PRAWO CHEŁMIŃSKIE
15 czerwca 1418 roku, książę Janusz I Starszy wydał przywilej nadający Łomżanom prawo miejskie chełmińskie. Był to kluczowy element procesu tworzenia miasta Łomży wedle nowych, dla dotychczasowych mieszkańców, zasad. Te nowe reguły wprowadzano w oparciu o wystawiony prawie dwieście lat wcześniej przez Krzyżaków przywilej chełmiński, na potrzeby lokowanych przez nich w 1233 roku miast: Chełmna i Torunia. Zastosowane wtedy prawo, w następnych latach i wiekach, już jako prawo chełmińskie, z sukcesem stosowane było przy zakładaniu miast również na Mazowszu. Warto nadmienić, że na tym prawie od XIII do XVIII w. lokowano ponad dwieście miast. Początkowo głównie na terenach zakonnego państwa krzyżackiego, następnie oprócz Mazowsza, również na Kujawach, Ziemi Dobrzyńskiej, Podlasiu, Wielkopolsce, Małopolsce, Litwie. Prawo chełmińskie, obok prawa magdeburskiego, lubeckiego i średzkiego, należało do głównych praw lokacyjnych stosowanych na ziemiach polskich, określanych jako prawo niemieckie. Dla Łomży bezpośrednim odniesieniem jest jego chełmińska odmiana. Z kolei dla wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego, Hermana von Salzy, który wystawił przywilej dla Chełmna i Torunia, głównym wzorcem było prawo magdeburskie, poddane przez niego modyfikacjom. Niektóre elementy, przejęte zostały również z innych praw jak, np. idea rady miejskiej z prawa lubeckiego, w którym ten organ samorządu miejskiego zaistniał wcześniej niż w Magdeburgu. Odmiana chełmińska w stosunku do macierzystej magdeburskiej, wprowadzała też takie modyfikacje jak m.in. równe prawa spadkowe dla kobiet i mężczyzn, wspólnotę majątkową małżonków czy niższe kary pieniężne.
Samo określenie „prawo niemieckie” powstało na Śląsku, dzielnicy w której rozpoczął się proces lokacji miast na ziemiach polskich w I poł. XIII wieku, i jest uogólnieniem miejskich praw i zwyczajów prawnych, stosowanych wcześniej między Łabą i Odrą, a które dotarły na ziemie polskie wraz z osadnikami z tych zachodnich terenów i wobec których na samym początku kolonizacji na prawie niemieckim obowiązywało.
Zjawisko pojawienia się prawa niemieckiego na ziemiach polskich XIII wieku nazywane jest przez historyków „przełomem lokacyjnym”. W jego wyniku ludność miast została wyodrębniona i zrównana prawnie, zyskując stopniowo coraz większą autonomię, poprzez wyjęcie spod sądownictwa i ciężarów prawa książęcego i przyznanie miastom organów władzy samorządowej, najpierw niepełnej, jak ława sądowa, następnie rada miejska i burmistrz. Warto dodać, że oprócz prawa niemieckiego nadawanego miastom przy lokacji, z czasem, w danym mieście, uzupełnieniem i rozwinięciem tego prawa, stawały się tzw. wilkierze, czyli uchwały rady miejskiej oraz ortyle, czyli rozstrzygnięcia wątpliwości prawnych dokonywane przez miasto macierzyste, które stanowiło sąd wyższy wydający pouczenia i było wzorem prawnym dla miasta lokowanego. Rozwiązania prawne „przełomu lokacyjnego” obowiązywały na ziemiach polskich do czasów rozbiorów.
Z samego przywileju z 15 czerwca 1418 roku dowiadujemy się, m.in. że mieszczanie łomżyńscy otrzymali prawo […] osądzania, wyrokowania, karania i potępiania we wszystkich sprawach wielkich i małych, takich jak: kradzieże, zabójstwa, podpalenia, okaleczenia członków, gwałt, nierząd, fałszowanie wagi i miary i innych przestępstw, które zostaną popełnione w granicach miasta przez jego mieszkańców i tych, którzy tam przebywają, tak, jak tego wymaga niemieckie prawo chełmińskie oraz bezpieczne i swobodne przejście przez wszystkie komory celne w naszym państwie, bez uiszczania ceł ustanowionych w naszej ziemi mazowieckiej, a także prawo zbudowania […] łaźni,[…] na własność miastu i jego mieszkańcom postrzygalnię, […] Równocześnie przydzielamy mieszkańcom wspomnianego miasta wagę […]. Nadanie Łomży miejskiego niemieckiego prawa chełmińskiego było niezwykle doniosłym i nowoczesnym rozwiązaniem na tych terenach. Reasumując, na istotę tego prawa, generalnie składały się: wyodrębnienie prawne mieszczan, nadanie im wolności osobistej, powinności oparte na czynszu, prawo zajmowania się zawodami pozarolniczymi, prawo do organizacji porządku wewnętrznego i rozstrzygania sporów, dziedziczne prawo do ziemi, zasady rozplanowania przestrzennego.
LOKACJA ŁOMŻY
W ogólnym znaczeniu termin lokacja miasta to po prostu jego założenie w oparciu o prawo. W sensie ścisłym pojęcie to związane jest z konkretnym zjawiskiem historycznym – lokacją miast na miejskim prawie niemieckim. W tym kontekście może łączyć się z różnymi aspektami procesu lokacyjnego i oznacza m.in. zarówno założenie w oparciu o prawo miejskie nowej osady poprzez jej usytuowanie i osadzenie ludźmi, np. na tzw. surowym korzeniu, nadanie istniejącej już osadzie prawa miejskiego, czyli przeniesienie jej na takie prawo, samo wystawienie przywileju lokacyjnego nadającego prawa miejskie lub zezwalającego na lokację. Bez względu czy zakładano nową osadę, czy przenoszono starą na prawo miejskie, z lokacją wiążą się pewne stałe elementy, z reguły rozłożone w czasie i stosowane w różnej kolejności: lokacja prawna i lokacja przestrzenna.
