciu się na kapitał rezerwowy przy współudziale Komitetu budowlanego, ad hoc wybranego, z werwą przystąpiono do dzieła.
Z d. 1 lipca 1909 roku Kasa przeniosła się już do własnej siedziby. Gmach stanął na jednej z pryncypalnych ulic miasta—Dwornej, wedle planu inżeniera cywilnego p. Fr. Przecławskiego. Gmach wygląda okazale i jest prawdziwą ozdobą miasta, bo niema w niem ani jednego domu, któryby zewnętrznym wyglądem swoim miał prawo konkurować z siedzibą Kasy. Stało się to dzięki temu, iż Komitet Kasy wraz z Komitetem budowlanym, kierowane obywatelską myślą przyozdobienia miasta, nie szczędziły pod tym względem zabiegów i nakładu. Koszt budowy gmachu wyniósł przeszło 90.000 rb. Na pierwszem piętrze mieści się biuro Kasy — duże, widne i wygodne i mieszkanie Kontrolera. Pozostałe mieszkania są wynajmowane osobom prywatnym.
Komitet Kasy w r. b. składają pp.: M. Korolec (prezes), T. Filochowski (zarządzający rachunkowością), E. Cabert (kontroler) oraz P. Dąbrowski, A. Kowalski, J. Kraszewski, S. Kurcjusz, W. Liniewicz, J. Lisicki, E. Suchcicki i F. Tuszowski.
Podnieść z naciskiem należy, iż wybieralny Komitet Kasy od chwili powstania instytucji zawsze pracował dla niej bezinteresownie, co w dziejach naszych instytucji finansowych obecnie jest już rzadkością.
Na czele Komitetu Kasy stoi prezes—jubilat p. M. Korolec, z zupełnem oddaniem piastujący tę godność od chwili założenia instytucji. Powadze i autorytetowi prezesa Kasa zawsze zawdzięczać będzie zwalczenie pierwszych trudności istnienia, utrzymanie nadal parokrotnie zagrożonego swego typu i charakteru z wielką korzyścią dla klijenteli i utrzymanie Kasy na takim poziomie, że, dzięki wyrobionemu zaufaniu, instytucja nawet w chwilach wstrząśnień niedawnych porządku rzeczy ani na dzień jeden nie zmieniła.
Dobrym duchem Kasy i drugim jubilatem jest jej Kontroler p. E. Cabert. Obok zasług przy powołaniu do życia instytucji i zasług około doprowadzenia Kasy do obecnego stanu rozkwitu i znaczenia, jubilatowi należy przypisać najrzadziej spotykane oddanie się jej sprawom. Jubilat od założenia Kasy do r. 1903 był jej skarbnikiem, a następnie kontrolerem.
Obydwaj jubilaci mogą z dumą spojrzeć na wynik ćwierćwiekowej pracy; mogą z dumą spojrzeć na dzieło dobre, które wypiastowali. U etapu, przy którym stanęli, znajdą wdzięczność i uznanie współziomków.
Poza wymienionymi dwoma jubilatami srebrnych godów z instytucją doczekali następujący reprezentanci Kasy p.p.: A. Chrystowski, T. Czochański, Fr. Jakubowski, E. Suchcicki i A. Świerczewski. Niektórzy z nich dłuższy lub krótszy czas wchodzili w skład Komitetu Kasy.
Z kolei rzeczy wypada nadmienić, iż z poszczególnych członków czas dłuższy w Komitecie Kasy przebyli: ś. p. J. Majewski 23 lata, ś. p. M. Smiarowski 18 lat, ś. p. W. Szumański 15 lat, ś. p. M. Rychter i S. Przyjemski po 13 lat, ś. p. T. Tymiński 12 lat i ś. p. H. Skłodowski 10 lat.
Z żyjących po 10 lat zasiadają w Komitecie p.p.: E. Suchcicki i P. Dąbrowski.
Dla upamięteienia 25-o lecia instytucji Komitet Kasy na d. 15 b. m. wyznaczył półroczne zebranie członków- reprezentantów.
Przedtem o god. 10 rano odbędzie się w kościele 0.0. Kapucynów nabożeństwo dziękczynne i poświęcenie lokalu Kasy.
Na zebraniu reprezentantów oprócz załatwienia spraw bieżących projektowane jest odpowiednie uczczenie pamiątkowej chwili.
Wspólna Praca Łomża dnia 8 Października 1910 r. nr 28 str. 1, 2, 3.