Z lokacją prawną związane jest z kolei pojęcie dokumentów lokacyjnych. Jednym z nich jest przywilej na wójtostwo skierowany do zasadźcy, który dzięki niemu zostawał w lokowanym mieście wójtem (zasadźca, czyli ten, który w imieniu pana gruntowego, np. księcia, organizował od strony technicznej założenie miasta i który był znawcą prawa miejskiego wg, którego lokowano miasto), w którym zawarte są jego uprawnienia, dochody i obowiązki. Dokument taki, związany z lokacją Łomży, otrzymał w 1400 roku, Jan Białek, mieszczanin z Warszawy (w tym dokumencie po raz pierwszy pojawia się nazwa Łomża). W przypadku wielu miast właśnie przywilej nadania wójtostwa, traktowany jest jako przywilej lokacyjny, czasami już w nim wymienione jest prawo miejskie jakim ma posługiwać się wójt. Inny istotny rodzaj dokumentu lokacyjnego, to przywilej skierowany do ogółu mieszczan, nadający im prawa miejskie, którzy dzięki takiemu aktowi prawnemu, objęci zostają jednolitą jurysdykcją w oparciu o prawo niemieckie (można powiedzieć uzyskują osobowość prawną jako wspólnota – gmina miejska będąca podmiotem prawnym). Ten drugi rodzaj dokumentu, uznawany jest za właściwy przywilej lokacyjny w przypadku Łomży. Taki dokument wystawiony został 15 czerwca 1418 roku, przez księcia Janusza I Starszego. Oryginalny dokument nie zachował się do naszych czasów, jego treść znamy z odpisu z 1584 roku. Często bywało i tak, że zarówno pozwolenie na lokację, nadanie osadzie prawa niemieckiego i nadanie zasadźcy wójtostwa, dokonywało się w ramach jednego dokumentu, który jest wtedy traktowany jako przywilej lokacyjny.
Drugi element lokowania miasta, lokacja przestrzenna, czyli regulacja urbanistyczna, polegał na wyznaczeniu granic miasta, wymierzeniu i wytyczeniu rynku, ulic, działek, wg wypracowanych wcześniej wzorów (tzw. szachownicowy układ). W przypadku Łomży lokacja przestrzenna w ramach lokacji na prawie chełmińskim rozpoczęła się pod koniec XIV wieku. W latach 90. tego stulecia istniał już kościół na tzw. Popowej Górze (od 1410 kościół farny), a istnienie wójta w 1400 roku, otrzymującego w przywileju wymierzone już w mieście włóki, wskazuje na wcześniejszą jego działalność jako zasadźcy, a więc rozpoczęcie organizacyjnych prac przy zakładaniu miasta lokacyjnego. Regularne i precyzyjne rozplanowanie przestrzenne było kluczowym elementem lokacji na prawie niemieckim, ponieważ mieszczanie otrzymywali indywidualne dziedziczne parcele z prawem do swobodnego nimi dysponowania i z obowiązkiem płacenia od nich z góry ustalonego stałego rocznego czynszu.
Należy zaznaczyć, czego przykładem jest lokacja Łomży, że często, szczególnie na Mazowszu, lokacje odbywały się etapami, były wielostopniowe (a wprowadzanie prawa niemieckiego to był proces), i składały się najpierw z ustanowienia wójtostwa, później z nadania prawa chełmińskiego (w następnych latach często poszerzanego) oraz przeprowadzanej jednocześnie regulacji przestrzennej. To co również istotne, to warty podkreślenia fakt, że proces lokowania Łomży odbywał się nie na surowym korzeniu, ale w oparciu o wcześniejsze osadnictwo związane z obecnym miejscem oraz Starą Łomżą, poprzez nadanie nowej formuły organizacji prawnej i przestrzennej. To czyniło z części dotychczasowego przedlokacyjnego zespołu osadniczego mającego charakter miejski w aspekcie gospodarczym, miasto w znaczeniu prawnym, a z jego mieszkańców podmiot na scenie historycznej (a nie jak wcześniej, tylko kolejnych poddanych księcia zobowiązanych do danin i posług), który z czasem uzyskiwał pełen samorząd, z radą miejską i burmistrzem.
JANUSZ I STARSZY
Książę Janusz, podczas swojego długiego panowania w latach 1373/1374-1429, założył 24 miasta. Wszystkich miast, książęta mazowieccy od XIII wieku do 1526 roku, czyli ostatecznego włączenia ziem mazowieckich do Korony, założyli około 100, z czego sporą część na prawie chełmińskim. Janusz I należał do najwybitniejszych władców Księstwa Mazowieckiego. Nazywany księciem mądrym i roztropnym, Kazimierzem Wielkim Mazowsza, przykładał wielką wagę do rozwoju gospodarczego swoich ziem. Zakładał miasta i wsie, rozbudowywał zamki, sprowadzał osadników. Był bezpośrednim kontynuatorem tradycji uprawiania dalekowzrocznej polityki przekazanej przez ojca, Siemowita III, uznawanego za najwybitniejszego władcę Księstwa Mazowieckiego, ale też dalszym spadkobiercą trzynastowiecznego pioniera procesów lokacyjnych, Henryka Brodatego, dzielnicowego władcy Śląska. Warunki polityczne w regionie, w czasie panowania Janusza I, sprzyjały prowadzonej przez niego polityce gospodarczej i tworzeniu miast, w tym lokacji Łomży. Zawarty w 1385 roku polsko-litewski układ z Krewie, zlikwidował zagrożenie ze strony Litwy. Zresztą Janusz I już w latach siedemdziesiątych tego wieku, zawarł małżeństwo z Danutą Anną, siostrą księcia litewskiego Witolda. W 1410 roku pod Grunwaldem pokonani zostali Krzyżacy (którzy z kolei już w XIII wieku zlikwidowali uciążliwe dla ziem mazowieckich zagrożenie pruskie i jaćwieskie), w czym ważny udział miał książę Janusz, będący w sojuszu z królem Władysławem Jagiełłą. Potrzeba zagospodarowania ziemi łomżyńskiej, powodowana było również oddaniem w zastaw Krzyżakom ziemi wiskiej, przez brata Janusza, księcia Siemowita IV, w latach 1382-1401. O ważnym miejscu lokowanej Łomży i ziemi łomżyńskiej w polityce Janusza, świadczy również pobudowany przez niego w naszym mieście, w latach 1404-1421, dwór książęcy oraz częste jego w nim pobyty. Niewątpliwie był władcą dla naszego miasta najważniejszym w okresie średniowiecza. Dalszy rozwój miasta możliwy był dzięki położonym przez niego fundamentom, pośród których głównym jest nadanie praw miejskich 15 czerwca 1418 roku.
Część stałej wystawy w Muzeum P-M przedstawiająca kopie dokumentów dotyczących historii Łomży oraz scenę z obrazu „Książę mazowiecki Janusz I nadaje Łomży prawa miejskie, 1418” autorstwa Józefa Deptuły. Fot. Bolesław Deptuła.jpg
Adam Sokołowski (Muzeum Północno-Mazowieckie w Łomży, Dział Historii)
Dziękujemy za przeczytanie artykułu :)
Jeśli chcesz być informowana(-y) o nowych artykułach, to obserwuj naszą stronę na https://www.facebook.com/historialomzy
oraz
zgłoś swój akces do grupy na FB:
https://www.facebook.com/groups/historialomzy
9 comments
Komentarz Pana Krzysztofa Świątkowskiego do artykułu Lokacja Łomży na prawie chełmińskim .
Po lekturze artykułu opublikowanego w Serwisie Historycznym Ziemi Łomżyńskiej, “Lokacja Łomży na prawie chełmińskim”, autorstwa p. Adama Sokołowskiego, przedstawię odmienny punkt widzenia na temat powstania miasta Łomży.
Przywołam tu główne tezy zawarte w tekście do których się odniosę.
Nie podam źródeł na jakich autor się oparł, ponieważ nie przytoczył żadnych.
Cytuję:
“Proces lokowania Łomży odbywał się nie na surowym korzeniu.”
“istnienie wójta w 1400 roku, otrzymującego w przywileju wymierzone już w mieście włóki, wskazuje na wcześniejszą jego działalność jako zasadźcy, a więc rozpoczęcie organizacyjnych prac przy zakładaniu miasta lokacyjnego”
“W przypadku Łomży lokacja przestrzenna w ramach lokacji na prawie chełmińskim rozpoczęła się pod koniec XIV wieku.”
Wspólnym rysem dla wszystkich przypadków nadania wójtostwa było uposażenie tego urzędnika w łany libertowane, (wójt) łomżyński otrzymał 4 włóki. Było to standardowe wynagrodzenie wójta zawarte już w dokumencie powołania, przed przystąpieniem jego do prac.
We wszystkich wypadkach podkreślono dziedziczność praw wójtowskich, jak również możność ich zbywania, jednakże po uprzednim uzyskaniu na to zgody książęcej. Co się tyczy wójta łomżyńskiego, to jego uposażenie kończyło się na tym . 5/
Libertacja nieruchomości szlacheckich i duchownych w miastach od prawa miejskiego powodowała wyłączenie nieruchomości spod jurysdykcji miasta a inkorporację jej do prawa ziemskiego. Właściciel libertowanej nieruchomości nie ponosił opłat i innych ciężarów miejskich. 6/
To oznacza, że włóki wójtowskie nie były włókami miejskimi, nie były położone w obrębie miasta.
4 włóki to 72 hektary i prawie 1 km na 1 km. Ówczesne miasto nie miało takiego obszaru. Nie było w jego granicach miejsca na taki obszar rolny.
Wójt Radziłowa otrzymał aż 8 włók czyli 144 hektary tj. 1,5 km x 1.5 km ! Nawet dziś Radziłów nie zajmuje takiego obszaru. 5/
Funkcja zasadźcy, na którego powołuje się autor, istniała w Polsce tylko w XII i XIII wieku
i była jednak oparta na dokumencie, na przywileju lokacyjnym na prawie niemieckim. 1/
“W zasadzie można by więc za akt lokacji uznać akt ustanowienia sołectwa czy wójtostwa. Takiemu jednak ujęciu zdaje się stać na przeszkodzie okoliczność, iż w przywilejach tych przeważnie nie mówiono jeszcze o w prowadzeniu do miasta prawa niemieckiego. Dlatego też, zgodnie z sugestią prof. Kazimierza Tymienieckiego odnośnie możliwości wyprzedzania lokacji przez nadanie ogólnego ius civile, skłonni bylibyśmy uznać, że proces lokacji miejskich na Mazowszu rozpadał się niejako na dwie kolejne fazy: ustanowienie wójtostwa, następnie zaś nadawanie pełnego praw a chełmińskiego już rozwiniętej gminie miejskiej.” 2/
Łomża była lokowana na surowym korzeniu.
Takie stanowisko podziela profesor Jerzy Wiśniewski w opracowaniu „Początek i rozwój osadnictwa w ziemi łomżyńskiej”.
“W chwili ustanowienia wójtostwa miasto Łomża było jeszcze tylko projektem. Dopiero wójt z ramienia księcia je organizował, ściągał osadników, rzemieślników i kupców ze starszych miast z zachodniego Mazowsza. Dwór książęcy powstał w Łomży w latach 1404- 1425. Następnie w zależności od rozwoju gospodarczego miasta, formowania się gminy miejskiej, fundowania kościoła parafialnego [w Łomży w 1410], rozszerzano uprawnienia gospodarcze i prawne, nadawano miastu nowe przywileje, aby wreszcie nadać już dobrze rozwiniętej gminie miejskiej całość praw miejskich w jednym dokumencie.” 3/
W końcu XIV w. tylko według Nowogrodu (“prope Nowogrod”,” in districtu nowogrodiensi”) określano w dokumentach położenie nadawanych przez księcia ziem, także na południe od Narwi i daleko od Nowogrodu (np. Bacze, Smłodowo, obecnie Śniadowo), Tyszki, Śledzie) i na północ do Narwi (np. Poryte, Pęza, Łepki, Dzierzbia). Swoje Urzędowanie w Łomży rozpoczął książę w 1404 r. podpisując kolejne nadania z określeniem Łomży, jako miejsca sporządzenia dokumentów. 4/
Od 1400 do 1402 roku, formalnie, funkcję wójta Łomży sprawował mieszczanin warszawski Jan Białek. W 1403 r. za zgodą księcia urząd wójta kupił Jan Bacz, dziedzic pobliskich Baczy Starych
( dziś Bacze Suche)
Z powyższych źródeł wynika, że całość prac związanych z wybudowaniem nowego miasta, na surowym korzeniu, wykonał łomżyński szlachcic Jan Bacz. ( późniejsze brzmienie nazwiska: Baczewski ). Jako pierwszy wójt miasta Łomży odebrał przywilej nadania praw miejskich w 1418 r. i sprawował swoją funkcję przez 41 lat, tj. od 1403 do roku 1444 roku.
Krzysztof Świątkowski
źródła:
1/ Zasadźca to: lokator (łac. Locator, 1180 Schultetus, 1249 Sculte) – w średniowiecznej Polsce w XII i XIII wieku. Osoba, która w imieniu właściciela ziemi i na podstawie uzyskanego od niego przywileju lokacyjnego na prawie niemieckim zajmowała się organizacją prac mierniczych w obrębie zakładanej lub przedlokowywanej wsi lub miasta, tworzeniem miejsc do prowadzenia handlu oraz sprowadzaniem potrzebnych fachowców i osiedlaniem ich na terenie objętym lokacją.
(Encyklopedia szkolna – historia, GREG, 2015, s. 737. Historia. Encyklopedia szkolna PWN, 2009, s. 674.)
2/ Stanisław Rusocki. Etapy lokacji miejskich na Mazowszu w XIV—XV wieku. Przeglad Historyczny 55/2 1964 r., str 195.
3/ Studia Łomżyńskie PWN Warszawa 1989, s.77, wydanym i dostępnym w Łomżyńskim Towarzystwie im. Wagów.
4/ “Herbarz Ignacego Kapicy Milewskiego (dopełnienie Niesieckiego”) Kraków 1870
5/ Stanisław Rusocki op.cit. str 191
6/ https://pl.wikipedia.org/wiki/Libertacja
Szanowny Panie Krzysztofie,
dziękuję za lekturę mojego tekstu,
Odnośnie założenia Łomży na „surowym korzeniu”, to zgadzam się z Panem, że jeśli chodzi o zagospodarowanie przestrzeni na wzniesieniu – gdzie wytyczono rynek i ulice, dokonało się ono na miejscu, które zapewne nie było zabudowane, świadczy o tym m.in. to, że można je było rozplanować w sposób regularny i czytelny do dziś. Chociaż należy pamiętać o istniejącym kościele na Popowej Górze co najmniej do lat 90. XIV wieku. Jednak mi chodziło o podkreślenie tego, że w granicach obecnej Łomży, w sąsiedztwie Starego Rynku oraz przy grodzie w Starej Łomży, istniało od kilku wieków osadnictwo, które wg. mnie stało się podstawą, bazą, dla powstania Łomży jako miasta lokacyjnego – z regularną przestrzenią wyodrębnioną prawnie – i w tym sensie Łomża – jako miasto lokacyjne, wyrosło z zespołu osadniczego wcześniej istniejącego w bliskim i bezpośrednim sąsiedztwie. O osadnictwie np. przy ul. Żydowskiej i na Rybakach, mówią wyniki badań archeologicznych opisane w monografii „Łomża na przestrzeni wieków” (Łomża 2018) – co jest o tyle ciekawe, że nie były one znane ani prof. Wiśniewskiemu, ani D. Godlewskiej, wtedy gdy pisali swoje prace.
Co do kwestii zasadźcy, wójta, momentu rozpoczęcia lokacji przestrzennej i tego czy rozpoczął ją Białek czy Bacz, to pozwolę sobie przytoczyć fragmenty z przywołanego przez Pana artykułu prof. J. Wiśniewskiego, który pisał w nim:
Odnośnie Łomży (s.50):
“W odległości 4 km na północny zachód od rozwalin starego grodu i kościoła św. Wawrzyńca wymierzono na sporym, płaskim wzniesieniu skarpy, panującym nad doliną Narwi, nowe miasto, obejmujące kwadratowy rynek i 8 wybiegających z niego ulic. Nastąpiło to jeszcze przed końcem XIV w., gdyż ks. Janusz I, nadając 30 VIII 1400 r. Janowi Białkowi, mieszczaninowi warszawskiemu, wójtostwo w Łomży, dał mu już z 4 włókami. Włóki w Łomży więc już były w 1400 r. wymierzone. W 1410 r. łączny areał wynosił 60 włók. Według aktu erekcji parafii łomżyńskiej kościół w nowym mieście zbudował ks. Janusz I przed objęciem rządów przez biskupa Jakuba, a więc między 1379 a 1396 r., zapewne bliżej tej ostatniej daty. Można więc przyjąć, że ok. roku 1390-1395 rozpoczęto zakładanie Łomży. Jan Białek niewątpliwie był właściwym, bezpośrednim zarządcą Łomży, w której otrzymał wójtostwo dopiero w 1400 r., gdy widać było, że zakładanie nowego miasta się powiodło i wymierzono włóki”.
i odnośnie Ostrołęki, gdzie prof. Wiśniewski pisząc o II poł. XIV wieku, wspomina o zasadźcy (s.40-41):
“Siemowit III w 1373 r. nadał Świętosławowi Romie (Chomie) wójtostwo dziedziczne w Ostrołęce z różnymi dochodami i przywilejami, m. in. z prawem lokowania swej wsi, zbudowania młyna i pobierania dochodów z przewozów. Tuż przed tą datą lub nawet dopiero w 1373 r. rozpoczęto zakładanie miasta Ostrołęki, która od razu nie otrzymała pełnych praw miejskich, lecz tylko samego wójta. Nadane wójtowi ostrołęckiemu podstawowe zwykłe źródła dochodów wójtowskich (ziemia, młyn, kary sądowe, zyski miejskie) były jeszcze przyszłością, dlatego też książę nadał mu również całość dochodów z przewozów na Narwi i Omulwi. Było to rzeczą wyjątkową w uposażeniach wójtowskich, ale miało istotne znaczenie dla wójta ostrołęckiego, nie mającego jeszcze innych dochodów, jako zasadźcy nowego miasta, które przede wszystkim miało obsługiwać ważną drogę. Gdy Świętosław otrzymywał wójtostwo, Ostrołęka nie miała jeszcze wymierzonych włók – wójt miał dopiero otrzymać co dziesiątą włókę z włók wymierzonych i osadzonych. Ten pierwszy wójt ostrołęcki nie doprowadziwszy do pełnej lokacji miasta sprzedał w 1382 r. wójtostwo Tomaszowi z Siedmiwłók. Osadzenie Ostrołęki trwało długo, jeśli dopiero w 1399 r. książę fundował w niej kościół, a nadanie w pełni praw miejskich nastąpiło w 1427 r., a więc w 54 lata od daty nadania wójtostwa”.
Podaję również literaturę, z której korzystałem przy pisaniu artykułu i innych tekstów dot. tematyki lokacyjnej:
Bardach J., Leśnodorski B., Pietrzak M., Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 1998
Bienia M., Kuklińska M., Pradawna Łomża (od epoki kamienia po średniowiecze) [w:]
Łomża na przestrzeni dziejów, pod red. K. Sychowicza, Łomża 2018
Bogucka M., Samsonowicz H., Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej,
Wrocław 1986
Brodzicki Cz., Ziemia łomżyńska do 1529 roku, Warszawa 1999
Buczek K., Targi i miasta na prawie polskim, Warszawa 1964
Deptuła J., Łomżyński zamek, [w:] Archeologia Łomży, Białystok 2013 (e-book)
Godlewska D., Dzieje Łomży od czasów najdawniejszych do rozbiorów Rzeczypospolitej, XI
w.-1795 r., Łomża 2006
Godlewska D., Przejdźmy Kątną, Dworną i Podwalną, „Ziemia łomżyńska” t.3, 1987
Godlewska D., Lokacja miasta, jego zabudowa i rozwój oraz upadek w XVII wieku, [w:]
Łomża i województwo, Warszawa 1984
Heimann H-D., Wprowadzenie do historii średniowiecznej, Toruń 1999
Jasiński T., Narodziny miast pomorskich. 750 lat Torunia i Chełmna, Toruń 1980
Jemielity W., Dzieje Łomży tysiącletnie, Łomża 2005
Körmendy A., Kształtowanie się pojęcia „prawa niemieckiego” (ius Teutonicum) w Europie
Środkowo- wschodniej w XIII-XIV w., „Przegląd Historyczny” nr 75/3, 1984
Kowalczyk-Heyman E., Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (między Pisą i Biebrzą),
Warszawa 2013
Niedziałkowska Z., Ostrołęka. Dzieje miasta, Warszawa 1979
Pazyra S., Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa 1959
Rajman J., Encyklopedia średniowiecza, Kraków 2006
Russocki S., Etapy lokacji miejskich na Mazowszu w XIV-XV wieku, „Przegląd Historyczny”
nr 55/2, 1964
Samsonowicz H., Wokół lokacji miejskiej Płocka, „Notatki Płockie” 32/3-132, 1987
Samsonowicz H., Dziedzictwo średniowiecza. Mity i rzeczywistość, Wrocław 2009
Samsonowicz H., Gospodarka i społeczeństwo (XIIIw. – początek XVIw.), [w:] Dzieje
Mazowsza t. I, red. H. Samsonowicz, Pułtusk 2006
Sieradzan W., Miasta mazowieckie w źródłach krzyżackich XIV i XV w, „Rocznik
Mazowiecki” nr 13, 2001
Szczygieł R., Miasta prywatne w Polsce od XIV do 1772 roku – chronologia lokacji,
właściciele, pełnione funkcje, „Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych”,
t. LXXVII, 2016
Szczygieł R., Rola przywilejów lokacyjnych w procesie powstawania miast w XV-XVII w. na
przykładzie Uchań, „Rocznik Lubelski” nr 27-28, 1985-1986
Wiśniewski J., Początek i rozwój nowego osadnictwa w ziemi łomżyńskiej w końcu XIV i XV
wieku, „Studia łomżyńskie”, t. 1, 1989
Zdrójkowski Z., Zarys dziejów prawa chełmińskiego 1233-1862, Toruń 1983
Zielińska-Melkowska K., Pierwotny i odnowiony przywilej chełmiński (1233 i 1251 r.), Toruń
1984
Zientara B., Społeczeństwo polskie X-XX wiek, Warszawa 1999
Zientara B., Przemiany społeczno-gospodarcze i przestrzenne miast w dobie lokacji,
[w:] Miasta doby feudalnej w Europie środkowo-wschodniej red. A. Gieysztor i T.
Rosłanowski, Warszawa 1976
Zientara B., Przełom w rozwoju miast środkowoeuropejskich w pierwszej połowie XIII wieku,
„Przegląd historyczny” nr 67/2, 1976
Zientara B., Henryk Brodaty i jego czasy, Warszawa 1975
Serdecznie pozdrawiam
A.Sokołowski
Szanowny Panie Adamie,
dziękuję, za odpowiedź na mój artykuł na temat lokacji Łomży.
Odniosę się do trzech fragmentów Pana ostatniej wypowiedzi.
„…należy pamiętać o istniejącym kościele na Popowej Górze co najmniej do lat 90. XIV wieku. Jednak mi chodziło o podkreślenie tego, że w granicach obecnej Łomży, w sąsiedztwie Starego Rynku oraz przy grodzie w Starej Łomży, istniało od kilku wieków osadnictwo, które wg. mnie stało się podstawą, bazą, dla powstania Łomży jako miasta lokacyjnego – z regularną przestrzenią wyodrębnioną prawnie – i w tym sensie Łomża – jako miasto lokacyjne, wyrosło z zespołu osadniczego wcześniej istniejącego w bliskim i bezpośrednim sąsiedztwie. O osadnictwie np. przy ul. Żydowskiej i na Rybakach, mówią wyniki badań archeologicznych opisane w monografii „Łomża na przestrzeni wieków” (Łomża 2018)”
„…i odnośnie Ostrołęki, gdzie prof. Wiśniewski pisząc o II poł. XIV wieku, wspomina o zasadźcy (s.40-41):
“Siemowit III w 1373 r. nadał Świętosławowi Romie (Chomie) wójtostwo dziedziczne w Ostrołęce z różnymi dochodami i przywilejami, m. in. z prawem lokowania swej wsi, zbudowania młyna i pobierania dochodów z przewozów. Tuż przed tą datą lub nawet dopiero w 1373 r. rozpoczęto zakładanie miasta Ostrołęki, która od razu nie otrzymała pełnych praw miejskich, lecz tylko samego wójta.”
Istnienie kościoła na Popowej Górze jest tylko przypuszczalne i jak Pan podaje jego funkcjonowanie też przypuszczalnie trwało do lat 90-tych XIV w.
Stąd można domniemywać, że do chwili wybudowania w Łomży kościoła i utworzenia parafii brak było w okolicy większego osadnictwa, mogącego być powodem lokowania nowego miasta.
Zgodziliśmy się, że Łomża była lokowana na surowym korzeniu, więc w granicach Łomży nie było żadnego osadnictwa.
Nie można stwierdzić w jakim dokładnie okresie mogło istnieć osadnictwo w pobliżu Łomży. Przy szacowaniu wykopalisk można mówić o datach w przybliżeniu, a niedokładność o kilka dziesiątków lat podważa wiązanie osadnictwa w pobliżu Łomży z powstaniem miasta. Nie ma to zresztą znaczenia, bo Łomża była lokowana na surowym korzeniu. I tylko do tego faktu odnoszę się w swoim omawianym opracowaniu,
Nie można też mówić o istnieniu w pobliżu Starej Łomży. Nazwa Łomża po raz pierwszy pojawia się w 1400 roku,w nadaniu wójtostwa.
Co do zasadźcy, to prof. Wiśniewski użył słowa “zasadźca” po słowie “wójt” jako równoważne znaczeniowo, na tyle zbliżone, że można nim zastąpić to drugie w odpowiednim kontekście, żeby uniknąć niezgrabnego powtórzenia słowa. Wiadomo, że chodziło o wójta, a dawniejsze słowo “zasadźca” mogło opisywać czynności jakie podejmował wójt.
Następny pełny cytat z prof. Wiśniewskiego: “W chwili ustanowienia wójtostwa miasto Łomża było jeszcze tylko projektem. Dopiero wójt z ramienia księcia je organizował, wymierzał rynek, place pod domy, ogrody, włóki , ściągał osadników, rzemieślników i kupców…”
Wynika stąd, że wszelkie prace włącznie z wymierzaniem miasta następowały z chwilą powołania wójta. W jednym profesor nie był ścisły. To nie wójtowie wytyczaniem zaczynali budowę miast.
O wymierzaniu miast w omawianym okresie zamieszczam w Serwisie Historycznym Ziemi Łomżyńskiej szczegółowe opracowanie.
I jeszcze jedno źródło, przez Pana przytoczone, na potwierdzenie, że w chwili nadania wójtostwa włóki nie musiały być wymierzone.
“Wspólnym rysem dla wszystkich przypadków nadania wójtostwa było uposażenie tego urzędnika w łany libertowane (to znaczy odrębne od miasta). Wójt łomżyński otrzymał 4 włóki. Było to standardowe wynagrodzenie wójta zawarte już w dokumencie powołania, przed przystąpieniem jego do prac….Co się tyczy wójta łomżyńskiego, to jego uposażenie kończyło się na tym .” Stanisław Rusocki op.cit.
Następny bliski miejscowo i czasowo przykład, przez Pana przytoczony z prof. Wiśniewskiego.
Wójt Świętosław Romie otrzymał wójtostwo dziedziczne w 1373 i dopiero wtedy zaczęło się zakładanie Ostrołęki, która pierw dostała tylko samego wójta. Jego wynagrodzenie zostało określone, zanim przystąpiono do jakichkolwiek prac w przyszłym mieście właśnie w 1373 r.
Dlatego nie można domniemywać, że wójt łomżyński był wyjątkiem. Na taką procedurę brak dowodów.
Wszystkie budowle w Łomży powstały po 1403 r. za urzędowania Jana Bacza, łomżyńskiego szlachcica i dziedzica własnej wsi Bacze. Te 4 włóki wynagrodzenia były dla niego niczym w porównaniu z areałem ziemi jaki już posiadał. O jego sprawności najlepiej świadczy nadanie praw miejskich w pełni rozwiniętemu, na pustym placu, organizmowi miejskiemu w zaledwie 15 lat później. Swój urząd sprawował 41 lat do 1444 r.
Nasuwa się pytanie, dlaczego tak zasłużonego człowieka dla budowy i rozwoju Łomży nie dostrzegają: Muzeum Północno-Mazowieckie w Łomży, Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, Ratusz ani Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej.
Serdecznie pozdrawiam
Krzysztof Świątkowski
Szanowny Panie Krzysztofie,
dziękuję za bardzo interesujący komentarz, idąc jednak tropem wytyczonym kiedyś przez prof. Wiśniewskiego i jednocześnie uwzględniając nowsze badania archeologiczne w Łomży, pozostanę na tę chwilę, przy swojej interpretacji zawartej w moim pierwszym komentarzu, dodam tylko, że odnośnie kościoła na Popowej Górze, powinno oczywiście być , że istniał „od” lat 90. , a nie „do” lat 90 XIV wieku, jeśli chodzi o zwrot „osadnictwo przy grodzie w Starej Łomży”, to miał on na celu odniesienie do przestrzeni współczesnej, w opozycji do zwrotu „w granicach obecnej Łomży”. O pojawieniu się po raz pierwszy nazwy Łomża, wspominam w swoim artykule w zdaniu: „Dokument taki, związany z lokacją Łomży, otrzymał w 1400 roku, Jan Białek, mieszczanin z Warszawy (w tym dokumencie po raz pierwszy pojawia się nazwa Łomża).”
Serdecznie pozdrawiam
Adam Sokołowski
Na ten fragment autorstwa L. Rzeczniowskiego powołuje się Godlewska w kwestii istnienia koło Łomży na Popowej Górze kościoła NMP i Rozesłańców, Dzieje Łomży… s. 183
L. Rzeczniowski Dawna i teraźniejsza Łomża str. 36, a nie s. 64
“Dla uwiekopomnienia świetnego zwycięstwa, odniesionego w 1410 r. między Grunwaldem i Tannenbergiem nad Krzyżakami przez Władysława Jagiełłę, na podziękowanie Bogu i ku czci Jego, Jan, Książę Mazowiecki, powróciwaszy z wyprawy roku 1411, w miejscu, gdzie teraz kościół i klasztor ojców Kapucynów, założył kościół murowany pod wezwaniem Panny Maryi
i Rozesłańców, do którego Jakub z Kurdwanowa, Biskup Płocki, parafię ze Starej Łomży przeniósł, przeniesioną urządził, oznaczył granicami i uposażył.”
Do 1411 r. Łomża i najbliższa okolica była tak pusta i niezasiedlona, że nie było nawet potrzeby budowania kościoła !
Jak wynika z powyższego cytatu, pierwszy kościół na terenie objętym przez nowe miasto Łomżę został zbudowany w 1411 r.
Krzysztof Świątkowski
Przedstawienie źródłowych dokumentów nt. początków miasta Łomży
Na str. 49 D. Godlewska w Dzieje Łomży… potwierdza: „wybudowanie kościoła NMP i św. Rozesłańców na Popowej Górze przed rokiem 1392”. Na dowód podaje przypis 17, który brzmi: Zob. Cz. V. rozdz. I: Zrujnowane budowle zabytkowe s.113 [w wydaniu 2007 r. s 183]. Tam podaje przypis 21: L. Rzeczniowski, Dawna i teraźniejsza Łomża…, s. 64. Błędnie podana strona, gdyż przywołany cytat jest na str. 36.
W przywołanym fragmencie Rzeczniowskiego czytamy:
„Dla uwiekopomnienia świetnego zwycięstwa, odniesionego w 1410 r. między Grunwaldem i Tannenbergiem nad Krzyżakami przez Władysława Jagiełłę na podziękowanie Bogu i ku czci Jego, Jan, Książę Mazowiecki, powróciwszy z wyprawy roku 1411, w miejscu, gdzie teraz kościół i klasztor ojców Kapucynów, założył kościół murowany pod wezwaniem Panny Maryi i Rozesłańców, do którego Jakub z Kurdwanowa, Biskup Płocki, parafię ze Starej Łomży przeniósł, przeniesioną urządził, oznaczył granicami i uposażył.”
Nazwę łomżyńskiego kościoła pod wezwaniem NMP i św. Rozesłańców wymienia tylko Rzeczniowski i odnosi ją, jak pisze, do kościoła wzniesionego w 1411 r.. W żadnym innym opracowani ta nazwa się nie pojawia.
Już nie w treści, ale w przypisie nr 22 do wymienionej str. 183 D. Godlewska przywołuje Inwentarz kościoła parafialnego łomżyńskiego z 1738 r., s. 1-4 w związku z erekcją kościoła parafialnego łomżyńskiego w 1410 r.. „Jakub z Kurdwanowa w tym dokumencie informuje wyraźnie, że wystawia go w osiemnastym roku swego biskupstwa, a kościół NMP i św. Rozesłańców został wzniesiony przez jego poprzednika. Zestawienie tych faktów pozwala na określenie w przybliżeniu lat, w jakich wybudowano kościół.”
Erekcja to dopiero zamiar budowy kościoła, to znaczy, że w 1410 r. w 18-tym roku swego biskupstwa przyzwolił na zbudowanie w Łomży kościoła.
Nie jest tu wymienione miejsce owego kościoła, a przywołany dokument nie istnieje.
Oto odpowiedź udzielona przez Archiwum Diecezjalne w Łomży.
„Są dostępne protokoły wizytacyjne z XVII wieku. Interesującego rocznika 1738 nie ma. Dokumenty wizytacyjne dostępne w Archiwum są odręcznymi kopiami, w tytule mające Archiwum Płockie.”
W związku z tym zwróciłem się do Archiwum Diecezjalnego w Płocku.
Są tam akta wizytacji z lat: 1609, 1701, 1711, 1720, 1724 i 1739.
W aktach wizytacji parafii łomżyńskiej z 1739 r., sygn. ADPl AV 263, F 346, 347, są strony 1-4 na których widnieją daty 1410 i 1525, co by wskazywało na omyłkowo podany przez D. Godlewską w przypisie rok 1738 zamiast 1739.
Oto fragment w.w. Dokumentu dot. kościołów w Łomży. [ tłumaczenie z jęz. łacińskiego]
„Ten kościół parafialny w Łomży [w roku 1739] jest murowany, długości 90 łokci, szerokości 40 łokci, wysokości do szczytu dachu około 40 łokci, dobrze pokryty dachówką ceglaną, nie kapie. Prawo patronatu należy do Jego Królewskiej Mości. Kościół jest pod wezwaniem św. Michała Archanioła i Jana Chrzciciela. Erekcję i pierwotną fundację uzyskał od najjaśniejszych książąt mazowieckich Stanisława i Jana oraz księżnej Anny. Konsekrowany przez Jakuba z Kordwanowa biskupa płockiego około roku 1410. W księdze starszego kościoła znajduje się tylko kopia erekcji wyżej wspomnianego najjaśniejszego biskupa płockiego, z datą: Płock, nazajutrz po Oczyszczeniu
NMP roku 1410.”
Zwraca wagę użycie słowa „około” w odniesieniu do wymienianej daty 1410 r,. To znaczy, że żadnych dokumentów już nie było, a data konsekrowania kościoła była tylko hipotetyczna,
co opisujący wizytację potwierdza. Pismo datowane na 3 lutego 1410 r. było tylko dokumentem zezwalającym na budowę. Kiedy konsekrowano gotową świątynię- nie wiadomo.
Objaśnienia do cytatu.
-Święto Oczyszczenia N.M.P Obchodzi się 2. lutego, czyli erekcja 3 lutego 1410 r.
-Łokieć warszawski albo staropolski (w I Rzeczypospolitej i po rozbiorach do 1819 r.) – 59,6 cm;
-Wymiary kościoła [obecnie Katedra]: 53.64 m dł., 23.84 m szer, ok. 23.84 m do szczytu dachu.
Oto dwoje z fundatorów kościoła:
Stanisław mazowiecki (ur. 17 maja 1500, zm. 8 sierpnia 1524) – książę mazowiecki, razem z bratem panujący w Czersku, Warszawie, Liwie, Zakroczymiu i Nurze w latach 1503-1524 (do 1518 r. regencja).
Anna (ur. ok. 1498, zm. po 26 stycznia 1557 w Jarosławiu) – księżna mazowiecka z dynastii Piastów. Ostatnia przedstawicielka linii Piastów mazowieckich.
Jak widać z dat ich urodzenia nie mogli fundować żadnego kościoła przed 1392 r. Zapis dotyczy więc obecnej katedry z 1525 r.
Trzeba wyjaśnić użyte w dokumencie pojęcia. Erekcja to nie konsekracja.
Akt erekcyjny – dokument rozpoczynający w uroczysty sposób budowę, inicjatywę przedsięwzięcia, założenia np. fundacji. Wymienia się w nim inicjatorów, fundatorów, budowniczych danego przedsięwzięcia.
Poświęcenie kościoła (dawniej konsekracja kościoła) (łac. dedicatio ecclesiae) – uroczyste poświęcenie nowo powstałej świątyni, w Kościele rzymskokatolickim zastrzeżone dla biskupa.
T. Żebrowski, na którego powołują się liczni autorzy opisujący początki miasta Łomży, wydał opracowanie pt. Proboszczowie kościoła parafialnego w Łomży, a następnie prepozyci kościoła parafialnego świętych Michała Archanioła i Jana Chrzciciela do początku XIX wieku, Studia Płockie 31(2003)191-207.
[Prepozyt, primiceriusz (łac. praepositus – przełożony) – w Kościele rzymskokatolickim przewodniczący kapituły kanoników, czyli kapituły katedralnej lub kolegiackiej, często w randze prałata lub infułata. Najczęściej prepozytem jest proboszcz parafii kolegiackiej (przykładem kolegiata w Wałbrzychu). Wikipedia]
T. Żebrowski pisze:
“W 1429 r. Paweł rektor kościoła Św. Piotra w Starej Łomży otrzymał od księcia
Janusza Starszego 6 morgów nad Narwią w pobliżu tegoż kościoła. W późniejszych czasach kościół ten i drugi św. Wawrzyńca w Starej Łomży podlegały proboszczowi kościoła parafialnego w Łomży. Wspomniany wyżej Paweł był prawdopodobnie także rektorem ówczesnego kościoła parafialnego w Łomży pod wezwaniem świętych Apostołów Piotra, Andrzeja, Pawła, Wawrzyńca i Katarzyny, fundowanego przez ks. Janusza pod koniec XIV w., a erygowanego z przydziałem
wsi do parafii przez bpa Jakuba z Korzkwi 9 IX 1410 r. ”
Wnioski wypływające z powyższego opisu.
1. W okolicy przyszłego miasta Łomża nie było żadnego dzikiego osadnictwa.
Nawet rektor parafii kościoła w Starej Łomży musiał otrzymać zgodę księcia na wejście w
posiadanie 6 morgów ziemi. (zaledwie ok.1.5 ha)
2. Określenia „dużo później”, „prawdopodobnie” wskazują na brak źródeł i domniemania autora.
3. Mówi się o „fundowaniu przez ks. Janusza pod koniec XIV w.” kościoła. To tylko
przypuszczenie i nie mówi o terminie wybudowania.
Mówi się za to o erygowaniu wraz z przydziałem do parafii 9.IX.1410 r. To znaczy, że w tym
roku erygowano (włączono) Łomżę do parafii. Erygowanie samego budynku nastąpiło 3.02.1400.
4. Ten kościół, który podobno miał być wybudowany przed 1392 r, był pod wezwaniem świętych
Apostołów Piotra, Andrzeja, Pawła, Wawrzyńca i Katarzyny, a nie NMP i św. Rozesłańców.
Ks. T. Żebrowski podaje to jako źródło przypis na którym opiera swój wywód:
Metryka Księstwa Mazowieckiego z XV-XVI wieku T. 2 Księga oznaczona nr 334 z lat 1429-1433, Warszawa 1930, wyd. A. Włodarski, nr 52; AW. 46 k. 356-7.,
Oto wynik kwerendy w Archiwum Głównym Akt Dawnych do którego zwróciłem się po kopię wskazanych przez ks. T. Żebrowskiego dokumentów.
„Skan wpisu, którego Pan poszukuje znajduje się pod adresem:
http://agadd2.home.net.pl/metrykalia/MK/0334/PL_1_4_1-334_0025.html
Nr 52 oznacza numer wpisu w wydawnictwie A. Włodarskiego, i odnosi się do karty 11v – młyn Kamieniec nad Liwcem.”
Jak widać, ów dokument nie dot. tego o czym pisał T. Żebrowski.
Omówione wyżej opracowania, są podstawą przywoływaną w pracach na temat początków miasta Łomży i łomżyńskich kościołów. Dotarłem do wszystkich wskazywanych przez nie źródeł i nie zawierały one potwierdzenia wysuwanych hipotez i przytaczanych faktów.
W wydawnictwie Acta Universitatis Lodziensis, Folia Historica 94, 2015, http://dx.doi.org/10.18778/0208-6050.94.03, Michał Sierba (Uniwersytet Łodzki),
na str 31 czytamy: ( podkreślenia moje )
„Dokumenty lokacyjne niekiedy [!] określały granice miasta i jego gruntów ornych. Tak było w przypadku m.in. Bielska, któremu nadano prawa miejskie w 1495 r. I. D a n i ł o w i c z, op. cit., s. 243–244.
O tym, że takie granice były nakreślone jeszcze przed wydaniem aktu lokacyjnego Tykocina z 1425 r., wskazuje sformułowanie z aktu nadanie wójtostwa z 1424 r.: infra limites oppidi. Z. R om a n i u k, loc. cit. [ loco citato] [ “w granicach miasta, w miejscu cytowanym” ] . W przywileju nadania prawa miejskiego dla Łomży z 1418 r. nie było podanej liczby łanów należących do miasta. Por. AGAD, Kapicjana, sygn. 60, s. 253–262.
Oznacza to, że przed 1400 rokiem i nadaniem wójtostwa w Łomży nie było żadnych pomiarów, a 4 włóki dla wójta były tylko obiecane jako standardowe wynagrodzenie, jak wykazałem w komentarzach powyżej.
Wszystko potwierdza tytuł opracowania „Nie Jan Białek ale Jan Bacz” był budowniczym miasta Łomży od wytyczenia go w szczerym polu do nadania praw miejskich 15 lat później i przez 41 lat sprawowania swego urzędu przyczynił się do budowania jego świetnego rozwoju w XV i XVI wieku.
Krzysztof Świątkowski
Wzniesiony pod koniec XIV w. kościół był pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny oraz Rozesłania św Apostołów Piotra, Pawła , Andrzeja, Wawrzyńca Męczennika i Katarzyny Panny z fundacji biskupa płockiego Andrzeja z Radzymina. Nazywano go w skrócie kościołem św. Rozesłańców. Przy tej świątyni biskup płocki Jakub z Korzkwi erygował w 1410 roku parafię. Biskup poprzez konsekrację włączał nowy budynek kościelny do kultu, a w akcie erekcyjnym natomiast nadawał parafii osobowość prawną. Oba te akty wymagały istnienia budynku kościoła.
Szanowny Panie Krzysztofie.
Pierwszy kościół w Łomży był konsekrowany przez Jakuba z Kordwanowa
biskupa płockiego. W księdze pierwszego kościoła w 1739 r. znajdowała
się tylko kopia erekcji,dokładnie określona, a nie konsekracji czyli
przed 1410 świątyni nie było. Natomiast data konsekracji jest określona
w przybliżeniu z perspektywy ponad 300 lat jako „około”- “circa annum
1410” Innych dokumentów na ten temat nie ma.
Erygowanie (łac. erigo – wznoszę) – pojęcie z prawa kanonicznego
Kościoła katolickiego odnoszące się do założenia lub
ufundowania kaplicy, kościoła, klasztoru, parafii lub diecezji przez
uroczysty dekret biskupa lub Stolicy Apostolskiej.
Akt erekcyjny – dokument rozpoczynający w uroczysty sposób budowę,
inicjatywę przedsięwzięcia, założenia np. fundacji. Wymienia się w nim
inicjatorów, fundatorów, budowniczych danego przedsięwzięcia. Często
uroczyście podpisywany i wmurowywany w fundament rozpoczętej budowy.
Uroczystość bywa łączona (czasem utożsamiana) z wmurowaniem kamienia
węgielnego.
Dodam, że biskup płocki o imieniu Andrzej z Radzymina nie istniał.
Napisałem do Pana 11 września z prośbą o podanie źródeł Pana wypowiedzi.
Chętnie się z nimi zapoznam.
Pozdrawiam
Krzysztof Świątkowski
Żeby daleko nie szukać,” Łomża. na przestrzeni dziejów” str. 63 i dalsze.